پانزده جسم مریخی که شبیه نشانه‌های حیات فرازمینی هستند

انسان از قرن‌ها پیش اشیای عجیبی را روی سطح مریخ می‌بیند. شاید دلیل این مسئله این باشد که مریخ پس از زمین، بیشترین شباهت را به سیاره‌ای سکونت‌پذیر دارد. یا شاید به دلیل نزدیکی به زمین است که می‌توانیم چنین نشانه‌هایی را روی سطح آن ببینیم.

به هر صورت، زمینی‌ها بارها با سطح‌های سنگی مریخی فریب خورده‌اند. از شکل‌های انسان‌مانند تا کتاب‌ها، خرس‌ها و سوسک‌ها، با زومیت همراه باشید تا با مشهورترین توهم‌های بصری در سیاره سرخ آشنا شوید.

مریخ‌نورد کیوریاسیتی ناسا، خسته از جستجوی شواهد آب‌های کهن در آوریل ۲۰۲۳ وارد دوره‌ی استراحت کوتاهی شد تا صفحات کتاب کهنی مریخی را ورق بزند که زیر غبارهای منطقه‌ی Gediz vallis مخفی شده بود. با اینکه این شیء عجیب مانند کتابی با یک صفحه‌ منجمد به نظر می‌رسید، در واقع سنگی کوچک بود. ابعاد این کتاب مریخی شگفت‌انگیز تنها ۲٫۵ سانتی‌متر بود.

دانشگاه آریزونا در ژانویه ۲۰۲۳ تصویری را به اشتراک گذاشت که به نظر می‌رسید چهره یک خرس تدی عظیم باشد. این چهره مریخی دقیقا دارای دو چشم ریز، یک بینی در پائین و دهانی رو به بالا داشت. گویی که در حال لبخند زدن در برابر دوربین مدارپیمای اکتشافی مریخی (MRO) است. به گفته‌ی پژوهشگرها، این چهره‌ عروسکی بر اثر ایجاد شکست در تپه‌ای در مرکز یک دهانه باستانی به وجود آمده است.

گل معدنی زیبایی که در تصویر می‌بینید درست به مرجانی کوچک با شاخه‌های رو به بیرون شباهت دارد و نزدیک‌ترین شیء شبیه به گیاهی است که می‌توان امروزه در سیاره سرخ پیدا کرد. رسوب‌های معدنی این‌چنینی از چشم‌اندازهای رایج در کل مریخ هستند و بر اثر ترکیب آب باستانی با سنگ‌ها به وجود آمده‌اند. با این‌حال به ندرت می‌توان رسوبی را پیدا کرد که کاملا به گل شباهت داشته باشد. کیوریاسیتی این شاخصه‌ی گل‌مانند را در فوریه‌ ۲۰۲۲ کشف کرد.

مریخ‌نورد اسپیریت در سال ۲۰۰۷، چشم‌انداز جذابی را ثبت کرد: شخصی که ردایی پوشیده و گویی برای دعا کردن زانو زده است. اسپیریت یک چشم‌انداز پاناروما از فلاتی موسوم به Home Plate ثبت کرد که در حوزه‌ی داخلی سلسله‌ی تپه‌های کلبمیا در دهانه‌ی گوسو قرار دارد. البته سوژه‌ی این تصویر یک سنگ است که به دلیل پدیده خطای دید پاریدولیا مانند یک انسان به نظر می‌رسد.

ناسا در سال ۱۹۷۶ تصویری جذاب از کوهی مریخی را منتشر کرد که توسط کاوشگر وایکینگ ۱ ثبت شده بود. به نظر می‌رسید این ساختار کوهستانی دارای چشم و بینی باشد. تا بیش از ۳۰ سال، چهره مریخ همچنان الهام‌بخش افسانه‌ها و نظریه‌های توطئه بود، به‌طوری‌که برخی افراد باور داشتند این قطعه سنگ، نوعی سازه مصنوعی است که توسط تمدن باستانی مریخ ساخته شده است.

از چشم‌انداز هوایی، سایه‌های روی کوهستان در واقع مانند یک چهره به نظر می‌رسند. با این‌حال از زاویه‌های مناسب‌تری که توسط مدارپیمای مارس اکسپرس و دیگر کاوشگرها ثبت شدند، این کوهستان هیچ شباهتی به یک چهره ندارد.

