کدام یک از سازه‌های انسان‌ساخت را می‌توان از فضا دید؟

احتمالاً شما هم یک بار از شخصی شنیده یا در جایی خوانده باشید که دیوار بزرگ چین به‌قدری بزرگ و متمایز است که می‌توان حتی از فضا نیز آن را دید. پرسش این است که آیا چنین موضوعی حقیقت دارد؟ در واقع آیا اصلاً امکان دارد بتوانیم سازه‌های ساخت دست بشر را از خارج از اتمسفر زمین به‌نحوی که از سوی برخی اشاره می‌شود، رؤیت کنیم؟

برای پاسخ به این سؤال در وهله‌ی نخست باید فضا به‌عنوان مرزی برای پایان یافتن اتمسفر زمین را تعریف کنیم. خط کارمان که به افتخار فیزیکدانی به همین اسم نام‌گذاری شده، به‌طور کلی به‌عنوان مرز بین اتمسفر زمین و فضا شناخته می‌شود. عموماً خط کارمان در ارتفاع ۱۰۰ کیلومتری نسبت به سطح دریاهای آزاد تعریف می‌شود.

تعریف فوق و مطرح شدن خط کارمان به‌ خودی خود چند سؤال اساسی دیگر را پیش رو می‌گذارد. سؤال‌هایی پیرامون اینکه پس از این ارتفاع تقریبی صد کیلومتری چه چیزی دیده می‌شود؟ آیا شخصی که روی خط کارمان قرار دارد در یک روز آفتابی قادر خواهد بود برای مثال دیوار بزرگ چین یا اهرام بزرگ جیزه را ببیند؟ درواقع برخی از سازه‌‌های ساخته‌ی دست انسان را می‌توان از چنین ارتفاعی تشخیص داد. بااین‌حال بعید به‌نظر می‌رسد که نام این سازه‌ها بلافاصله به‌ذهن خطور کند.

تصویر سد سه‌دره چین که ماهواره پروبا در سال ۲۰۰۴ ثبت کرد.

معدن بینگم کنین در ۳۲ کیلومتری جنوب‌شرقی شهر سالت‌لیک در ایالت یوتا در ایالات‌متحده قرار دارد. این معدن طبق آمار انجمن تحقیقات فضایی دانشگاه‌ها بزرگ‌ترین گودال ساخت دست بشر و عمیق‌ترین معدن روباز جهان به‌شمار می‌رود. این معدن بسیار بزرگ با عمق نزدیک به یک کیلومتر و عرض چهار کیلومتر نه‌تنها به‌راحتی از خط کارمان بدون نیاز به هرگونه ابزار بزرگ‌نمایی دیده می‌شود، بلکه طبق برخی گزارش‌ها فضانوردان شاتل‌های فضایی ناسا هنگام گردش در مدارهایی با ارتفاع ۳۰۵ تا ۵۳۱ کیلومتری به‌راحتی می‌توانستند این عارضه‌ی بزرگ مصنوعی را تشخیص دهند.

بنابر توضیحات ناسا سد سه‌دره که روی رود یانگ‌تسه در چین ساخته شده هم از فضا قابل‌مشاهده است. طبق گزارش خبرگزاری فرانس‌۲۴ این سد بزرگ‌ترین تأسیسات تولید برق (از بین تمام انواع نیروگاه‌ها) و احتمالاً پرهزینه‌ترین سد برق‌آبی ساخته‌شده در جهان است. سد سه‌دره ۱۸۵ متر ارتفاع داشته و طول آن به دو کیلومتر می‌رسد.

تصویر جزایر مصنوعی دبی که ماهواره‌ی ترا ناسا در ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۶ ثبت کرد.

آن‌طور که در وب‌سایت ناسا آمده، یکی دیگر از دستاوردهای مهندسی که از خط کارمان قابل مشاهده است مجمع‌الجزایر نخل جمیرا در امارات متحده‌ی عربی است. علاوه‌براین، فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی با به کار بردن یک لنز ۸۰۰ میلی‌متری در ارتفاع متوسط ۴۰۰ کیلومتری می‌توانند از این جزایر مصنوعی به‌طور واضح و شفاف عکس‌برداری کنند.

بنا به گفته‌ی کرس هدفیلد، فرمانده سابق ایستگاه فضایی بین‌المللی، بسته به شرایط نوری می‌توان برخی از بزرگراه‌ها به‌خصوص بزرگ‌راه‌های ردشده از میان زمین‌های برهوت مانند صحراها را نیز از فضا تشخیص داد.

