از کاوش ماه تا بازگشت به زهره؛ با جذاب‌ترین ماموریت‌های فضایی ۲۰۲۴ آشنا شوید

سال ۲۰۲۴ برای ماموریت‌های فضایی سالی هیجان‌انگیز و پربار خواهد بود. در نیمه‌ی اول امسال، ایالات متحده با دو ماموریت و ژاپن و چین هرکدام با یک ماموریت، تلاش خواهند کرد روی ماه فرود بیایند. هرکدام از این ماموریت‌ها در صورت موفقیت، تاریخ‌ساز خواهد شد. البته تلاش اول آمریکایی‌ها با شکست مواجه شده؛ اما ناوگانی از دیگر کاوشگران قمری در راه هستند.

در نیمه‌ی دوم سال، شاهد پرتاب نسل جدید پرتابگر اروپایی‌ها به نام آریان ۶ خواهیم بود. همچنین سفری دیگر به سیارک دیمورفوس و ماموریتی از ناسا برای ارزیابی سکونت‌پذیری اروپا، قمر یخی مشتری، ازجمله ماموریت‌های فضایی مهم در سال ۲۰۲۴ هستند که باید در انتظار پرتابشان باشیم.

در ادامه برخی از جالب‌ترین ماموریت‌هایی مورد انتظار در سال ۲۰۲۴ را مرور می‌کنیم.

برای اولین‌بار از زمان پایان برنامه آپولو در بیش از ۵۰ سال گذشته، فضاپیماهایی از دو شرکت خصوصی قرار است امسال روی ماه فرود بیایند. تلاش اول از سوی شرکت استروباتیک در پیتسبرگ آمریکا با وجود پرتاب موفق، به دلیل نقص فنی در فضاپیما با شکست مواجه شده است. ماه‌نشین این شرکت به نام پرگرین به سبب از دست‌دادن بیش از حد سوخت، دیگر قادر به فرود روی ماه نیست؛ درنتیجه استروباتیک قصد دارد پرگرین را به سمت زمین بازگرداند و در جو زمین بسوزاند.

بااین‌حال، آمریکایی‌ها هنوز یک شانس دیگر دارند. دومین ماموریت قمری این کشور در سال جاری، با پرتاب فضاپیمای خصوصی دیگری به نام NOVA-C در قالب ماموریت IM-1 انجام خواهد شد. اینتوئتیو ماشینز، شرکت سازنده‌ی نوا-سی که کمال غفاریان، کارآفرین ایرانی-آمریکایی یکی از بنیان‌گذاران آن است، قصد دارد فضاپیمایش را در اواسط فوریه (اواخر بهمن) پرتاب کند. در صورت موفقیت این ماموریت، نوا-سی به لبه‌ی دهانه‌ی مالاپرت در نزدیکی قطب جنوب ماه فرستاده خواهد شد.

اولین و دومین پرتاب آزمایشی یکپارچه‌ی موشک استارشیپ و بوستر سوپر هوی اسپیس ایکس، ازجمله بزرگ‌ترین اخبار فضایی در سال ۲۰۲۳ بودند. هرچند موشک در پرواز دوم به فضا رسید، هر دو پرتاب با انهدام عمدی استارشیپ در آسمان به پایان رسیدند.

اسپیس ایکس قصد دارد چندین استارشیپ دیگر را در سال ۲۰۲۴ به پرواز درآورد. اولین پرتاب این موشک غول‌پیکر در سال جدید میلادی ممکن است تا پیش از پایان ماه اسفند انجام شود. اگر این پرتاب یا پرتاب‌های بعدی سرانجام با موفقیت همراه شوند، نقطه‌ی عطفی بزرگ در مسیر استفاده از استارشیپ برای بازگرداندن انسان به ماه و درنهایت سفر به مریخ رقم خواهد خورد.

آژانس کاوش‌های هوافضای ژاپن (جاکسا) قصد دارد در ۲۰ ژانویه (۳۰ دی)، فضاپیمای خود به نام «ماه‌نشین هوشمند برای بررسی ماه» یا اسلیم را که با نام مستعار «تک‌تیرانداز ماه» نیز شناخته می‌شود، روی سمت پیدای ماه فرود آورد. هدف ژاپنی‌ها انجام فرودی بسیار دقیق با رساندن اسلیم به محدوده‌ی ۱۰۰ متری لبه‌ی دهانه‌ی برخوردی شیولی است.

محل فرود هدف اسلیم، ممکن است اطلاعات بیشتری را در مورد چگونگی تشکیل تنها قمر زمین ارائه دهد. در صورت موفقیت، ژاپن پس از اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده، چین و هند به پنجمین کشوری تبدیل خواهد شد که فرود نرم روی ماه انجام می‌دهد.

