هرآنچه باید در مورد صورت فلکی عقرب بدانید

صورت فلکی عقرب یا کژدم، نه تنها به دلیل شکل جالب و متمایزش، بلکه بدین دلیل که یکی از درخشان‌ترین صورت‌های فلکی در آسمان محسوب می‌شود، برای قرن‌های متوالی انسان را مجذوب خود کرده است. عقرب متعلق به گروهی از ۱۲ صورت فلکی است که در منطقةالبروج یا زودیاک، ناحیه‌ای از آسمان که ماه، خورشید و سیار‌ه‌های مجاورمان از آنجا گذر می‌کنند، قرار دارند. همچنین یکی از شناخته‌شده‌ترین صورت‌های فلکی است که ما انسان‌ها از مدت‌ها پیش می‌شناسیم.

صورت فلکی مورد بحث نام خود را از عقرب در زبان لاتین (Scorpion) گرفته است که «موجودی با نیش سوزان» ترجمه می‌شود. با این حال، صورت فلکی عقرب برای همه همان عقرب نامیده نمی‌شود. آسیایی‌ها و بومیان آمریکا،‌در این باره اعتقادات افسانه‌ای متفاوتی دارند. مردم جاوه اندونزی به این صورت فلکی، بانیاکانگرم (Banyakangrem) به معنی «زاده شده از قو» یا کالاپا دویونگ (Kalapa Doyong) به معنی «درخت نارگیل خمیده» می‌گویند. در هاوایی به قلاب ماهی نیمه خدای مائوئی (Maui) معروف است و در اساطیر چینی، به عنوان قسمتی از شبح افسانه‌ای اژدهای لاجوردی (Azure Dragon) شناخته می‌شود.

اگر از نیم‌کره شمالی آسمان را رصد کنید، عقرب نزدیک به افق جنوبی قرار گرفته است. از نیم‌کره جنوبی، عقرب در بالای آسمان، نزدیک به مرکز کهکشان راه شیری قرار دارد. در زمان‌های دور،‌ صورت فلکی عقرب بزرگ‌تر از شکل فعلی بوده است؛ زیرا یونانیان باستان، صورت فلکی ترازو را چنگال عقرب به حساب می‌آوردند.

صورت‌های فلکی از اتصال ستاره‌ها توسط خطوط خیالی ساخته می‌شوند. دقیقاً مثل همان کاری که ممکن است در کودکی با کتاب‌های نقطه‌ای انجام داده باشید. در نجوم، ستاره‌ها را به هم وصل می‌کنیم تا تصویری از صورت فلکی ایجاد شود، و البته برای جذاب‌تر شدنش، خودمان جزئیاتی به آن اضافه می‌کنیم. به همین دلیل، هنگام تماشای صورت‌های فلکی با چشم غیرمسلح، از شما انتظار می‌رود که از تخیلات خود بهره ببرید. با این حال، صورت فلکی عقرب یکی از معدود تصاویر میان صورت‌های فلکی است که به دلیل دم عقرب مانندش با تخیلات محدود هم قابل تشخیص است.

صورت فلکی عقرب به دلیل موقعیت خاصش در آسمان، راحت‌تر از باقی صور فلکی زودیاک مشاهده می‌شود. عقرب در ربع سوم نیم‌کره جنوبی که نزدیک به مرکز کهکشان راه شیری است، واقع شده است. اگر از قبل می‌دانید که چگونه راه شیری را پیدا کنید، تقریباً مطمئن هستید که کجا، صورت فلکی عقرب را جستجو کنید. به‌طور دقیق، عقرب بین مدار ۴۰ درجه‌ی شمالی و مدار ۹۰ درجه‌ی جنوبی مشاهده‌پذیر است. این صورت فلکی سی و سومین صورت فلکی بزرگ در آسمان است و تقریباً ۵۰۰ درجه مربع را پوشش می‌دهد.

موقعیت مناسب و اندازه‌ هر دو باعث می‌شوند که عقرب را نسبت به سایر صورت‌های فلکی راحت‌تر پیدا کنید. اما دلیل دیگری هم وجود دارد که چرا جستجوی عقرب دردسر زیادی ایجاد نمی‌کند. صورت فلکی عقرب شامل چندین ستاره‌ی فوق‌العاده درخشان است که بخش‌هایی از صورت فلکی را برجسته می‌کنند.

