راهنمای رصد آسمان شب؛ خرداد ۱۴۰۱

شاید تماشای آسمان شب از میان آلودگی نوری شهر‌ها را غیرممکن بدانید؛ ولی باید یادآوری کنیم که هنوز پدیده‌هایی وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها لذت ببرید و برای دقایقی از تنش‌های روزمره فاصله بگیرید. برای تماشای بسیاری از این رویدادها، به ابزار گران‌قیمتی نیاز ندارید و کافی است دست‌کم ۱۵ دقیقه پیش از شروع رصد به پشت‌بام یا هر فضای باز دیگری بروید تا چشم‌هایتان به شرایط تاریکی عادت کند.

حتی اگر با صورت‌های فلکی و جهت‌یابی در آسمان شب آشنا نیستید، جای نگرانی نیست؛ چراکه اپلیکیشن‌های نقشه‌ی آسمان برای گوشی‌های هوشمند با استفاده از حسگرهای موجود در این گجت‌ها، پس از تایپ نام هدف مدنظر، شما را به‌سمت آن هدایت می‌کنند. بسیاری از این اپلیکیشن‌ها به قابلیت دید شب مجهز هستند تا با تبدیل تمام نور‌های موجود در صفحه‌نمایش به رنگ قرمز، به حفظ سازگاری چشم‌های شما با تاریکی کمک کنند.

تداوم حضور سیاره‌های منظومه شمسی در آسمان صبحگاهی به این معنی است که همچون ماه‌های گذشته، برای مشاهده بیشتر رویداد‌های رصدی خرداد ۱۴۰۱ باید سحرخیز باشید. در ادامه، فهرست رویداد‌های رصدی این ماه را با هم مرور می‌کنیم.

در سپیده‌دم ۴ خرداد، ماه در آسمان در نزدیکی دو سیاره مریخ و مشتری قرار می‌گیرد. در این روز مریخ و مشتری بالای هلال ماه دیده می‌شوند و در آسمان از یکدیگر ۲ و نیم درجه فاصله دارند. در این مقارنه، مشتری جرم پرنورتر است و در سمت چپ مریخ قرار دارد. برای مشاهده این رویداد، دو ساعت پیش از طلوع آفتاب فرصت دارید.

طرح زمینه برگرفته از برج علی‌آباد کِشمَر در شهرستان بَردَسکَن.

دو روز پس از ملاقات با مریخ و مشتری، ماه در کنار سیاره زهره قرار خواهد گرفت. هلال باریک ماه و زهره که در این روز درخشان‌ترین اجرام در آسمان شب هستند، به فاصله ۱ درجه و نیم از یکدیگر می‌رسند و چشم‌انداز زیبایی در افق شرقی می‌سازند.

برای رصد و عکاسی از این رویداد می‌توانید از یک ساعت پیش از طلوع آفتاب اقدام کنید.

مقارنه‌ی مریخ و مشتری آن‌گونه که در میدان دید یک درجه‌ای تلسکوپ با بزرگ‌نمایی ۸۰ برابر دیده می‌شود.

چهار روز پس از مقارنه ماه با سیارات مریخ و مشتری، این دو سیاره بدون حضور ماه، مقارنه‌ای بسیار نزدیک خواهند داشت. در این صبحگاه، مریخ و مشتری فقط نیم درجه در آسمان با هم فاصله دارند و علاوه بر تماشا با چشمان غیرمسلح، با استفاده از تلسکوپ در یک میدان دید در کنار هم دیده می‌شوند. فردای این روز، دوشنبه ۹ خرداد، این دو سیاره همچنان نزدیک به یکدیگر هستند و در صورت از دست دادن روز یکشنبه، می‌توانید بامداد دوشنبه به تماشای آن‌ها بنشینید. برای رصد این مقارنه، از دو ساعت و نیم پیش از طلوع آفتاب تا روشن شدن آسمان فرصت دارید.

ماه نو در ساعت ۱۶:۰۰ دوشنبه ۹ خرداد اتفاق می‌افتد ولی در این روز تقریباً از هیچ نقطه‌ای روی سیاره زمین قابل رؤیت نیست.

سه‌شنبه ۱۰ خرداد، هلال ماه نو پس از غروب خورشید، در سراسر ایران با چشم غیرمسلح دیده می‌شود.

دهم خرداد امسال ممکن است شاهد یک طوفان شهابی در آسمان باشیم. زمین از میان توده ذرات یخی به‌جامانده از گسست هسته دنباله‌دار «شواسمان-واخمان ۳» در سال ۱۹۹۵ عبور خواهد کرد.

