رویداد تونگوسکا؛ چرا از بزرگ‌ترین برخورد سیارکی ثبت‌شده در تاریخ هیچ اثری به جا نمانده است؟

در تاریخ ۳۰ ژوئن ۱۹۰۸، سیارکی به زمین برخورد کرد و ۸۰ میلیون درخت در منطقه‌‌ای از سیبری به مساحت ۲۱۵۰ کیلومتر را با خاک یکسان کرد. این رویداد که تونگوسکا نامیده می‌شود، بزرگ‌ترین برخورد سیارکی در کل تاریخ ثبت‌شده است. با این‌حال هیچ اثری از قطعات سیارک‌ یا محل برخورد وجود ندارد.

به نوشته‌ی وب‌سایت لایو‌ساینس، بیش از یک قرن پیش سیارکی آسمان را در منطقه‌ای با جمعیت پراکنده در نزدیکی رودخانه‌ی پودکامنایا تونگوسکا روشن کرد. این سیارک انفجاری در حد ۱۰ تا ۱۵ مگاتن رقم زد که ازنظر اندازه به آزمایش بمب هسته‌ای قلعه براوو در ۱۹۵۴، پنجمین انفجار هسته‌ای بزرگ در کل تاریخ شبیه است. به گفته‌ی شاهدان عینی رویداد تونگوسکا، آسمان در لحظه‌ی برخورد به دو نیم تقسیم شده بود به‌طوری‌که بخش شمالی آسمان بر فراز جنگل، کاملا با آتش پوشیده شده بود.

بر اساس نظریه‌ای محبوب، سیارک تونگوسکا به شکل‌گیری دریاچه‌ی چیکو انجامید که تقریبا ۸ کیلومتر از مرکز انفجار فاصله دارد. این سیاره دارای عرض پانصد متر و عمق ۵۴ متر است. لوکا گاسپرینی، مدیر پژوهشی انجمن پژوهش‌های ملی ایتالیا و همکاران او می‌گویند، شکل مخروطی دریاچه و عمق آن به دهانه‌ی برخوردی شباهت دارد. آن‌ها در پژوهشی که سال ۲۰۱۲ در مجله‌ی ژئوشیمی، ژئوفیزیک، ژئوسیستم منتشر کردند تخمین زدند که رسوب‌های کف دریاچه در مدت صد سال تشکیل شده‌اند، در حالی که شواهد وجود درختان در قسمت پایین دریاچه نشان می‌دهند حفره‌ی آبی، جنگلی قدیمی را پوشانده است.

اما برخی کارشناس‌ها با نظریه‌ی فوق قانع نشدند. در سال ۲۰۱۷ گروهی از پژوهشگرها به سرپرستی دنیس روگوزین از مؤسسه‌ی بیوفیزیک آکادمی علوم روسیه، با اجرای تحلیل خود به این نتیجه رسیدند که رسوب‌های دریاچه‌ی چیکو حداقل ۲۸۰ تا ۳۹۰ سال قدمت دارند و بنابراین به شکل چشمگیری قدیمی‌تر از رویداد تونگوسکا در سال ۱۹۰۸ هستند.

روگوزین و همکاران در پژوهشی جدید که ۲ می امسال در مجله‌ی Doklady Earth Sciences منتشر شد، شواهد بیشتری را برای رد ادعای یکسان بودن دریاچه‌ی چیکو با محل رویداد برخورد سیارکی تونگوسکا ارائه دادند.

در گذشته بسیاری از پژوهشگرها معتقد بودند شکل مخروطی و عجیب دریاچه‌ی چیکو در آن منطقه منحصر‌به فرد است و احتمالا به خاطر برخورد سیارکی شکل گرفته است؛ اما روگوزین و همکارانش دو دریاچه‌ی مجاور زاپودنوی و پینوگدا را بررسی کردند که به ترتیب در فاصله‌های ۵۰ کیلومتر و ۶۰ کیلومتر از محل برخورد سیارک قرار دارند و اتفاقا هر دو به شکل مخروط هستند.

به نوشته‌ی پژوهشگرها، تفاوت در سن رسوب‌های دریاچه، منشأ دریاچه‌ها را زیر سؤال می‌برد. این امر مستلزم ورود سه جرم فضایی تقریبا یکسان در زمان‌های مختلف است که با توجه به قرارگیری دریاچه‌ها در مکانی تقریبا یکسان، بسیار غیرممکن است.

دانیل وندارک که به بررسی اکوسیستم‌های دریاچه‌ای در دانشگاه چارلز پراگ می‌پردازد با شواهد روگوزین قانع شده است. با این‌حال شکل مخروطی دریاچه‌ها تنها مدرک شکل‌گیری چیکو بر اثر برخورد سیارکی نیست. گاسپرینی و گروه او سال ۲۰۱۸ در مقاله‌ای که نسخه‌ی پیش‌انتشار آن را در پایگاه داده‌ آرکایو قرار دادند این فرضیه را مطرح کردند که تونگوسکا بر اثر برخورد سیارکی از نوع توده‌آوار شکل‌گرفته است. در نتیجه سیارک به دو نیم تقسیم شد که یک نیم آن تقریبا ۱۹۷ متر و دیگری ۶ الی ۱۰ متر عرض داشت. قطعه‌ی کوچک‌تر به زمین برخورد کرد و دریاچه‌ی چیکو را تشکیل داد.

پژوهشگران توده‌ی ناهمسانی به عرض ۱۰ متر را در کف رودخانه پیدا کردند که احتمالا قطعه‌ای باقی‌مانده از سیارک است. با حفاری مرکز دریاچه می‌توان ترکیب این توده‌ی ناهمسان را برای تأیید فرضیه بررسی کرد. با این‌حال گروه گاسپرینی به دلیل جنگ اوکراین دیگر به محل برخورد سیارک دسترسی ندارند. گاسپرینی می‌گوید دانشمندان روس به جای انتشار مقالاتی که داده‌های شبیه به اطلاعات ما را با تفسیرهای بسیار مشکوک نشان می‌دهند، به راحتی می‌توانند محل برخورد را بررسی کنند.

اگر دریاچه‌ی چیکو بر اثر دهانه‌ی برخوردی تونگوسکا شکل نگرفته است، بنابراین چه اتفاقی برای سیارکی رخ داد که بیش از یک قرن پیش آتش‌سوزی مهیبی را در آسمان رقم زد؟ بر اساس پژوهشی که سال ۲۰۲۰ در مجله‌ی Monthly Notices of the Royal Astronomical Society منتشر شد، در آن زمان سیارک آهنی بزرگی از جو زمین رد شد و سپس بدون شکستگی به سمت فضا کمانه کرد. به همین دلیل هیچ ردپایی از سیارک پیدا نشده است.

بر اساس پژوهشی دیگر که ماه گذشته در پایگاه داده آرکایو منتشر شد، سیارک متلاشی و در کل منطقه پراکنده شد. هرچند بسیاری از قطعات آن در جو سوختند، بخش‌های کوچکتر سنگ فضایی احتمالا با زمین برخورد کردند. این مقاله نشان می‌دهد تکه‌های سیارک ممکن است تا فاصله‌ی ۱۶ تا ۱۹ کیلومتری شمال غرب مرکز برخورد پرتاب و بقایایشان زیر گل و لای و پوشش گیاهی ناپدید شده باشد.