در اواخر خرداد و اوایل تیرماه، هرشب حدود ساعت ۹، صورت فلکی عقرب بیشتر از همیشه قابل مشاهده‌پذیر است. می‌توانید وسایل کمپینگ خود را بردارید و از آلودگی نوری شهری دور شوید تا یک شب تابستانی را با تماشای ستارگان عقرب بگذرانید.

در صورت فلکی عقرب بیش از ده ستاره و چهار جرم مسیه وجود دارد. از بین ستارگان درخشان عقرب می‌توان به قلب عقرب (آلفا کژدم)، بتا کژدم، دلتا کژدم، تتا کژدم، لاندا کژدم، اوپسیلون کژدم و کاپا کژدم اشاره کرد.

مشهورترین ستاره‌ی صورت فلکی عقرب، قلب عقرب، آلفا کژدم یا آنتارس نام دارد. این ستاره، اَبَرنواختری غول‌آسا و سرخ رنگ و شانزدهمین ستاره‌ی درخشان در آسمان است. این غول سرخ که تقریباً ده هزار برابر درخشان‌تر از خورشید ما است، با ۱۲ میلیون سال قدمت، دقیقاً در قلب صورت فلکی عقرب قرار گرفته است. قلب عقرب ۵۵۰ سال نوری از منظومه شمسی ما فاصله دارد.

از دیگر ستارگان جالب توجه صورت فلکی عقرب می‌توان به شولا اشاره کرد که به لاندا کژدم نیز مشهور است، این ستاره آبی و سفید است و تقریباً ۹ برابر خورشید قطر و ۱۴ برابر آن جرم دارد.

در اعماق صورت فلکی عقرب، خانه‌ای برای چهار اجرام مسیه نیز وجود دارد. این چهار جرم فضایی جزو اولین مواردی بودند که توسط شارل مسیه، ستاره‌شناس فرانسوی فهرست‌بندی شدند. مسیه ۴ یا ان‌جی‌سی ۶۱۲۱، یک خوشه ستاره‌ای کروی با فاصله‌ی ۷ هزار سال نوری از زمین، مسیه ۶ یا ان‌جی‌سی ۶۴۰۵ که خوشه‌ی پروانه‌ای نامیده می‌شود، مسیه ۷ یا ان‌جی‌سی ۶۴۷۵ که به خوشه‌ی بطلمیوس معروف است و خوشه‌ی کروی مسیه ۸۰ یا ان‌جی‌سی ۶۰۹۳، چهار خوشه‌ی ستاره‌ای از اجرام مسیه هستند که در صورت فلکی عقرب ساکن‌اند.

صورت فلکی عقرب محل قرارگیری چندین سیاره فراخورشیدی جالب است که مشخصاتی از جمله سن بسیار بالا تا قابلیت سکونت‌پذیری دارند. به‌عنوان مثال، سیاره‌ی PSR B1620-26 b که به دلیل سن ۱۲٫۷ میلیارد ساله‌اش گاهی اوقات «متوشالح» نامیده می‌شود. برای مقایسه، کیهان تقریبا ۱۳٫۷ میلیارد سال سن دارد. جرم این سیاره تقریباً دو برابر مشتری است و به دور منظومه‌ی ستاره‌ای دوگانه (تشکیل شده از ستاره PSR B1620-26 A و کوتوله سفیدی به نام WD B1620-26) می‌چرخد.

سیاره‌ی فراخورشیدی گلیز ۶۷۷ سی‌سی (Gliese 667Cc) یک سیاره‌ای ابرزمین است که تقریباً چهار برابر زمین جرم دارد و به دور کوتوله‌‌ای قرمز به نام گلیز ۶۷۷سی (Gliese 677C) می‌چرخد. این ستاره بخشی از یک منظومه‌ی ستاره‌ای سه‌گانه است که تنها ۲۲ سال نوری از زمین فاصله دارد. به‌نقل از آزمایشگاه زیست‌پذیری سیاره‌ای آرسیبو، این سیاره به طور بالقوه سکونت‌پذیر در نظر گرفته می‌شود.

