ابرقدرت فضایی نوظهور؛ چین و وعده پیروزی در مسابقه فضایی جدید

در سال ۲۰۶۱ به‌سر می‌بریم. سطح زمین منجمد و سیاره آبی برای فرار از خورشید درحال انبساط، سفری فضایی را آغاز کرده است. هزاران موتور هم‌جوشی هسته‌ای، زمین را در امتداد منظومه شمسی به‌پیش می‌رانند. سیاره هرچه از خورشید دورتر شود، سردتر می‌شود. نیمی از جمعیت از بین رفته‌اند و بازماندگان در شهرهای زیرزمینی وسیع زندگی می‌کنند. اما زمین باید به آلفا قنطورس برسد؛ جایی که خورشیدی کاملا مطلوب و بدون انبساط وجود دارد که به ما امکان می‌دهد به وضعیت عادی بازگردیم. همان‌طور که کنفوسیوس گفته است: «سفر [۴٫۵ سال نوری] با یک قدم شروع می‌شود.»

روایت بالا، داستان فیلم چینی علمی تخیلی «زمین سرگردان»، محصول سال ۲۰۱۹ است. این اثر سینمایی دلخراش و البته لذت‌بخش، رکورد فروش بلیت را در چین شکست و در سطح جهانی به پنجمین فیلم غیرانگلیسی‌زبان پرفروش در تمام دوران تبدیل شد. این اتفاق در سطوح مختلف جالب است؛ به‌ویژه آنچه درمورد قدرت نرم می‌گوید و اینکه چگونه چین دیدگاه خود درباره‌ی فضا را بازنمایی می‌کند.

فرانت گو، کارگردان فیلم زمین سرگردان می‌گوید نویسندگان علمی تخیلی آمریکایی، فضا را به‌عنوان «مرز بی‌پایان» و افقی جدید برای استعمار به‌دست انسان به‌تصویر می‌کشند. او استدلال می‌کند که روایت چینی، بهبود زندگی روی زمین با استفاده از فضا به‌عنوان منبع است. گو به هالیوود ریپورتر گفت «وقتی زمین چنین بحرانی را در فیلم‌های هالیوودی تجربه می‌کند، قهرمان همیشه به فضا می‌رود تا خانه‌ای جدید پیدا کند؛ رویکردی که کاملاً آمریکایی و فردگرایانه است؛ درحالی‌که در فیلم من، ما به‌عنوان یک تیم کار می‌کنیم تا کل زمین را با خود ببریم. این رویکرد از ارزش‌های فرهنگی چین شامل وطن، تاریخ و پیوستگی سرچشمه می‌گیرد.

جای تعجب نیست که «زمین سرگردان» مورد استقبال گسترده‌ی حزب کمونیست چین قرار گرفته است. شرکت دولتی گروه فیلم چین، بخشی از بودجه‌ی ساخت فیلم را تامین و وزارت آموزش چین، پخش آن را در سرتاسر کشور توصیه کرده است. زمین سرگردان همچنین در سطح جهانی از نت‌فلیکس پخش شد و وزارت امور خارجه چین تلاش خود را برای تبلیغ آن انجام داد. هوا چانینگ، سخنگوی این وزارتخانه، در جمع خبرنگاران زمین سرگردان را داغ‌ترین فیلم حال‌حاضر توصیف و تماشای آن را به دیگران توصیه کرد.

روایت چینی‌ها از آینده‌ی زمین به خوبی با برنامه‌ی سیاسی شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور این کشور مطابقت دارد. پکن می‌داند که ایالات متحده و سایر کشورها به ظرفیت‌های فضایی رو به رشد چین به چشم تهدید نگاه می‌کنند. زمین سرگردان به چین امکان می‌دهد تا به مخاطبان خارجی نشان دهد که فعالیت‌های فضایی‌اش جای ترس ندارد و در عین‌حال در داخل کشور موجب تقویت غرور و وطن‌پرستی بین مردم شود.

