مأموریت لونا ۲۵ پرتاب شد؛ اولین تلاش روسیه برای بازگشت به ماه پس از نیم‌قرن

روسیه برای اولین‌بار در ۴۷ سال گذشته، یک فضاپیما را به سمت ماه پرتاب کرد. این مأموریت با نام لونا ۲۵ در صورت موفقیت، اولین فرود یک فضاپیما را در قطب جنوب ماه رقم خواهد زد و می‌تواند فعالیت چشمگیر دیگر کشورها و شرکت‌های خصوصی را در آن منطقه از قمر زمین آغاز کند؛ جایی که انتظار می‌رود حجم چشمگیری از آب یخ‌زده را دربر داشته باشد.

به‌گزارش نیچر، لونا ۲۵ بامداد جمعه در ساعت ۰۲:۴۱ به وقت ایران برفراز موشک سایوز از پایگاه فضایی وستوچنی در خاور دور روسیه از روی زمین برخاست. انتخاب این محل برای پرتاب فضاپیمای قمری جدید نشان می‌دهد که روسیه درحال کاهش وابستگی خود به پایگاه پرتاب بایکونور در قزاقستان است. تقریباً پنج روز طول می‌کشد تا فضاپیما به مدار صد کیلومتری دور ماه برسد. تلاش برای فرود ۳۰ مرداد در دهانه‌ی صد کیلومتری بگوسلوسکی، در تقریباً ۵۰۰ کیلومتری قطب جنوب ماه انجام خواهد شد.

مأموریت قمری جدید روسیه یکی از چندین مأموریت برنامه‌ریزی‌شده برای قطب جنوب ماه است. چاندریان ۳ از هند که اواخر ماه گذشته پرتاب شد، یکم شهریور در آن منطقه از ماه فرود خواهد آمد. چین قصد دارد در سال ۲۰۲۶ یک ماه‌نورد را به منطقه‌ی قطبی ماه بفرستد و برنامه آرتمیس ناسا نیز که تلاش می‌کند برای اولین‌بار از زمان مأموریت آپولو ۱۷ در سال ۱۹۷۲، انسان‌ها را به ماه بازگرداند، بر قطب جنوب ماه متمرکز شده است. علاوه‌براین، چندین شرکت آمریکایی به‌عنوان بخشی از آرتمیس قرار است در سال‌های آتی فرودهای قمری در قطب ماه انجام دهند.

لاجر لاونیوس، تاریخدان ارشد ناسا به‌نقل از نیچر می‌گوید لونا ۲۵ فرصتی برای ربودن گوی سبقت از دیگر رقیبان است تا توجه‌ها به روسیه جلب شود.

داده‌های مداری از دهه‌ی ۱۹۹۰ نشان می‌دهد که قطب‌های ماه حاوی مقادیر چشمگیری آب یخ‌زده هستند که در صورت دسترسی، می‌توانند منبع ارزشمندی برای ماوریت‌های انسانی آینده باشند. نیکو دتمن، رهبر گروه اکتشافات قمری در آژانس فضایی اروپا می‌گوید: «شما می‌توانید از آن آب یخ‌زده، هیدروژن و اکسیژن به‌دست آورید و از این عناصر برای تولید آب آشامیدنی، هوای تنفس‌شدنی یا حتی تولید سوخت استفاده کنید.» بهره‌برداری از این آب می‌تواند ماه را به «سکوی پرتابی برای مقاصد بعدی» در منظومه شمسی تبدیل کند.

در ماه ژوئن، یوری بوریسف، رئیس روسکاسموس، آژانس فضایی روسیه، لونا ۲۵ را مأموریتی «پرخطر» با احتمال موفقیت ۷۰ درصد توصیف کرد. بیل نلسون، مدیر ناسا هفته‌ی گذشته گفت این آژانس آرزوی موفقیت برای روس‌ها دارد و خاطرنشان کرد که ناسا هر نوع مسابقه‌ی فضایی برای بازگرداندن انسان به ماه را بین ایالات متحده و چین می‌بیند.

