بارش شهابی برساوشی ۱۴۰۱ و هرآنچه باید درباره آن بدانید

بارش شهابی برساوشی مشهورترین نمایش سالانه‌ی شهاب‌ها در آسمان است که معمولاً از اواخر تیر ماه تا اوایل شهریور هر سال رخ می‌دهد. زمانی که هوا در نیم‌کره شمالی هم گرم و هم تاریک است، بسته به شرایط، زمانی ایدئال برای برنامه‌ریزی سفرهای کمپینگ و دورهمی‌های تماشای ستارگان در محیط‌های مناسب رقم می‌خورد. اما برای ازدست‌ندادن بارش شهابی، باید بدانید کجا و چه زمانی چه کارهایی را باید انجام دهید. در ادامه با هرآنچه باید درباره بارش شهابی برساوشی بدانید، آشنا می‌شوید.

بارش شهابی برساوشی یکی از دو بارش پربار سالانه به حساب می‌آید که از ۲۶ تیر تا ۲ شهریور هر سال فعال است و حدوداً شب ۲۱ مرداد به اوج فعالیت خود می‌رسد. همه‌ی بارش‌های شهابی دارای شب اوج فعالیت هستند که بیشترین تعداد شهاب‌ها در این شب دیده می‌شوند. اوج فعالیت بعضی از بارش‌های شهابی کوتاه است و دقایق تا ساعاتی به درازا می‌کشد ولی بازه اوج بارش شهابی برساوشی نسبتاً طولانی است. این موضوع کمک می‌کند تا اگر در شب اوج فعالیت هوا ابری بود، شب بعد نیز تعداد قابل‌توجهی شهاب ببینید. در شب اوج فعالیت بارش برساوشی در شرایط ایدئال می‌توان تا ۱۰۰ شهاب در هر ساعت مشاهده کرد.

ترکیب تصاویر شهاب‌های برساوشی در شب‌های ۱۵ تا ۲۳ مرداد ۱۳۹۷. عکس از پِتر هورالِک

این بارش خیره‌کننده حاصل ذرات دنباله‌دار 109P/Swift-Tuttle است که آخرین‌بار درسال ۱۹۹۲ به محدوده‌ی داخلی منظومه شمسی وارد شد و تا سال ۲۱۲۶ نیز دوباره به نزدیکی خورشید باز نخواهد گشت. بعضی از دنباله‌دار‌ها مانند دنباله‌دار هالی، باعث ایجاد چندین بارش شهابی می‌شوند ولی دنباله‌دار سوئیفت-تاتل فقط یک بارش شهابی ایجاد می‌کند. اوج بارش زمانی اتفاق می‌افتد که زمین از نزدیک‌ترین نقطه به مسیر گذر‌های قبلی دنباله‌دار سوئیفت-تاتل عبور می‌کند. عبور از میان یکی از توده‌های به‌جامانده از گذر‌های پیشین، نادر بوده و در این صورت، نرخ شهاب‌ها بیشتر از حالت عادی خواهد بود.

بارش برساوشی بسیار زیبا است؛ ولی علت شهرت آن بیشتر به دلیل شرایط مناسب رصد است تا تعداد زیاد شهاب‌ها.

این بارش برای رصدگران نیمکره‌ی شمالی زمین، در میانه‌ی تابستان اتفاق می‌افتد. سایر بارش‌های پربار در پاییز و زمستان نیمکره‌ی شمالی اتفاق می‌افتند. بارش شهابی جوزایی ۲۲ و ۲۳ آذر و بارش شهابی رُبعی ۱۳ و ۱۴ دی به اوج می‌رسند. سرمای هوا و ابرها، امکان صاف بودن آسمان را کم می‌کنند و افراد کمتری برای تماشای بارش اقدام می‌کنند.

برای رصد شهاب‌های برساوشی به دو چیز نیاز دارید و سه چیز مزاحمتان هستند. زمان‌بندی مناسب و بردباری برای رصد بارش‌های شهابی ضروری‌اند. شما باید در شب اوج فعالیت بارش برساوشی، حوالی نیمه‌شب بیرون بروید و برای رصد تا پیش از روشن شدن آسمان در حدود ساعت ۵ صبح آماده باشید. ابرها، ماه پر نور و آلودگی نوری در این راه دشمنان شما هستند. در مورد ابر‌ها کاری نمی‌توانید انجام دهید. حضور ماه در وضعیت نزدیک به ماه کامل در آسمان نیز خارج از کنترل شما است؛ ولی می‌توانید با فاصله گرفتن از شهرها، از آلودگی نوری دور شوید و رصدگاهی با آسمان تاریک پیدا کنید.

روی یک صندلی مسافرتی بنشینید یا روی یک زیرانداز دراز بکشید و به بالا نگاه کنید. حدود ۳۰ دقیقه به چشمان خود زمان دهید تا به تاریکی عادت کنند. از تلسکوپ یا دوربین دوچشمی استفاده نکنید و به صفحه‌ی موبایل نگاه نکنید، زیرا نور آن به دیدِ شب شما آسیب می‌زند و ۳۰ دقیقه‌ای را که برای آن صرف کرده‌اید، هدر می‌دهد.

