وداع با آریان ۵؛ موشک کارکشته اروپا آخرین پرتاب خود را انجام داد

موشک آریان ۵ با نزدیک به سه دهه خدمت‌رسانی در زمینه‌ی پرتاب ماهواره‌ها و فضاپیماها، سابقه‌ای طولانی در پروازهای فضایی دارد. این موشک کارکشته با هسته‌ی مرکزی سوخت هیدروژن مایع و بوسترهای سوخت جامد، درطول سال‌های فعالیت خود، نماد دسترسی تضمین‌شده‌ی اروپا به فضا بوده است.

اما اکنون آریان ۵ به انتهای خط رسیده است. به‌گزارش اسپیس‌دات‌کام، آخرین پرتاب این موشک روز پنجشنبه در ساعت ۰۱:۳۰ بامداد به وقت ایران از پایگاه فضایی آژانس فضایی اروپا در گویان فرانسه انجام شد و درجریان آن، یک ماهواره‌ی مخابراتی نظامی فرانسوی و یک ماهواره‌ی مخابراتی آلمانی به مدار انتقالی زمین‌ثابت فرستاده شدند. با بازنشستگی آریان ۵ که تقریبا به اندازه‌ی شاتل فضایی ناسا سابقه‌ی پرواز دارد، اروپا دست‌کم یک سال آینده را بدون دسترسی به فضا سپری خواهد کرد.

موشک آریان ۵ اولین‌بار در ژوئن ۱۹۹۶ در پرتابی ناموفق آغاز به کار کرد و دومین پرواز آن نیز شکستی نسبی بود. اما پس از آن، آریان ۵ رکورد شگفت‌انگیز ۱۱۶ پرتاب موفقیت‌آمیز را به ثبت رساند. این موشک در بخش ‌عمده‌ی تاریخ خود، پرتابگری مطمئن بود که ده‌ها ماهواره‌ی تجاری را به مدار زمین‌ثابت پرتاب کرد و اطمینان داد که کشورهای اروپایی می‌توانند محموله‌های امنیت ملی خود را با اتکا به آن به مدار برسانند.

آریان ۵ همچنین تعدادی از ماموریت‌های مهم علوم فضایی ازجمله فضاپیمای روزتا، هرشل، پلانک، بپی‌کلمبو و جویس را با موفقیت پرتاب کرد. این موشک شاید برجسته‌ترین پرتاب خود را در دسامبر ۲۰۲۱ انجام داد، وقتی تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا را در پرتابی بی‌نقص به مداری بسیار دقیق برد.

از آنجایی که جیمز وب پس از پرتاب برای اصلاح مدار خود به مصرف سوخت داخل فضاپیما نیاز نداشت، ناسا تواست طول عمر تخمینی خود برای تلسکوپ فضایی را دو برابر کند. مایک منزل، مهندس سامانه‌های ناسا در آن زمان گفت تحلیل آژانس نشان می‌دهد که جیمز وب سوخت کافی برای ۲۰ سال فعالیت را دارد؛ درحالی‌که درابتدا عمر تلسکوپ ۱۰ سال برآورد می‌شد.

تاریخچه‌ی آریان ۵، بخش شیرین داستان این موشک محسوب می‌شود و بخش تلخ، با نگاه اروپا به آینده از راه می‌رسد. نزدیک به یک دهه پیش، رهبران فضایی اروپا دریافتند که آریان ۵ دربرابر موشک‌های جدیدتر به‌ویژه بوستر فالکون ۹ اسپیس ایکس از نظر قیمتی رقابت‌پذیر نیست. درنتیجه آن‌ها تصمیم گرفتند نسل بعدی موشک خود به نام آریان ۶ را بسازند تا از نظر قیمتی رقابتی‌تر باشد.