رئیس‌جمهور چین از مدت‌ها پیش درحال ترویج این ایده بوده که برنامه فضایی چین که به‌طور کامل و مستقیم به‌وسیله‌ی ارتش آزادی‌بخش خلق کنترل می‌شود، تهدیدی برای هیچ‌کس نیست و درعوض، به‌دنبال کار در چارچوب‌های بین‌المللی و به نفع نوع بشر است. اما آیا این ادعا واقعاً حقیقت دارد؟ و بلندپروازی‌های فضایی چین چگونه آینده‌ی سیاست جهانی را شکل خواهد داد؟

رهبران چین فضا را جزء جدایی‌ناپذیر برنامه‌های آتی خود می‌دانند. رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ معتقد است که چین باید نقش رهبری بیشتری در جهان داشته باشد. این کشور برای مدرن‌سازی، رویکرد «ناسیونالیسم فناوری‌محور» را درپیش می‌گیرد و به‌باور شی، برای رسیدن به اهدافش باید یک رهبر تکنولوژیک باشد.

رئیس مائو دیدگاهی مشابه با رئیس‌جمهور کنونی داشت. در اواخر دهه‌ی ۱۹۵۰، چین تصمیم گرفت با وجود آنکه کشوری فقیر و عمدتاً کشاورزی بود، روی موشک‌های دوربرد و فناوری فضایی سرمایه‌گذاری کند. چن شیسن، پدر موشکی چین بود که ده‌ها سال از عمرش را در دانشگاه‌های آمریکایی ام‌آی‌تی و کلتک گذراند و به دلیل تلاش‌هایش برای ساخت موشک در محوطه‌ی دانشگاه، عضو تیمی به نام «جوخه انتحار» بود.

درحالی‌که کمونیست‌ها در اواسط قرن بیستم کنترل خود را بر چین تثبیت می‌کردند، آمریکا و شوروی میلیاردها دلار در مسابقه فضایی هزینه می‌کردند. چینی‌ها کمتر به رجزخوانی اهمیت می‌دادند و بیشتر به پیشرفت‌های فناورانه توجه داشتند. هرچه موشک‌ها بزرگ‌تر و دارای برد بیشتر می‌شدند، پکن بیشتر می‌ترسید که از آن‌ها برای اهداف نظامی علیه چین استفاده شود. درنتیجه چن مسئول آموزش نسلی از دانشمندانی شد که به ساخت بمب هسته‌ای چین و سامانه‌ی موشکی بالستیک دانگ‌فنگ این کشور کمک کردند.

در سال ۱۹۵۶، شوروی با روحیه‌ی «کمک برادرانه»، نقشه‌های موشک‌های R-1 خود را به چن ارائه داد و متخصصانی را به پکن فرستاد تا برنامه موشک بالستیک چین را آغاز کنند. سایتی آزمایشی در بیابان گبی ساخته شد و ده‌ها دانشجوی چینی برای آموزش به مسکو فرستاده شدند. چینی‌ها می‌خواستند به موشک‌های مدرن‌تر دسترسی داشته باشند؛ اما روس‌ها تمایلی به انتقال جدیدترین فناوری خود به کشوری دیگر نداشتند. درنتیجه، دانشجویان چینی به کپی‌کردن اسناد محرمانه و شنود از مربیان خود برای کسب دانش متوسل شدند.

در سال ۱۹۶۰، روابط بین چین و شوروی رو به وخامت رفت و همکاری‌ها متوقف شد. بااین‌حال چن توانست از آن فرصت محدود برای جذب دانش فنی به‌منظور نظارت بر پرتاب اولین ماهواره چین بهره بگیرد و برنامه فضایی چین و فناوری موشک‌های بالستیک را پایه‌ریزی کند. داستان چن برای آمریکایی‌ها هشداری در مورد رد دانش علمی خارجی برپایه‌ی سوءظن‌های ضعیف است. به‌گفته‌ی دن کیمبال، وزیر سابق نیروی دریایی ایالات متحده، رفتار آمریکا با چن «احمقانه‌ترین کاری بود که این کشور تابه‌حال انجام داده است.»

در سال ۱۹۶۷، مائو فرمان فرستادن فضانورد چینی (تایکونوت) به فضا را صادر کرد و اولین کاندیداها برای آموزش انتخاب شدند. اما وقتی چین در هرج‌ومرج انقلاب فرهنگی قرار گرفت و درجریان آن، بسیاری از دانشمندان زندانی یا کشته شدند، برنامه اعزام فضانورد لغو شد. ژائو جیوژانگ، مدیر برنامه ماهواره‌ای چین به‌عنوان «ضدانقلابی» محکوم شد و به‌وسیله گارد سرخ مورد ضرب و شتم قرار گرفت. گمان می‌رود وی خود را در دریاچه صلح بزرگ در پکن غرق کرد.