چهره مریخی در سال ۱۹۷۶ تازه آغاز خیال‌پردازی‌ها بود. با راه‌اندازی پروژه‌ی گوگل مارس در سال ۲۰۰۹ که یک برنامه‌ی نقشه شامل تصویرهای ماهواره‌ای ترکیب‌شده از سیاره سرخ بود، کاربرها می‌توانستند این چهره‌ها را در گوشه کنار سطح سیاره سرخ پیدا کنند. یکی از این برآمدگی‌های جذاب که توسط مردی ایتالیایی به نام ماتیو اینائو کشف شد، شباهت زیادی به مهاتما گاندی رهبر جنبش استقلال‌طلبی هند داشت که در سال ۱۹۴۸ به قتل رسید. تصویرهای دقیق‌تر ثابت کردند، شکل یادشده نه یک کوه یا تپه بلکه یک گودال بود که به نیم‌رخ سر انسان شباهت داشت.

آیا موجودات فرازمینی زمانی در مریخ حرکت می‌کردند و ردهای فسیل‌شده را از خود در سنگ‌ها به جا گذاشتند؟ یکی از پژوهشگرها این ادعای جنجالی را در سال ۲۰۱۸ مطرح کرد. او به تصاویری از ساختارهای چوب مانند اشاره کرد که هرکدام تقریبا هم اندازه با یک دانه‌ی برنج بودند و روی سطح یک سنگ مریخی نقش بسته بودند.

پژوهشگرهای ناسا به سرعت ادعاها را رد کردند. در واقع شاخصه‌های مشابه روی سطح زمین و در نواحی تراکم نمک در آب مثل محل تبخیر دریا‌چه‌ها به‌وفور دیده می‌شوند. وجود این شاخصه‌ها روی سطح مریخ نشان می‌دهد، رودخانه‌ها و دریاچه‌هایی روی سطح این سیاره وجود داشتند اما دلیلی محکم بر وجود موجودات زنده نیستند.

زغال‌اخته‌ها منشأ چشمگیر آهن روی زمین نیستند اما این زغال‌اخته‌های مریخی که در سال ۲۰۰۴ توسط مریخ‌نورد آپورچونیتی کشف شدند، ساختار متفاوتی دارند. این کره‌های غنی از آهن که طی میلیاردها سال با مقدار زیادی آب صیقل داده شده‌اند در واقع ثابت می‌کنند مریخ در گذشته دنیایی آبی بوده است.

بر‌‌‌‌اساس یادداشت‌های سر ویلیام هرشل در سال ۱۷۸۴ مناطق تیره مریخ اقیانوس‌ها و مناطق روشن‌تر خشکی هستند. طبق حدسیات این ستاره‌شناس مشهور بریتانیایی‌، مریخ را موجودات هوشمندی احاطه ‌کرده‌اند که احتمالا از شرایط مشابه با زمینیان برخوردار هستند.

نظریه هرشل به‌مدت یک قرن نظریه غالب بود و حتی برخی ستاره‌شناسان مدعی شدند پوشش‌های گیاهی را در خشکی‌های روشن مریخ دیده‌اند. خوشبختانه سایر مشارکت‌های هرشل در نجوم که نامگذاری دو رصدخانه‌ی قدرتمند به افتخار وی را برایش به ارمغان آوردند، آن‌قدر برجسته بود که نظریه‌های او در مورد مریخ را به فراموشی بسپارد.

آرتور سی. کلارک، نویسنده‌ی معروف کتاب‌های عملی تخیلی و یکی از مؤلفان کتاب «۲۰۰۱: اودیسه فضایی» در سال ۲۰۰۱ و هفت سال پیش از مرگش اعلام کرد که رگه‌هایی از پوشش گیاهی به ویژه درختان را در تصاویر جدید مریخ که توسط نقشه‌بردار سراسری مریخ ثبت شده‌اند، مشاهده کرده است. او در این باره توضیح داد:

وقتی می‌گویم با دقت به تصاویر جدید مریخ نگاه کنید، کاملا جدی هستم. گویی چیزی مانند پوشش گیاهی، همراه با فصل‌ها در حال حرکت یا تغییر است.

شاخه‌هایی که کلارک آن‌ها را درخت می‌پنداشت، به گفته‌ی دانشمندان شاخصه‌های زمین‌شناسی موسوم به عنکبوت بودند و واقعا به صورت فصلی تغییر می‌کردند، اما دلیل این تغییر ذوب پوشش‌های یخی کربن‌دی‌اکسیدی بود که در قطب‌های مریخ وجود داشتند. وقتی یخ کربن‌دی‌اکسید در فرآیند تصعید به گاز تبدیل شود، در راستای مسیرهایی شاخه‌مانند جریان پیدا می‌کند.

به نظر می‌رسد تصاویر مدارپیمای آژانس فضایی اروپا در سال ۲۰۱۹ عنکبوت عظیم و پشمالویی را نشان می‌دهند که پاهایش را روی کوهستانی مریخی قرار داده است. با این‌حال واقعیت بسیار جالب‌تر است. پاهای این عنکبوت درواقع مسیرهای صدها گردباد کوچک یا تنوره دیو هستند. هنوز مشخص نیست چرا این کوه محل تمرکز گردبادها است؛ اما به‌گفته دانشمندان ESA، حرکت توده‌های هوا در این منطقه می‌تواند به تشکیل چنین گردبادهای بینجامد.