تصویر اهرام جیزه مصر که یکی از اعضای مأموریت اکسپدیشن ۳۲ در سال ۲۰۱۲ از ایستگاه فضایی بین‌المللی ثبت کرد.

حال به سؤال اصلی مقاله می‌رسیم. آیا می‌توان اهرام بزرگ جیزه را از فضا با چشم غیرمسلح رؤیت کرد؟ به‌نظر می‌رسد در این‌ مورد بین فضانوردان اندکی اختلاف‌نظر وجود دارد. تیم پیک، فضانورد بریتانیایی می‌گوید چنین کاری عملی نیست و امکان مشاهده‌ی اهرام مصر بدون ابزارهای کمکی وجود ندارد؛ بااین‌حال او نیز معتقد است که با استفاده یک لنز ۸۰۰ میلی‌متری می‌توان سازه‌های بزرگ زمین را با وضوح نسبی رصد کرد. از طر دیگر، لیروی چیائو، فضانورد ناسا و فرمانده‌ سابق ایستگاه فضایی بین‌المللی اصرار دارد که هنگام اقامت در ایستگاه موفق به رؤیت هرم‌های جیزه شده است.

چیائو در این‌مورد می‌گوید:

می‌توان پدیده‌های زیادی را از ایستگاه فضایی بین‌المللی حتی با چشم غیرمسلح دید. برای مثال من یک بار توانستم هرم‌های بزرگ را با تله‌فوتو پیدا کنم. وقتی شرایط نوری و هوایی مناسب باشد با چشم غیرمسلح می‌توان دو هرم بزرگ‌تر را به‌صورت دو نقطه‌ی ریز تشخیص داد.

اکنون نوبت به معروف‌ترین مثال از سازه‌های قابل‌رؤیت از فضا می‌رسد: دیوار بزرگ چین. اشتباه بودن این افسانه رسماً ثابت شده است. دیوار بزرگ چین را نمی‌توان از فضا با چشم غیرمسلح دید و انجام این کار از یک فضاپیمای مدارگرد نیز قطعاً غیرممکن است. هدفیلد با تأیید این موضوع در یک توئیت نوشت:

[دیوار بزرگ چین] بسیار باریک است به‌اضافه‌ی اینکه با خطوط طبیعی آن منطقه و رنگ‌هایش آمیخته شده است.

تصویر دیوار بزرگ چین که السکاندر گرست، فضانورد آلمانی آژانس فضایی اروپا در سال ۲۰۱۸ با استفاده از لنز ۸۰۰ میلی‌متری تله از ایستگاه فضایی بین‌المللی ثبت کرد.

درواقع چیائو که اولین عکس از دیوار بزرگ چین را از فضا ثبت کرده اعتراف می‌کند که هنگام ثبت این تصویر نیز نمی‌توانسته دیوار را ببیند. اما چیائو به این مورد اشاره می‌کند که شهرهای متعددی از فضا قابل رؤیت‌ هستند. ادعایی که توسط فضانورد سابق ناسا، کلیتون اندرسون، نیز تأیید شده است. در سال ۲۰۰۷ کلیتون ۱۵۲ روز در ایستگاه فضایی بین‌المللی اقامت داشته است. او می‌گوید:

وقتی از پنجره‌ی ایستگاه فضایی بین‌المللی به‌زمین نگاه می‌کنید می‌توانید شهرها را به‌صورت لکه ببینید. یکی از شهرهای موردعلاقه‌ی من اوماها در نبراسکا بود که اولین بار به‌صورت یک لکه‌ی بزرگ خاکستری دربرابر چشمانم ظاهر شد. همین‌طور شهر کوچک‌تر لینکلن در نزدیکی اوماها نیز به‌صورت یک لکه‌ی خاکستری نه‌چندان بزرگ به‌نظر می‌رسید.

اندرسون همچنین اشاره می‌کند که ما می‌توانیم نواحی پشت برخی سد‌ها و جاهایی را که آب در آن‌ها جمع شده نیز به‌راحتی از فضا مشاهده کنیم. اما تشخیص خود سد‌ها کار راحتی نیست. وقتی از اندرسون در مورد تأثیرگذارترین پدیده‌ی طبیعی که از فضا دیده می‌شود پرسیده شد در جواب گفت:

سؤال سختی است؛ من شخصاً صحرای بزرگ آفریقا را دوست داشتم. هربار که از فراز آن عبور می‌کردم جور دیگری به‌نظر می‌رسید، به‌خصوص از دریچه‌ی لنز دوربین.