وداع با اینسایت؛ مریخ‌نشین پرافتخار ناسا به پایان عمر خود رسید

مریخ‌نشین اینسایت پس از ماه‌ها تقلا برای زنده‌ماندن در سیاره سرخ، اکنون به پایان عمر خود رسیده است. مدیران مأموریت از ماه‌ها پیش انتظار چنین روزی را می‌کشیدند؛ زیرا گردوخاک نشسته روی صفحات خورشیدی این فضاپیمای ثابت، مانع از جذب نور خورشید برای تولید انرژی مورد نیاز می‌شد.

اینسایت که بیش از چهار سال پیش با هدف اندازه‌گیری مریخ‌لرزه‌ها روی سطح مریخ فرود آمد، آخرین بار ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر) با زمین تماس گرفت. اما در دو تلاش اخیر، ارتباطی برقرار نشد و ناسا روز چهارشنبه اعلام کرد که بعید است دیگر هرگز صدایی از اینسایت شنیده شود.

حساب کاربری اینسایت در توییتر روز سه‌شنبه این متن را به همراه تصویر زیر منتشر کرد:

انرژی‌ام واقعا کم است. بنابراین این ممکن است آخرین تصویری باشد که می‌توانم ارسال کنم. بااین‌حال نگران من نباشید: دوران [فعالیت] من در اینجا هم پربار و هم آرام بوده است. اگر بتوانم با تیم ماموریتم صحبت کنم، این کار را خواهم کرد؛ اما به زودی دست از کار می‌کشم. از همراهی شما سپاسگزارم.

- اینسایت

بروس بانرت، پژوهشگر اصلی مأموریت اینسایت در آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا به‌نقل از نیویورک‌تایمز می‌گوید: «احساس غم دارم؛ اما در عین‌حال حس خوبی نیز دارم. از چند وقت پیش انتظار داشتیم که این [مأموریت] به پایان برسد.»

مأموریت «اکتشاف داخلی با استفاده از بررسی‌های لرزه‌نگاری، ژئودزی و انتقال گرما» که به اختصار اینسایت نامیده می‌شود، در مقایسه با مریخ‌نوردهای شناخته‌شده‌تر ناسا اهدافی متفاوت را دنبال می‌کرد. اینسایت به‌جای تلاش برای یافتن نشانه‌هایی از آب و حیات احتمالاً منقرض‌شده روی سیاره سرخ، بر اسرار اعماق مریخ تمرکز داشت. این ماموریت ۸۳۰ میلیون دلاری با هدف پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی درباره ساختار، ترکیبات و تاریخ زمین‌شناسی مریخ انجام شد.

در زمین، تکتونیک صفحه‌ای یا لغزش صفحات پوسته، سطح سیاره ما را شکل می‌دهد؛ اما مریخ فاقد این ویژگی است. بااین‌حال، مریخ‌لرزه‌ها دراثر تنش‌های دیگری مانند انقباض و ترک‌خوردن پوسته درحین سرد‌شدن رخ می‌دهند.

سال آخر ماموریت اینسایت بسیار پرحادثه بود؛ زیرا ابزارهای مریخ‌نشین لرزش‌هایی را از یک سنگ فضایی درخورتوجه به قطر ۴٫۵ تا ۱۲ متر شناسایی کردند. این جرم در شب کریسمس سال گذشته در فاصله بیش از ۳۲۰۰ کیلومتری فضاپیما به مریخ برخورد کرد. مدارگرد شناسایی مریخ ناسا سپس توانست از دهانه ایجادشده در محل سقوط سنگ و تکه‌های یخ زیرزمینی که دراثر برخورد به سطح مریخ پرتاب شده بودند، عکس بگیرد. این کشف یخی بیش از هر کشف پیشین، به استوا نزدیک بود و منبعی بالقوه از آب را برای فضانوردان آتی ارائه داد.

سپس در ماه مه، اینسایت مریخ‌لرزه‌ای به بزرگی ۴٫۷ ریشتر را اندازه‌گیری کرد که بزرگ‌ترین لرزش شناسایی‌شده در کل ماموریت محسوب می‌شد.

لرزه‌سنج فضاپیما انتظارات دانشمندان را برآورده کرد. با مأموریت اینسایت این نخستین‌بار بود که لرزش‌ها در سیاره‌ای دیگر شناسایی می‌شدند. البته این دستاورد نخستین شناسایی لرزه در خارج از زمین محسوب نمی‌شد؛ زیرا لرزه‌نگارهایی که فضانوردان ناسا درطول ماموریت‌های آپولو روی ماه به جا گذاشتند، ماه‌لرزه‌های متعددی را ثبت کردند.