موشک جدید آریان ۶ تا حد زیادی نسخه‌ی امروزی‌شده‌ی نسل پیشین محسوب می‌شود که از طراحی به‌روزشده برای بوستر سوخت جامد و موتور اصلی خود به نام ولکان بهره می‌برد. مقام‌های فضایی اروپا اعلام کردند که آریان ۶ در سال ۲۰۲۰ آماده‌ی انجام اولین پرواز خود خواهد بود.

متاسفانه درحال‌حاضر (ژوئیه ۲۰۲۳) واضح است که موشک آریان ۶ تا پیش از سال آینده میلادی و احتمالا دست‌کم تابستان ۲۰۲۴ پرواز نخواهد کرد. مقام‌های آریان‌اسپیس، شرکت سازنده موشک‌های آریان و سایر نهادهای اروپایی به‌تازگی در نمایشگاه هوایی پاریس از ارائه‌ی تاریخ تخمینی برای پرواز اولیه خودداری کردند. تا آن زمان هنوز کارهای زیادی باید انجام شود، ازجمله آزمایش سوزش داغ مرحله‌ی فوقانی موشک، آزمایش‌های احراز صلاحیت نرم‌افزار پرواز و مونتاژ موشک روی سکوی پرتاب.

این تاخیرها چشم‌انداز خوبی را برای صنعت پرتاب اروپا رقم نمی‌زنند. باید به یاد داشت که اروپا موشک آریان ۵ را برای رقابت با فالکون ۹ ساخته است؛ اما اکنون به دلیل تاخیرهای مداوم، آژانس فضایی اروپا مجبور است برخی از باارزش‌ترین ماموریت‌های خود را برفراز این موشک اسپیس ایکس پرتاب کند.

برای مثال، هفته‌ی گذشته اروپا تلسکوپ فضایی ارزشمند اقلیدس خود را برفراز موشک فالکون ۹ پرتاب کرد؛ زیرا نسخه‌ی عملیاتی از موشک آریان ۶ دست‌کم تا سال ۲۰۲۵ برای آن ماموریت دردسترس نخواهد بود.

تاخیر در آماده‌سازی آریان ۶ همچنین آژانس فضایی اروپا را ناگزیر کرد تا با پرتاب کاوشگر سیارکی جدید خود به نام هرا برفراز فالکون ۹ از کیپ کاناورال در سال ۲۰۲۴ موافقت کند. یوزف اشباخر، مدیرکل این آژانس به‌تازگی گفت یک ماهواره‌ی دیده‌بانی زمین به نام EarthCARE نیز به دلیل مشکلات مربوط به موشک اروپایی Vega C، مجبور است برفراز فالکون ۹ پرتاب شود.

اشباخر در برخی از اظهارات اخیر خود اذعان کرده است که اروپا در زمینه‌ی ظرفیت‌های پرتاب به‌طرز چشمگیری از اسپیس ایکس عقب افتاده است. او در ماه مه نوشت:

اسپیس ایکس به‌طرز انکارناپذیر پارادایم بازار پرتابگرها را آن‌طور که می‌شناسیم تغییر داده است. این شرکت با وجود موشک مطمئن و بادوام فالکون ۹ و چشم‌اندازه فریبنده‌ی استارشیپ، همچنان به بازتعریف کامل دسترسی جهان به فضا ادامه می‌دهد و با پیشرفت خود مرزها را درمی‌نوردد. استارشیپ به محض موفقیت ضمن حمل تقریباً صد تن محموله به مدار نزدیک زمین، هزینه‌ی پرتاب را تا ۱۰ برابر کاهش خواهد داد. فالکون ۹ قصد دارد در سال جاری صد مرتبه پرواز کند. از سوی دیگر اروپا امروز خود را در یک بحران حاد در زمینه‌ی پرتابگر می‌بیند.

درنتیجه اروپا همزمان با پرتاب آریان ۵ برای آخرین بار، به سمت آینده‌ای نامطمئن حرکت می‌کند تا وقتی آریان ۶ سرانجام بتواند عملیاتی شود.