در میان ستاره شناسان، اغلب سیاره‌ای با عنوان «سکونت‌پذیر» تعریف می‌شود که سنگی و به اندازه‌ی کافی به ستاره‌ی مادر خود نزدیک تا روی سطحش آب مایع جریان داشته باشد. البته معیارهای دیگری مانند ترکیب جو سیاره و تغییرپذیری ستاره میزبان نیز وجود دارند. با این تعاریف عقرب میزبان دو سیاره‌ی دیگر بالقوه سکونت‌پذیر دیگر است: گلیز ۶۶۷ سی‌ای (Gliese 667Ce) و گلیز ۶۶۷ سی‌اف (Gliese 667Cf) که هر دو دارای جرمی حدود ۲٫۷ برابر زمین هستند.

صورت فلکی عقرب در قرن دوم میلادی، همراه با ۴۷ صورت فلکی دیگر توسط کلودیوس بطلمیوس، ستاره‌شناس یونانی فهرست شد. اما شواهد نشان می‌دهند که انسان از گذشته‌های دورتر، به وجود صورت‌های فلکی پی برده بود.

افسانه‌های اساطیری بسیاری در ارتباط با صورت فلکی عقرب وجود دارد. اولین افسانه، داستان اسکورپیوس یا همان عقرب است که می‌توانست هر جانور دیگری را از بین ببرد و به این توانایی خود می‌بالید. طبق افسانه‌ی یونانی، عقرب جانور دیگری به نام شکارچی یا جبار (Orion) که صورت فلکی کناری‌اش است را شکست داده بود. اغلب در اساطیر یونانی عقرب و جبار در هم تنیده شده‌اند.

طبق افسانه‌ای دیگر، جبار بوده که بابت کشتن تمامی حیوانات و جانوران کره‌ی زمین به خود می‌بالیده است. الهه‌ی شکارچی ایزدبانو آرتمیس و مادرش لتو، عقرب را برای کشتن جبار اجیر کردند. عقرب جبار را کشت و زئوس، خدای خدایان و یکی از خدایان المپ، عقرب را پس از پیروزی در نبرد و کشتن جبار، به آسمان فرستاد.

پس از کشته شدن جبار توسط عقرب، زئوس جبار را هم در اجرام آسمانی قرار داد. جبار را می‌توان در زمستان، معمولاً از اوایل دی ماه، در آسمان مشاهده کرد. بنابراین، داستان این‌گونه است که جبار در زمستان به شکار در آسمان‌ها می‌پردازد و با ظهور صورت فلکی عقرب در ماه‌های تابستانی فرار می‌کند.

طبق داستانی دیگر در رابطه با افسانه‌ی عقرب و جبار، آپولو، برادر دوقلوی ایزدبانو آرتمیس، عصبانی شده و عقرب را برای حمله به جبار فرستاده است، زیرا جبار ادعا می‌کرده که در شکار از آرتمیس بهتر است. پس از جنگ و شکست جبار توسط عقرب، زئوس هر دو را به اجرام آسمانی تبدیل کرد، اما زمان‌های مختلفی از سال مشاهده‌پذیر هستند.

افسانه‌‌ای دیگر، داستان حمله‌ی عقرب به ارابه‌ی آتشین فایتون (Phaeton) پسر هلیوس، خدای خورشید را روایت می‌کند. این حمله طبق برنامه پیش نرفت و سرزمین آفریقا را به بیابانی وسیع تبدیل کرد. زئوس مجبور شد با یک صاعقه در جنگ بین عقرب و فایتون مداخله ایجاد کند و این صاعقه باعث سقوط فایتون به رودخانه‌ی اریدانوس شد. این افسانه هم مانند افسانه‌ی قبلی، به صورت فلکی دیگری در نزدیکی عقرب اشاره می‌کند. اریدانوس یک صورت فلکی به شکل رودخانه است.

رد پای صورت فلکی عقرب در طالع بینی هم قابل مشاهده است. هرچند طالع‌بینی علم محسوب نمی‌شود، اما عقرب نشانه‌ی متولدین هشتمین ماه سال است.