شهاب‌های بارش برساوشی می‌توانند در هر جایی از آسمان پدیدار شوند. ولی به نظر می‌رسد که همگی از نقطه‌ی مشترکی سرچشمه می‌گیرند که در صورت فلکی برساوش قرار دارد. صورت فلکی برساوش در مرداد ماه، پس از تاریکی شدن آسمان از جهت شمال شرقی طلوع می‌کند و درست پیش از روشن شدن آسمان به بیشترین ارتفاع خود می‌رسد.

اوج بارش شهابی برساوشی در سال ۱۴۰۱، تحت تأثیر ماه کامل قرار خواهد داشت که بیشتر شهاب‌ها را محو خواهد کرد. ولی همچنان این شب، یکی از بهترین شب‌های سال برای دیدن شهاب‌ها خواهد بود. به‌ویژه به‌خاطر آذرگوی‌هایی که گاهی در آسمان دیده می‌شوند.

آذرگوی‌ها، شهاب‌هایی بزرگ و درنتیجه بسیار درخشان‌اند که گاهی به درخشندگی سیاره زهره در آسمان می‌رسند. این شهاب‌ها نادرند ولی حتی در شهر‌های آلوده به نور‌های ساخت بشر و زیر نور ماه نیز به‌سادگی دیده می‌شوند.

هرچه ذرات بیشتری از یک دنباله‌دار جدا شوند، احتمال بیشتری وجود دارد که بعضی از آن‌ها به حدی بزرگ باشند که تبدیل به آذرگوی شوند. بارش برساوشی بهترین تولیدکننده آذرگوی نیست ولی یکی از مطمئن‌ترین منابع آن است.

رد به جا مانده از آذرگوی‌ها می‌تواند تا حدود یک ثانیه باقی بماند که منظره فراموش نشدنی‌ای خلق می‌کند.

بیشترین تعداد شهاب‌هایی که بارش برساوشی به‌طور معمول ایجاد می‌کند، حدود ۱۰۰ شهاب در ساعت است؛ البته زیر آسمانی بدون هیچ آلودگی نوری و در صورت دیدن نمایی به اندازه ۳۶۰ درجه. در شرایط معمولی، دیدن ۳۰ شهاب در ساعت در شب اوج بارش، دور از انتظار نیست.

علت پرشمار بودن شهاب‌های برساوشی، جرم مادر آن‌ها، یعنی دنباله‌دار سوئیفت-تاتل است. هسته این دنباله‌دار قطری نزدیک به ۲۶ کیلومتر دارد که یکی از بزرگ‌ترین دنباله‌دار‌های شناخته‌شده است. عبور‌های متعدد این دنباله‌دار از بخش داخلی منظومه شمسی طی سالیان، ذرات زیادی را در مدارش باقی گذاشته که اکنون ارائه نمایش جذاب سالانه با تغییرات اندک را تضمین می‌کنند.

با وجود اینکه دنباله‌دار سوئیفت-تاتل تا ۱۰۰ سال دیگر به سوی خورشید باز نخواهد گشت، بارش برساوشی طی قرن ۲۱ تغییر چندانی نخواهد کرد. ممکن است زمانی که دنباله‌دار در دورترین نقطه از خورشید قرار دارد، تعداد شهاب‌ها تا ۲۵ درصد کاهش یابد ولی به‌خاطر پخش شدن ذرات در سراسر مدار دنباله‌دار، این کاهش چشمگیر نخواهد بود.

اوج این بارش در سال ۱۴۰۱ در ساعت ۵:۳۰ صبح روز ۲۲ مرداد اتفاق می‌افتد. ولی متأسفانه قرص ماه تمام شب آسمان را روشن خواهد کرد و شهاب‌های کم‌نور از دید پنهان می‌شوند. بااین‌حال در این شب، شهاب‌های بیشتری نسبت به ۹۵ درصد از سایر شب‌های سال دیده می‌شوند، بنابراین می‌توانید شانس خود را برای دیدن شهاب‌ها امتحان کنید.

همان‌طورکه گفته شد، اوج بارش‌های شهابی زمانی اتفاق می‌افتد که زمین از نزدیک ‌ترین نقطه به توده ذرات به جا مانده از دنباله‌دار عبور می‌کند. ولی این زمان هر سال تغییر می‌کند. زمین هر ۳۶۵٫۲۵ روز یکبار مدارش را طی می‌کند و دقیقاً به همان نقطه از مدار می‌رسد. این ۰٫۲۵ روز اضافه، هر سال ۶ ساعت به زمان اوج بارش اضافه می‌کند.

بنابراین اوج بارش برساوشی در سال ۱۴۰۲، ساعت ۱۱:۳۰ دقیقه صبح به وقت ایران خواهد بود.

بهترین زمان برای رصد بارش‌های شهابی، زمانی است که کانون بارش بیشترین ارتفاع را در آسمان دارد. برای بارش برساوشی، این زمان نزدیک به لحظه طلوع خورشید است، بنابراین دو ساعت پیش از طلوع آفتاب تا روشن شدن آسمان (که تقریباً ۴۵ دقیقه پیش از طلوع آفتاب شروع می‌شود) بهترین زمان برای رصد بارش شهابی برساوشی است.