نوکتالژی؛ اصطلاح جدید ستاره‌شناس‌ها برای توصیف غم از دست‌ دادن آسمان شب

بشر به‌مرور دسترسی به آسمان تاریک شب را از دست خواهد داد به همین دلیل ستاره‌شناس‌ها اصطلاحی جدید را برای توصیف درد این فقدان ابداع کردند: نوکتالژی (noctalgia) به معنی اندوه آسمان.

ما در کنار آلودگی آب و هوا و مقادیر زیاد کربنی که به جو وارد کرده و تغییرات اقلیمی را موجب شده‌ایم، نوع دیگری از آلودگی را رقم زده‌ایم: آلودگی نوری. بخش زیادی از آلودگی نوری از منابع زمینی سرچشمه می‌گیرد. انسان به مدت قرن‌ها از آتش‌های اردوگاه و فانوس برای تولید روشنایی استفاده می‌کرد؛ با این‌حال در دنیای مدرن مقدار نوری که از طریق برق تولید می‌شود، شوک‌آور است.

ساختمان‌های اداری، خیابان‌ها، محوطه‌های پارکینگ و خانه‌ها نورپردازی می‌شوند. البته بخشی از این نورپردازی برای امنیت شهروندان ضروری، اما بخش زیادی از آن زاید است. همچنین تا وقتی از آلودگی نوری آگاه‌تر نشده بودیم، تمایل داشتیم که نور را در هر جهت منتشر کنیم؛ هم به سمت مناطقی که می‌خواستیم روشن کنیم و هم مستقیماً به سمت آسمان شب.

از قضا، رو آوردن به نورپردازی‌های بهینه‌ی LED اغلب مشکل را تشدید می‌کند. از آنجا که این نوع نورپردازی ارزان و بادوام است، بسیاری از برنامه‌ریزان شهری و طراحان ساختمانی، بدون درنظرگرفتن هزینه یا جایگزینی، فکر می‌کنند که می‌توان این نوع لامپ‌ها را تمام شب روشن نگاه داشت.

تنها در دورافتاده‌ترین بیابان‌ها، مناطق وحشی و اقیانوس‌ها می‌توانید آسمانی به تاریکی آسمان اجدادمان پیدا کنید. به‌تازگی، رشد انفجاری منظومه‌های ماهواره‌ای مثل سیستم استارلینک اسپیس ایکس، تعداد ماهواره‌های مدار زمین را به چند برابر یک دهه‌ی پیش رسانده است و البته تعداد بیشتری از این ماهواره‌ها به فضا پرتاب خواهند شد. این ماهواره‌ها نه‌تنها رصدهای نجومی اعماق فضا را با عبور از میدان دید تلسکوپ‌ها مختل می‌کنند بلکه باعث پخش و انعکاس نور خورشید از آرایه‌های خورشیدی خود نیز می‌شوند.

فراوانی ماهواره‌ها باعث درخشش بیش از اندازه‌ی آسمان در سراسر جهان خواهد شد. بر اساس تخمین برخی پژوهشگرها، به‌طور میانگین تاریک‌ترین آسمان‌های شب که در دورترین مناطق دورافتاده‌ی جهان قرار دارند، ده درصد روشن‌تر از نیم‌قرن پیش شده‌اند و این مشکل روز‌به‌روز بدتر می‌شود.

از بین رفتن آسمان تاریک می‌تواند آثار فرهنگی و ملموسی را به جا بگذارد. در واقع ما در حال از دست دادن سنت‌های غنی فرهنگ دیرینه‌ی انسان هستیم. فرهنگ‌های سراسر جهان و طول تاریخ از آسمان به‌عنوان سکویی برای خیال‌پردازی، ترسیم قهرمان‌ها، هیولاها و اسطوره‌ها در صورت‌های فلکی استفاده کرده‌اند. امروزه ساکنین شهرها باید شکر‌گزار باشند که می‌توانند درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان شب را ببینند.

بسیاری از گونه‌های جانوری هم از مشکل رنج خواهند برد. اگر آسمان شب زیاد هم تاریک‌تر از آسمان روز نباشد چه بلایی بر سر گونه‌های شب‌زی خواهد آمد که با حس‌های شبانه تطبیق یافته‌اند؟ بر اساس یافته‌ها، ریتم شبانه‌روزی بسیاری از گونه‌ها در حال مختل شدن است و این مسئله آن‌ها را در برابر شکار آسیب‌پذیر می‌سازد؛ از سویی برخی از گونه‌های دیگر نمی‌توانند به‌خوبی طعمه‌ی خود را پیدا کنند.

با توجه به آثار زیان‌بار آلودگی نوری، آپارنا ونکاتسان کیهان‌شناس دانشگاه سان‌فرانسیسکو و جان برانتیان، ستاره‌شناس، اصطلاح جدیدی را برای این مشکل ابداع کردند. اصطلاح آن‌ها که در مقاله‌ی کوتاهی در پایگاه پیش‌انتشار آرکایو منتشر شد، نوکتالژی (noctalgia) نامیده می‌شود. به‌طورکلی معنی این اصطلاح «اندوه آسمان» است و به درد جمعی حاصل از دست دادن دسترسی به آسمان تاریک شب اشاره دارد.

خوشبختانه روشی برای حل نوکتالژی وجود دارد. در سراسر جهان، تلاش‌هایی برای حفظ ذخایر آسمان تاریک در حال اجرا هستند. برای مثال جوامع اطراف این مناطق نمی‌توانند از قوانین آلودگی نوری تخطی کنند. در حال حاضر مناطق دورافتاده و غیرقابل دسترسی وجود دارند، به همین دلیل تلاش‌ها باید متمرکز بر همکاری با جوامع و رهبران کسب و کار برای نصب نورپردازی‌های متناسب با شب باشند. از این نورها می‌توان به دستگاه‌هایی اشاره کرد که به‌صورت خودکار خاموش می‌شوند، یا صرفا بخشی از زمین را روشن می‌کنند.

مشکل دیگر، آلودگی نوری ماهواره‌ای است. حل این مشکل مستلزم همکاری بین‌المللی و اعمال فشار بر شرکت‌هایی مثل اسپیس‌ایکس برای استفاده از استراتژی‌های بهینه‌ی پرتاب ماهواره است. در صورت اعمال قوانین مناسب، غیرممکن نیست که روزی نوکتالژی به‌عبارتی منسوخ تبدیل شود.