با وجود این مشکلات، در آوریل ۱۹۷۰ چین پس از اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده، فرانسه و ژاپن به پنجمین کشوری تبدیل شد که یک ماهواره را در مدار زمین قرار می‌دهد. تا اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰، چین به‌طور منظم ماهواره به فضا می‌فرستاد و امکانات فضایی‌اش را به سایر کشورها ارائه می‌داد. در سال ۲۰۰۳، چین سومین کشوری شد که انسان را به فضا می‌فرستد و روزنامه‌ی چاینادیلی این دستاورد را «جهشی بزرگ رو به آسمان» نامید.

سپس در سال ۲۰۰۷، چین درجریان آزمایش موشکی فضایی به نام سلاح انرژی جنبشی (KKV) عمداً یکی از ماهواره‌های هواشناسی خود را منهدم کرد. کشورهای دیگر از انبوه زباله‌های فضایی که دراثر این حادثه به‌وجود آمد، وحشت کردند و درعین‌حال از اینکه چین توانست با سرعت گلوله، جسم گلوله‌مانند دیگری را مورد اصابت قرار دهد، تحت تاثیر قرار گرفتند. سلاح ضدماهواره‌ی چین با سرعتی نزدیک به ۲۹ هزار کیلومتر بر ساعت و فقط یک ثانیه مانده به برخورد، سه اصلاح برق‌آسا در مسیر خود انجام داد تا به ماهواره‌ای دو متری برخورد کند.

مقام‌های چینی این موضوع را که آزمایش موشک ضدماهواره بخشی از مسابقه تسلیحات فضایی بود، رد کردند؛ اما ادعاهایی وجود دارد که می‌گویند پکن درحال انجام تحقیقات روی تسلیحات انرژی جنبشی زمین‌پایه برای حمله به اهداف دشمن در فضا است. همچنین گزارش‌هایی از ساختمان‌های گنبدی‌شکل با سقف‌های جمع‌شونده در نقاط دورافتاده‌ی چین وجود دارد که می‌توانند برای هدف‌گیری ماهواره‌ها از زمین به‌کار گرفته شوند.

برنامه‌ فضایی چین در چند دهه‌ی اول، عمدتاً روی جاه‌طلبی‌های نظامی این کشور متمرکز بود و علاوه‌بر آن، از ماهواره‌ها برای نظارت بر آب‌وهوا و انتخاب مکان مناسب برای احداث جاده‌ها و خطوط راه‌آهن همزمان با آغاز صنعتی‌سازی این کشور استفاده می‌شد. بااین‌حال در قرن جاری، حزب کمونیسم تصمیم گرفته است تا از فضا به‌عنوان راهی برای نشان‌دادن وضعیت چین به‌عنوان یک رهبر نظامی، فناوری و اقتصادی استفاده کند.

اوایل سال ۲۰۲۲، پکن برنامه فضایی خود را با عنوان «چشم‌انداز» منتشر کرد که با نقل‌قولی از رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ شروع می‌شد: «کاوش در کیهان بی‌کران، توسعه صنعت فضایی و تبدیل چین به قدرت فضایی، رویای ابدی ما است.» نسل بعدی فضاپیمای سرنشین‌دار، فرود انسان روی ماه، ایستگاه تحقیقاتی بین‌المللی روی ماه، کاوش سیارک‌ها و اکتشافات فضای دوردست، برنامه‌های آتی چین برای فضا هستند.

چشم‌انداز چین، «دسترسی آزادانه، استفاده موثر و مدیریت کارآمد فضا» است. بخش‌های «دسترسی آزاد» و «مدیریت موثر» تیرهایی در کمان آمریکایی‌ها و هر کس دیگری هستند که تلاش می‌کند جایگاه چین در فضا را نفی کند. در سال ۲۰۱۸، یی پیجن، مدیر برنامه اکتشافات قمری چین گفت: «اگر اکنون که توانایی‌اش را داریم، به آنجا نرویم، در آینده از سوی فرزندانمان سرزنش خواهیم شد. اگر دیگران بروند، آنجا را تصاحب خواهند کرد و آنگاه حتی اگر بخواهید، نمی‌توانید بروید. این به اندازه کافی منطقی است.»