لونا ۲۵ که دو دهه در دست ساخت بوده، یک ماه‌نشین ثابت با وزن تقریباً ۱۷۵۰ کیلوگرم است و اولین تلاش روسیه برای فرود روی ماه از زمان مأموریت لونا ۲۴ در سال ۱۹۷۶ محسوب می‌شود. اسکات پیس، دبیر اجرایی سابق شورای ملی فضایی آمریکا می‌گوید لونا ۲۵ در مقایسه با دیگر فضاپیماهای قمری نسبتاً ساده است و فقط ۳۰ کیلوگرم ابزار علمی با خود حمل می‌کند.

به‌باور پیس، هدف مأموریت لونا ۱ ممکن است بزرگ‌تر از پاداش علمی آن باشد. او با توجه به فعالیت اخیر کشورهای دیگر در زمینه‌ی اکتشافات قمری، می‌گوید روسیه از نظر سیاسی احتمالاً احساس می‌کند که باید به دوران اوج خود بازگردد. روس‌ها می‌خواهند نشان دهند که هنوز یک قدرت فضایی هستند و در این عرصه جاه‌طلبی دارند. این کشور درحال‌حاضر با همکاری چین روی ساخت ایستگاهی تحقیقاتی در ماه کار می‌کند و چین نیز امیدوار است که تا سال ۲۰۳۰ فضانوردانش را به ماه بفرستد.

ابزار اصلی لونا ۲۵ یک بازوی رباتیک است که تلاش می‌کند تا عمق ۵۰ سانتی‌متری کف دهانه‌ی بگوسلوسکی را با هدف جست‌وجوی آب یخ‌زده حفر کند. اگر آب در ماه کشف شود، از نظر علمی سودمند خواهد بود. سیمئون باربر، دانشمند سیاره‌شناس در دانشگاه آزاد انگلستان می‌گوید: «با درک اینکه ماه چگونه آب را درطول زمان جمع‌آوری کرده است، می‌توانیم تاریخچه‌ی آب در منظومه شمسی را بازسازی کنیم.»

باربر بخشی از یک تیم اروپایی بود که با روسیه در زمینه‌ی برنامه‌‌های قمری این کشور ازجمله مأموریت آتی لونا ۲۷ همکاری می‌کرد. اما این همکاری سال گذشته با تهاجم روسیه به اوکراین پایان یافت.

مارگارت لندیس، دانشمند سیاره‌شناس در دانشگاه کلرادو بولدر می‌گوید مواجهه فضاپیمای روسیه با یخ در بگوسلوسکی «بسیار بعید» است؛ زیرا این دهانه دمای بسیار بالایی دارد. ناحیه‌ی امیدبخش‌تر می‌تواند دهانه‌ای کوچک‌تر و عمیق‌تر در سایه‌ی بگوسلوسکی باشد؛ اما معلوم نیست آیا روسیه می‌تواند در آنجا فرود بیاید یا خیر.

لندیس می‌گوید پیدانکردن یخ‌آب به‌طور بالقوه به اندازه‌ی یافتن آن نتیجه‌ای جالب است. سال آینده، یک ماه‌نورد از ناسا به نام وایپر و فضاپیمایی دیگر به نام میکرو-نوا از شرکت آمریکایی اینتوئتیو ماشینز نیز به‌دنبال یخ در داخل دهانه‌های ماه در قطب جنوب خواهند رفت. نتایج حاصل از انواع این مأموریت‌های سطحی می‌تواند به ما کمک کند تا محدوده‌ی دربردارنده‌ی آب را مشخص کنیم.

اگر لونا ۲۵ بدون مشکل روی سطح ماه فرود بیاید، روسیه در زمینی که بسیاری از رقیبان دیگر در آن شکست خورده‌اند، به موفقیت دست خواهد یافت. از سال ۱۹۷۶ فقط چین توانسته روی ماه فرود بیاید. این کشور در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۸ با یک ماه‌نشین و ماه‌نورد به ماه سفر کرد و در سال ۲۰۲۰ نیز یک مأموریت بازگشت نمونه انجام داد. در سال ۲۰۱۹، مأموریت چاندریان ۲ هند و ماه‌نشین اسرائیلی برشیت روی سطح قمری سقوط کردند و کاوشگر ژاپنی هاکوتو-آر نیز در ماه اردیبهشت به همین سرنوشت دچار شد.

آیا روسیه می‌تواند برخلاف دیگران از پس فرود روی قطب جنوب ماه بربیاید؟ تا چند روز دیگر خواهیم فهمید.