تصویر فروسرخ تلسکوپ فضایی اسپیتزر از بقایای دنباله‌دار شواسمان-واخمان ۳ در گذر سال ۲۰۰۶ این دنباله‌دار، ۱۱ سال پس از گسست هسته آن. اجرام شعله‌مانند، تکه‌های به‌جامانده از دنباله‌دار و دنباله‌های آن‌ها هستند. خطی که از میان این تکه‌ها عبور کرده، ذرات به‌جامانده در مسیر گردش این دنباله‌دار در مدارش به دور خورشید هستند.

کانون این بارش در گذشته در نزدیکی ستاره تاو هرکول قرار داشته ولی گذر این دنباله‌دار از نزدیکی سیاره مشتری در سال‌های ۱۹۵۳ و ۱۹۶۵ و تأثیر گرانش این سیاره بر مدار دنباله‌دار و همچنین فوران ذرات در گسست سال ۱۹۹۵، باعث انتقال کانون بارش به صورت فلکی گاوران و نزدیکی ستاره درخشان «سِماک رامِح» شده است.

سرعت ورود این ذرات به جو بسیار پایین (۱۶ کیلومتر بر ثانیه) است که باعث کم‌نور شدن شهاب‌های این بارش می‌شود. بااین‌حال، تعداد بالای ذرات می‌تواند این کاستی را جبران کند. همچنین، ماه در این روز در فاز هلال نو است و اندکی پس از غروب خورشید، به زیر افق می‌رود، بنابراین مزاحم رصد شهاب‌ها نخواهد شد.

بیل کوک، مدیر اداره محیط شهاب‌واره‌ای ناسا درباره این بارش شهابی می‌گوید:

این بارش، رویداد همه یا هیچ خواهد بود. اگر ذرات شواسمان-واخمان ۳ در گسست سال ۱۹۹۵ با سرعتی بیش از ۳۵۰ کیلومتر بر ساعت از این دنباله‌دار جدا شده باشند، ممکن است شاهد بارش شهابی زیبایی باشیم. ولی اگر سرعت آن‌ها کمتر از این مقدار بوده باشد، به نزدیکی مدار زمین نمی‌رسند و هیچ شهابی از این بارش نخواهیم دید.

فروپاشی تکه B از هسته دنباله‌دار شواسمان-واخمان ۳ در تصاویر تلسکوپ فضایی هابل در سال ۲۰۰۶.

بازه زمانی پیش‌بینی شده برای این بارش بسیار کوتاه است و اوج آن بیش از چند دقیقه به درازا نخواهد کشید. بنابر پیش‌بینی ها، اوج این بارش بین ساعت ۰۴:۵۵ و ۰۵:۱۷ به وقت ساعت هماهنگ جهانی (UTC) خواهد بود.

متأسفانه این زمان به ساعت رسمی ایران معادل ۹:۲۵ تا ۹:۴۷ صبح است و اوج بارش در روشنایی روز اتفاق می‌افتد. بهترین مکان برای رصد این رویداد، آمریکای مرکزی و بخش‌هایی از آمریکای شمالی است. بااین‌حال شهاب‌هایی از ذرات باقی‌مانده از گذر‌های قدیمی‌تر این دنباله‌دار در سال‌های ۱۸۹۲ و ۱۸۹۷ ممکن است از ساعت ۲۰:۳۰ دوشنبه ۹ خرداد تا طلوع آفتاب ۱۰ خرداد مشاهده شوند.

در نهایت، درستی هیچکدام از این پیش‌بینی‌ها تا زمان روی دادن آن‌ها مشخص نیست و برای فهمیدن آن باید زیر آسمان تاریک به تماشای بارش تاو هرکولی بنشینید.

انقلاب تابستانی، طولانی‌ترین روز سال است و خورشید در این روز به بیشترین ارتفاع خود در آسمان نیمکره شمالی می‌رسد.

مردم در نقاطی از سیاره زمین که روی مدار راس‌السرطان قرار دارند، ظهر این روز، خورشید را دقیقاً بالای سر خود می‌بینند و اجسام سایه‌ای از خود روی زمین ایجاد نمی کنند. در مدار شمالگان، در روز‌های نزدیک به انقلاب تابستانی، پدیده «خورشید نیمه‌شب» روی می‌دهد که در آن، خورشید تمام ساعات شبانه‌روز بالای افق خواهد بود.

انقلاب تابستانی هر ساله در یکی از روز‌های ۳۱ خرداد یا ۱ تیر روی می‌دهد ولی در تقویم به‌طور ثابت یکم تیر ماه به‌عنوان انقلاب تابستانی و ابتدای فصل تابستان در نظر گرفته می‌شود.

* تصویر کاور مقاله، طرحی از کفه نمکی بَردَسکَن است.

اگر به مقاله‌های راهنمای رصد آسمان شب علاقه دارید، دیدگاه خود را برای بهترشدن آن با زومیت به‌اشتراک بگذارید.