سند چینی‌ها به صراحت از سازمان ملل می‌خواهد که در «مدیریت امور فضای ماورای جو» نقش محوری ایفا کند. سند همچنین خاطرنشان می‌کند که چین از سال ۲۰۱۶ با ۱۹ کشور منطقه و چهار سازمان بین‌المللی ازجمله پاکستان، عربستان سعودی، آرژانتین، آفریقای جنوبی و تایلند موافقت‌نامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم فضایی امضا کرده است و بر همکاری با آژانس‌های فضایی اروپا، سوئد، آلمان و هلند تاکید دارد. چین می‌گوید برای طیف وسیعی از کشورها، خدمات پرتاب ماهواره ارائه داده و امکانات خود را به روی کشورهای درحال توسعه مانند لائوس و میانمار گشوده است.

تمام این اقدامات در مخالفت با آنچه از نگاه پکن تلاش آمریکا برای سلطه بر فضا است، انجام می‌شود. درطول سال‌ها، تلاش‌هایی برای همکاری با آمریکا صورت گرفته است. اوایل سال ۱۹۸۴، پرزیدنت ریگان یک صندلی در شاتل فضایی را به فضانوردی چینی پیشنهاد داد. در سال ۱۹۸۶، گروهی از دانشمندان چینی قرار بود از مرکز فضاپیمای سرنشین‌دار هیوستون به‌عنوان بخشی از آماده‌سازی بازدید کنند؛ اما برنامه‌ی این بازدید پس از انفجار شاتل فضایی چلنجر لغو شد.

در سال ۲۰۱۱، کنگره ایالات متحده متمم ولف را تصویب و براساس آن، ناسا را از همکاری با سازمان‌ها و دانشمندان چینی منع کرد. درنتیجه، چین نتوانسته به جمع کشورهای امضاکننده‌ی معاهده آرتمیس که پیمانی غیرالزام‌آور با هدف کنترل اکتشافات فضایی صلح‌آمیز است، پیوندد. منطق فرانک ولف، نماینده جمهوری‌خواه کنگره این بود که رابطه‌ی بین اکتشافات فضایی، پیشرفت‌های فناورانه و ارتش چین به‌گونه‌ای است که آمریکا نمی‌تواند خطر همکاری با رقیب رو به رشد خود را بپذیرد. به‌طور خاص، نگرانی در مورد احتمال سرقت مالکیت معنوی از کامپیوترهای ناسا و تحقیقات مشترک آمریکا و چین وجود داشت؛ مشارکتی که پکن درحال استفاده از آن برای فناوری‌های حساس نظامی، ازجمله موشک‌های بالستیک بود.

آمریکایی‌ها دریافتند که هکرهای چینی برای مدت کوتاهی به سامانه‌های کامپیوتری در وزارت دفاع، دفتر وزیر دفاع، دانشکده جنگ نیروی دریایی ایالات متحده، پنتاگون، آزمایشگاه سلاح‌های هسته‌ای و کاخ سفید دسترسی پیدا کرده‌اند. علاوه‌براین، فعالیت‌های جاسوسی سنتی بیشتری نیز کشف شد. در سال ۲۰۰۸، کوان‌شنگ شو، فیزیکدان آمریکایی ساکن ویرجینیا به انتقال اطلاعات مربوط به مخازن هیدروژن مایع یک موشک آمریکایی به پکن محکوم شد. در سال ۲۰۱۰، دانگفن چانگ، مهندس سابق بوئینگ به دلیل ارائه‌ی بیش از ۳۰۰ هزار صفحه سند حساس به چین، ازجمله اطلاعات مربوط به شاتل فضایی ایالات متحده، محکوم شد.

چین در واکنش به نفی جایگاه خود از سوی آمریکا، رقیبی برای ایستگاه فضایی بین‌المللی ساخته، روابط علمی استراتژیک با میزبانی از کشورها شکل داده و یک صنعت فضایی بومی و پیشرفته بدون کمک آمریکایی‌ها پی‌ریزی کرده است.