امواج لرزه‌ای که درون مریخ به جریان می‌افتند، دراصل مانند سونوگرافی از این سیاره عمل می‌کنند و جزئیات تازه‌ای درباره پوسته، گوشته و هسته مریخ ارائه می‌دهند. دکتر بانرت نقشه‌برداری از ژرفای درون مریخ را بزرگ‌ترین دستاورد مأموریت اینسایت می‌داند.

دانشمندان درطول مأموریت دریافتند که پوسته زیر اینسایت با ضخامت تقریبا ۲۴ تا ۴۰ کیلومتر، نازک‌تر از حد انتظار است. همچنین هسته سیاره سرخ هنوز مذاب است؛ یافته‌ای که با توجه به اندازه بسیار کوچک‌تر مریخ در مقایسه با زمین، برای دانشمندان تا حدی غیرمنتظره بود. علاوه‌براین، هسته با قطر تقریبا ۱۸۰۰ کیلومتر، بزرگ‌تر از حد انتظار و کم‌چگال‌تر از پیش‌بینی قبلی است. چگالی پایین هسته به وجود عناصر سبک‌تر مخلوط‌شده با آهن اشاره دارد. این عناصر نقطه ذوب را کاهش می‌دهند و به توضیح اینکه چرا هسته جامد نیست، کمک می‌کنند.

ساختار زمین‌شناسی به دانشمندان کمک می‌کند تا دریابند گرما با چه سرعتی از مریخ نشت می‌کند؛ یافته‌ای که به نوبه خود به آن‌ها کمک می‌کند تا شرایط محیطی سطح مریخ در میلیاردها سال پیش و میزان سکونت‌پذیری این سطح در آن دوران را بازسازی کنند.

فیلیپ لونیونه از مؤسسه فیزیک زمین پاریس و پژوهشگر ارشد لرزه‌سنج اینسایت در بیانیه‌ای از ناسا گفت: «ما اکتشافات تازه‌ای انجام دادیم و تیم علمی‌مان می‌تواند به تمام چیزهایی که در این مسیر آموخته‌ایم، افتخار کند.»

بااین‌حال، ابزار دوم اینسایت که برای نفوذ به عمق تقریبا پنج متری مریخ طراحی شده بود، هرگز نتوانست به زیر سطح سیاره برود؛ زیرا خاک زیر فضاپیما به‌طرز غیرمنتظره‌ای فشرده بود و تلاش پی‌درپی اینسایت برای حفر زمین را بی‌نتیجه گذاشت. ابزار حفاری مریخ‌نشین با نام مستعار «مول» قصد داشت جریان گرمایی را که از ژرفای درون مریخ می‌آید، اندازه‌گیری کند. دکتر بانرت این شکست را یک ناامیدی بزرگ می‌داند.

ابزارهای دیگر اینسایت، آب‌وهوای مریخ و بقایای میدان مغناطیسی باستانی این سیاره را که در صخره‌ها حفظ شده است، اندازه‌گیری کردند.

دکتر بانرت می‌گوید هنوز امکان زنده‌شدن اینسایت وجود دارد؛ به‌ویژه اگر یکی از گردبادهای کوچک مریخی موسوم به تنوره دیو که در سرتاسر سیاره سرخ به حرکت درمی‌آیند، از روی اینسایت عبور و گردوغبار را از چهره فضاپیما پاک کنند.

اگر صفحه‌های خورشیدی بتوانند باتری‌ها را شارژ کنند، اینسایت تلاش خواهد کرد دوباره راه‌اندازی شود و با زمین تماس بگیرد. پیام‌های رادیویی از اینسایتِ احیاشده، ممکن است به‌صورت پارازیت در پیام‌های ارسالی از سایر فضاپیماهای ناسا در مریخ ظاهر شوند. دکتر بانرت می‌گوید: «اگر به‌طور مداوم شروع به دیدن این سیگنال کنیم، می‌فهمیم که احتمالا اینسایت دوباره به زندگی برگشته است.»

درحالی‌که عمر اینسایت به پایان رسیده، یک فضاپیمای فعال دیگر ناسا در سطح مریخ به نام مریخ‌نورد پرسویرنس درحال فراهم‌کردن زمینه برای ماموریتی آتی است. این کاوشگر تاکنون ۱۰ لوله‌ی حاوی نمونه‌های سنگ مریخ را که هرکدام به اندازه گچ تخته‌سیاه هستند، روی سطح سیاره رها کرده است.

پرسویرنس مشغول حفاری سنگ‌های مختلف در دهانه یزرو، محل فرود خود بوده است. ماموریت بعدی به نام «بازگشت نمونه مریخی» که هنوز در مرحله برنامه‌ریزی به‌سر می‌برد، این سنگ‌ها را به زمین خواهد آورد تا دانشمندان آن‌ها را در آزمایشگاه‌هایشان مطالعه کنند.