به‌نظر می‌رسد دیدن خزنده‌های ترسناک در مریخ به تِم تبدیل شده است. سال ۲۰۱۹، ویلیام روموسر، استاد بازنشسته، ادعای جالبی مطرح کرد. او مدعی شد سوسک‌ها و دیگر حشرات و حتی خزنده‌ها را در سطح مریخ دیده است.

روموسر پس از بررسی تصاویر دریافتی از مریخ‌نوردهای ناسا، شکل‌هایی برآمده و بیضی‌شکل مبهمی روی سطح مریخ مشاهده کرد؛ اما این‌بار هم پاریدولیا او را فریب داد؛ زیرا شکل‌های برآمده اغلب سنگ بودند. دیوید مدیسون، استاد بخش زیست تکمیلی در دانشگاه ایالتی اورگان می‌گوید:

فکر نمی‌کنم حشره‌ای در مریخ وجود داشته باشد. عکس‌های منتشرشده متقاعدکننده نیستند؛ زیرا می‌توان آن‌ها را به‌راحتی در گروه اشیائی قرار داد که با وضوح کم عکس‌برداری شده‌اند. درنظرگرفتن این اشکال به‌عنوان سنگ‌ها منطقی‌تر است. ادعاهای عجیب به شواهد عجیب نیاز دارند.

بین جولای‌ و سپتامبر ۲۰۱۹، جسمی فضایی که احتمالا شهاب‌سنگ یا بخشی از دنباله‌دار بود، با پوشش یخی جنوبی مریخ برخورد کرد و با سوراخ‌کردن لایه‌ای نازک از پوشش یخی، باعث انتشار خاک سرخ از گودال شد. نتیجه این اتفاق به‌وجود‌آمدن ترشحی سرخ و بزرگ بود که به برخورد شخصیت‌های کارتونی به دیوار شباهت داشت. دوربین بزرگ HiRISE (ابزار علمی تصویربرداری با وضوح چشمگیر) روی مدارپیمای اکتشافی مریخ (MRO) این ترشح را ثبت کرد که عرض آن به یک کیلومتر می‌رسد.

همان‌طورکه می‌دانید، مریخ سیاره‌ای سرخ است؛ اما این سنگ سبز عجیب (تصویر فوق) روی سیاره سرخ چه می‌کند؟ کاوشگر پرسویرنس تصویر این سنگ را ثبت کرده است. طول این سنگ تقریبا به پانزده سانتی‌متر می‌رسد و در دهانه برخوردی یزرو قرار دارد که نزدیک به محل فرود پرسویرنس است. مریخ‌نورد پرسویرنس بخشی از سنگ را جدا کرد تا آن را تبخیر کند. دوربین‌ها و طیف‌سنج‌های مریخ‌نورد ابر بخار حاصل را بررسی کردند تا از ترکیب شیمیایی آن رونمایی کنند. به‌زودی پاسخ این راز معلوم خواهد شد.

جوانی اسکیاپارلی، ستاره‌شناس ایتالیایی، در طول رصد نزدیک خود از مریخ در سال ۱۸۷۷، شیارهایی در سطح سیاره سرخ مشاهده کرد. او از کلمه ایتالیایی canali به‌معنی کانال برای توصیف این شیارها بهره برد و به این ‌نتیجه رسید که مریخ حیات هوشمندی دارد که این آبراه‌ها را ساخته است.

ستاره‌شناس دیگری به نام پارسیوال لاول در سال ۱۸۹۵ با ارائه طرحی از کانال‌های مریخی در کتاب خود با عنوان «مریخ، اقامتگاه زندگی» باعث افزایش شهرت این برداشت نادرست شد. سال ۱۹۰۸، او در کتابش این نظریه را کاملا توصیف کرد. این بی‌دقتی به‌دنبال هیجان برای ساخت کانال سوئز در سال ۱۸۶۹ افزایش یافت.

نظریه کانال‌های مریخی در اوایل قرن بیستم رد شد. در آن زمان، ثابت شد کانال‌ها فقط خطاهای بصری هستند. وقتی مریخ را با تلسکوپ‌های ضعیف ببینید، شاخصه‌های نقطه‌مانند کوهستان‌ها و دهانه‌های برخوردی به‌نظر پیوسته می‌رسند و خط‌های صافی را تشکیل می‌دهند. با تحلیل طیف‌سنجی نور دریافتی از مریخ، بعدها ثابت شد هیچ آبی در سطح این سیاره وجود ندارد.