در سال ۲۰۱۴، چین پایگاه فضایی ساحلی جدید خود را در ونچانگ، به‌ویژه برای موشک‌های لانگ مارچ با قطر بزرگ‌تر که باید برفراز دریا پرتاب شوند، تکمیل کرد. در سال ۲۰۱۶، دو فضانورد چینی پس از اتصال موفقیت‌آمیز فضاپیمایشان به ایستگاه فضایی تیان‌گونگ ۲، دو ماه در این سکونتگاه مداری به‌سر بردند. سال ۲۰۱۹، وقتی چانگ‌ای ۴ به اولین فضاپیمایی تبدیل شد که در سمت پنهان ماه فرود می‌آید، چین به موفقیتی بی‌سابقه دست یافت و در سال ۲۰۲۰، آخرین ماهواره‌ی بیدو در مدار قرار گرفت تا شبکه‌ی ناوبری بومی چین برای رقابت با سامانه‌ی موقعیت‌یاب جهانی (GPS) تکمیل شود.

اما شاید بزرگ‌ترین نقطه عطف در دهه‌ی گذشته، گردش در مدار، فرود و سپس استقرار مریخ‌نورد در سیاره سرخ بود. ماموریت تیان‌ون ۱ در فوریه ۲۰۲۱ به مریخ رسید و سه ماه را صرف یافتن مکان مناسب برای فرود کرد. در ۱۴ مه، مریخ‌نشین از مدارگرد جدا شد و فرود نرمی را روی سطح سیاره انجام داد. سپس مریخ‌نورد ژورانگ (به‌معنای خدای آتش) برای انجام بررسی‌های زمین‌شناسی، جستجوی آب و مخابره‌ی صوت و تصویر از مریخ، روی سطح این سیاره رها شد.

در سال‌های اخیر، چین برخی از توصیه‌های عمومی خود در مورد برتری کمونیسم را ملایم‌تر کرده و درعوض عناصر ملی‌گرایانه و اسطوره‌ای را از حافظه‌ی جمعی تاریخی قدیمی‌تر پذیرفته است. بازتاب این تغییر رویکرد را می‌توان در نام‌گذاری ماموریت‌ها و تجهیزات فضایی مشاهده کرد. فضاپیمای بدون‌‌سرنشینی که در سال ۲۰۰۷ به‌دور ماه چرخید، به افتخار پری زیبارویی که در فولکلور چینی اکسیر جاودانگی را از شوهرش دزدید، نوشید و با پرواز به ماه به الهه‌ای آسمانی تبدیل شد، «چانگ‌ای ۱» نامیده شد. درهمین‌حال، فضانوردانی که سوار بر کپسول شنژو (به‌معنای کشتی الهی) به ایستگاه فضایی تیان‌گونگ سفر می‌کنند، می‌توانند بابت حضور در «کاخ آسمانی» که با الهام از اقامتگاه فرمانروای آسمان‌ها در اساطیر چینی بدین نام خوانده شده است، قدردان بخت و اقبال خود باشند.

واژه‌ی «تایکونوت» ترکیبی از ماندارین و یونانی است که از تایکونگ به‌معنای «کیهان» و نات به‌معنای «ملوان» ساخته شده است. این اسامی مهم هستند؛ زیرا به جهان پیغام می‌دهند که فضا فقط در قلمرو آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها نیست و برای هر آرتمیس، یک چانگ‌ای وجود دارد.

در سال ۱۹۹۵، یک موشک چینی پس از برخاستن منفجر شد و جان دست‌کم شش نفر را روی زمین گرفت. جزئیات دقیق آنچه اتفاق افتاد، هنوز بر کسی معلوم نیست؛ مسئله‌ای که یاد‌آوری می‌کند جامعه‌ی چین از بسیاری جهات هنوز بسته باقی مانده است. با وجود این میراث محرمانه، اکنون می‌دانیم که ظرفیت‌های فضایی این کشور رو به رشد است.

سازمان ملی فضایی چین (CSNA) اکنون چندین سایت پرتاب در سرتاسر کشور دارد؛ از تاسیسات تایوان در بیابان گبی که برخی از ماهواره‌های هواشناسی چین را پرتاب می‌کند اما همچنین بخشی از سامانه‌ی موشک‌های بالستیک قاره‌پیما است، تا مرکز پرتاب ماهواره شیچانگ در استان سیچوان و سایت پرتاب فضایی مدرن‌تر ونچانگ در جزیره هاینان در دریای چین جنوبی که برای رساندن فضانوردان به ایستگاه فضایی چین و مأموریت‌های بدون سرنشین طولانی‌تر استفاده می‌شود.

یک مرکز پرتاب جدید در شهر بندری شرقی نینگبو، در فاصله دو ساعت و نیم با شانگهای، در حال تکمیل است و انتظار می‌رود درنهایت مانند مرکز فضایی کندی در کیپ کاناورال، سالانه صد موشک تجاری را در فواصل زمانی کم پرتاب کند. نینگبو در ساحل قرار دارد؛ بدین معنی که موشک‌ها مجبور نیستند بر فراز خشکی پرواز کنند و دارای عرض جغرافیایی مطلوب برای خروج سریع از جو است.

مقام‌های محلی می خواهند نینگبو به عنوان شهر فضایی چین شناخته شود. این مرکز با دسترسی به یک بندر بزرگ و صنایع متمرکز بر فضا در شانگهای، تنها چند کیلومتر با مجموعه‌ای از صنایع پرتاب تجاری در نزدیکی دهانه‌ی رودخانه یانگ‌تسه فاصله دارد. جیلی، بزرگترین خودروساز کشور، دفتر مرکزی خود را در آنجا دارد و سرمایه‌گذاری زیادی در طراحی ماهواره و صنایع مرتبط با هوافضا می‌کند. در سال ۲۰۲۲، این شرکت از تاسیسات شیچانگ برای پرتاب ۹ ماهواره‌ی خود به مدار نزدیک زمین به عنوان اولین مرحله از شبکه‌ای به‌منظور ارائه ناوبری دقیق‌تر برای وسایل نقلیه‌ی خودران استفاده کرد.

دیگر شرکت‌ها فاصله‌ی بیشتری با دولت دارند. به عنوان مثال، آی‌اسپیس اولین شرکت خصوصی چینی بود که با پرتاب موشک هایپربولا-۱ در سال ۲۰۱۹ به مدار رسید. اما به‌دنبال این موفقیت، دو شکست در سال ۲۰۲۱ در کارنامه‌ی شرکت ثبت شد. شرکت‌های دیگر نیز چنین بدبیاری‌هایی را تجربه کرده‌اند. به‌منظور مقابله با این امر، دولت به آرامی اجازه می‌دهد تا فناوری و تخصص دولتی که قبلاً در انحصار این بخش بود، به عنوان بخشی از استراتژی ملی به بخش غیرنظامی انتقال یابد. این اتفاق، دولت، شرکت‌های خصوصی و دانشگاه‌های تحقیقاتی برتر کشور را در شاخه‌های برتر فناوری به شیوه‌ای رسمی‌تر از ایالات متحده پیوند می‌دهد. در یک بازار بسیار رقابتی، برخی از شرکت‌های جدید احتمالاً شکست خواهند خورد؛ اما آنچه به همان اندازه واضح به‌نظر می‌آید، این است که برخی از آن‌ها به بازیگران قدرتمند ملی و احتمالاً جهانی تبدیل خواهند شد.

در تمام این موارد، نیروی کار عظیم و پویا به چین کمک خواهد کرد. این کشور با مشکلات جمعیتی درازمدت دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ اما هنوز هم می تواند تعداد زیادی دانشمند و مهندس را جذب کند. موسسه هوانوردی پکن به تنهایی ۲۳ هزار دانشجو دارد. در هر سال از قرن جاری، چین تعداد مهندسان فارغ‌التحصیل را افزایش داده؛ در حالی که ایالات متحده در این زمینه شاهد کاهش سال به سال بوده است.

از آنجا که چین شاهد تاثیر ۱٫۳ تریلیون دلاری جی‌پی‌اس از اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰ در رشد اقتصاد ایالات متحده بوده است، قصد دارد در آینده‌ی نزدیک سامانه‌ی ماهواره‌ای ناوبری بیدو خود را توسعه دهد. کشاورزان آمریکایی از جی‌پی‌اس به‌منظور انتخاب بهترین کاربری برای زمین‌های خود استفاده می‌کنند، خدمات تحویل کالا در شهرها به‌لطف این سامانه کارآمدتر هدایت می‌شود، مؤسسات مالی می‌توانند زمان تراکنش‌ها را ثبت کنند و صاحبان کشتی قادر به ردیابی ناوگان خود هستند. نسخه‌ی نظامی و رمزگذاری شده بیدو دقیق‌تر از نمونه‌ی غیرنظامی است و برای نظارت بر تحرکات ارتش و نیروهای مسلح سایر کشورها استفاده می‌شود.

چین همچنین قصد دارد در یک دهه آینده دست‌کم هزار ماهواره به فضا پرتاب کند. این کشور به طور فزاینده‌ای خدمات خود را به کشورهای در حال توسعه‌ای ارائه می‌کند که توانایی پرداخت هزینه‌ی پرتاب موشک یا ساخت ماهواره را ندارند. این رویکرد برای تقویت روابط دوجانبه در تلاش برای دور کردن کشورها از ایالات متحده استفاده می‌شود. ماهواره‌های مورد استفاده برای اکتشافات علمی احتمالاً مانند رصدخانه تلفیقی پرتوهای ایکس پرانرژی که اولین ماهواره‌ی نجومی پرتو ایکس چین بود، در رقابت با نمونه‌های خارجی موفقیت‌های درخورتوجهی خواهند داشت.

اهداف بلندپروازانه‌تر شامل فرود آمدن روی سیارک‌های گذری برای استخراج مواد ارزشمند موجود در آن‌ها است. برخی از این سنگ‌ها ده‌ها کیلومتر قطر دارند و حاوی میلیاردها دلار فلزات مورد نیاز برای فناوری قرن بیست‌و‌یکمی هستند. یکی از شرکت‌های نوپا چینی به نام ارجین اسپیس، پیش‌تر نمونه اولیه‌ی رباتی را برای به‌دام‌انداختن و انهدام زباله‌های فضایی پرتاب کرده است و قصد دارد آن را به‌منظور استخراج سیارکی توسعه دهد.

چین قصد دارد کاوشگر دیگری به مریخ پرتاب کند. رسیدن به آنجا به اندازه‌ی کافی سخت است؛ اما این کشور به همراه ایالات متحده و آژانس فضایی اروپا، در حال کار روی طرح‌هایی برای برداشت نمونه‌های خاک و سنگ و رساندن آنها به زمین هستند. ارسال کاوشگر به مشتری و زحل نیز در دست بررسی است.

اما شاید پروژه‌ای که بیشترین اهمیت سیاسی را دارد، فرود آینده چین روی ماه باشد. در سال ۲۰۲۱، چین و روسیه یادداشت تفاهمی امضا کردند تا پایگاهی به نام ایستگاه تحقیقاتی بین‌المللی قمری (ILRS) را به طور مشترک در ماه بسازند. آن‌ها بدین منظور سه مرحله را پیش‌بینی می کنند: اول، عملیات شناسایی تا سال ۲۰۲۶، شامل سه ماموریت سرنشین‌دار؛ سپس فرود روی ماه و در نهایت بازگشت. از آنجا که قطب جنوب دهانه‌های یخی دارای منابع بالقوه‌ی آب دارد، به‌عنوان مکان فرود درنظر گرفته شده است.

وقتی چین در سال ۲۰۱۹ فضاپیمایی بدون سرنشین را در سمت پنهان ماه فرود آورد، پرچم چین را روی سطح قمری کاشت و در منطقه‌ای که درنظر دارد از آن به عنوان پایگاه استفاده کند، شروع به حفاری کرد. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که چین خواهان حضور دائمی روی ماه تا اوایل سال ۲۰۲۸ است، اما چنین هدفی بسیار بلندپروازانه به‌نظر می‌آید. ۲۰۳۰ واقع‌گرایانه‌تر است و حتی دستیابی به آن نیز چشمگیر خواهد بود.

ساخت پایگاهی روی ماه به همان اندازه‌ی فرود روی ماه در سال ۱۹۶۹، برای نسل بعدی خیره‌کننده خواهد بود. نتیجه‌ی چنین دستاوردی، قدردانی از درخشش فناوری و به همان اندازه‌ی مهم، عزم کشور یا کشورهایی است که چنین کاری را انجام می‌دهند. حضور دائمی روی ماه فقط مربوط به «کاشتن پرچم» نیست، بلکه در مورد تصرف «مرزهای بلند» برای هر دو مزیت نظامی و تجاری است. پاداش این موفقیت، ثروت بالقوه‌ی ماه و توانایی استفاده از آن به عنوان نقطه‌ی گرانشی برای استقرار ماهواره‌های نظامی در مکانی دور از دسترس رقبا است.

ادعاهای بیشتر در مورد «جغرافیای» فضا درطول سال‌های آتی مطرح خواهد شد. چین در حال حاضر تنها کشوری است که ایستگاه فضایی اختصاصی خود به نام تیان‌گونگ ۳ را اداره می‌کند. این سازه به اندازه‌ی پایگاهی قمری خبرساز نیست؛ اما از نظر نجومی-سیاسی، داشتن تنها ایستگاه مستقل در فضا پیغامی کاملاً صریح است. درمقابل، ایستگاه فضایی بین‌المللی یک «برنامه‌ی مشترک» است که شامل کشورهای اروپایی، ژاپن، روسیه، ایالات متحده و کانادا می‌شود.

تیان‌گونگ تنها در اختیار چین است و انتظار می‌رود تا حدود سال ۲۰۳۷ در خدمت باشد. نسخه‌های ۱ و ۲ که بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۶ ساخته شدند، مدل‌هایی آزمایشی و پیش‌زمینه برای نسخه‌ی کنونی که تقریباً سه برابر سنگین‌تر و بسیار بزرگ‌تر است، محسوب می‌شدند. بااین‌حال تیان‌گونگ فقط سه ماژول دارد، در حالی که ایستگاه فضایی بین‌المللی دارای ۱۶ ماژول است. فضانوردان چینی حاضر در ایستگاه در زمینه‌ی پزشکی فضایی، بیوتکنولوژی، احتراق ریزگرانشی، فیزیک سیالات، چاپ سه‌بعدی، رباتیک، پرتوهای انرژی هدایت‌شده و هوش مصنوعی تحقیق می‌کنند.

با نزدیک‌شدن به انحلال ایستگاه فضایی بین‌المللی، حداکثر تا سال ۲۰۳۰، ممکن است پنجره کوچکی به روی چین باز شود. برنامه آرتمیس شامل گیت‌وی است؛ ایستگاه کوچکی که به دور ماه می‌چرخد و به عنوان یک هاب عمل می‌کند تا امکان تجدید تدارکات را برای سفینه‌های فضایی، خدمه، ماژول‌های فرود و ماه‌نوردها در طول سفرهای مکرر فراهم کند. اما هرگونه تأخیر جدی در ساخت گیت‌وی، تیان‌گونگ را به عنوان تنها مکان برای فضانوردان باز می‌گذارد و نشانگر مهمان‌نوازی، روحیه‌ی همکاری و رهبری چین خواهد بود. پکن قبلاً گفته که امیدوار است میزبان بازدیدهای فضانوردان بین‌المللی باشد و می‌خواهد «با تمام کشورهای جهان که به استفاده‌ی صلح‌آمیز از فضا متعهد هستند»، همکاری کند.

به نظر می‌رسد چین و ایالات متحده دهه‌ی آینده را در زمینه‌ی علوم و مهندسی پیشرفته، عمدتاً جدا از یکدیگر سپری کنند. این دو حوزه برای رفع چالش‌هایی که بشر در زمین و در محیط‌ خصمانه‌ی فضا با آن‌ها مواجه است، حیاتی هستند. امکان همکاری بین دو کشور وجود دارد و جایگزین‌کردن متمم ولف با چیزی کمتر، تاثیر زیادی خواهد داشت.

تنش‌زدایی بین آمریکایی‌ها و روس‌ها به‌وسیله‌ی «دست‌دادن در فضا» در برنامه‌ی سایوز-آپولو انجام شد. پس از پایان جنگ سرد، همکاری روسیه و ایالات متحده در ایستگاه فضایی بین‌المللی، پلی بود که دست‌کم می‌شد روی آن برای بهبود روابط تلاش کرد. بازگشت به ماه فرصت مشابهی را برای ایالات متحده و چین فراهم می کند. اما اینکه هر یک از طرفین تا چه حد قادر یا مایل به انجام این همکاری باشند، به رابطه‌ی آنها روی زمین بستگی دارد.

این مقاله برگردان بخشی از کتاب «آینده جغرافیا: چگونه قدرت و سیاست در فضا جهان ما را تغییر خواهد داد» اثر تیم مارشال است که در ۲۷ آوریل ۲۰۲۳ منتشر شد.