در ماه مه (اردیبهشت یا خرداد)، چین فضاپیمای چانگ‌ای ۶ را برای جمع‌آوری نمونه‌های سنگ، به سمت پنهان ماه پرتاب خواهد کرد. هرچند آژانس فضایی چین مکان دقیق فرود فضاپیمایش را فاش نکرده است، منطقه‌ی فرود حوضه قطب جنوب-آیتکن خواهد بود. این ناحیه، یک حوضه‌ی برخوردی چهار میلیارد ساله است و بزرگ‌ترین منطقه‌ی به خوبی حفظ‌شده در سمت دور ماه محسوب می‌شود.

گمان می‌رود نمونه‌های جمع‌آوری‌شده از حوضه قطب جنوب-آیتکن، از گوشته‌ی ماه فوران کرده‌اند و ممکن است اطلاعاتی ارزشمند را درباره‌ی تکامل اولیه‌ی ماه، زمین و شاید منظومه شمسی دربرداشته باشند.

مقام‌های آژانس فضایی اروپا اواخر نوامبر سال گذشته اعلام کردند که اولین پرتاب موشک سنگین آریان ۶ که از مدت‌ها پیش با تاخیر مواجه بوده است، سرانجام بین ۱۵ ژوئن (۲۶ خرداد ۱۴۰۳) و ۳۱ ژوئیه (۱۰ مرداد ۱۴۰۳) انجام خواهد شد.

اروپا درحال‌حاضر دسترسی مستقل به فضا ندارد؛ زیرا پرتابگر نسل پیشین این قاره به نام آریان ۵ در تابستان ۲۰۲۲ بازنشست شد و دیگر موشک کوچک‌تر اروپا به نام وگا-سی نیز به سبب مشکلات فنی همچنان زمین‌گیر است. درنتیجه، اولین پرواز موفق آریان ۶ برای اروپایی‌ها بسیار مهم است و به آن‌ها امکان می‌دهد تا بار دیگر ماهواره‌هایشان را به‌طور مستقل به مدار پرتاب کنند.

در طول دهه‌ی گذشته، ناسا برای ساخت استارلاینر، کپسولی که بتواند فضانوردان را به ایستگاه فضایی بین‌المللی حمل کند، نزدیک به ۵ میلیارد دلار به بوئینگ پرداخت کرده است. پس از تاخیرهای متعدد، سرانجام انتظار می‌رود این فضاپیما در اواسط آوریل (اواخر فروردین ۱۴۰۳) برای اولین‌بار به همراه سرنشین پرتاب شود. اگر همه‌چیز به خوبی پیش برود، بوئینگ می‌تواند از سال ۲۰۲۵ حمل‌ونقل منظم فضانوردان ناسا را به ایستگاه فضایی آغاز کند.

در سپتامبر ۲۰۲۲، فضاپیمای آزمایش تغییر جهت سیارک دوگانه یا به اختصار «دارت»، با برخورد عمدی به سیارک دیمورفوس در فاصله‌ی تقریبا ۶٫۸ میلیون کیلومتری از زمین و کوتاه‌کردن مدار این جسم به اندازه‌ی ۳۲ دقیقه، روشی نوین را برای دفاع از زمین دربرابر سیارک‌های خطرناک آزمایش کرد.

به‌منظور مطالعه‌ی عواقب برخورد یادشده، یک ماموریت تکمیلی از سوی اروپا به نام هرا در ماه اکتبر پرتاب خواهد شد تا در اواخر سال ۲۰۲۶ یا اوایل ۲۰۲۷ با دیمورفوس ملاقات کند. این ماموریت با هدف مطالعه‌ی دهانه‌ی به‌جامانده روی سیارک و ثبت ویژگی‌های فیزیکی این جسم و دیدیموس، سیارک همراه آن طراحی شده است.

منشاء فوبوس و دیموس، دو قمر مریخ از دهه‌ها پیش برای دانشمندان معما بوده است. این قمرها ممکن است صرفا سیارک‌هایی باشند که در دام گرانش مریخ افتاده‌اند یا تکه‌سنگ‌هایی باشند که مدت‌ها پیش دراثر برخورد سیارکی به مریخ،‌ از سطح این سیاره کنده شده و با یکدیگر ادغام شده‌اند.

برای به‌دست‌آوردن اطلاعات بیشتر، ژاپن قصد دارد در ماه سپتامبر ماموریتی به نام «کاوش اقمار مریخ» یا به اختصار MMX را برای مطالعه‌ی فوبوس، قمر بزرگ‌تر سیاره سرخ پرتاب کند. فضاپیمای سه‌ماژوله‌ی ژاپنی در سال ۲۰۲۵ به مدار پیرامون مریخ خواهد رسید. سپس انتظار می‌رود فضاپیما به مدار فوبوس وارد شود و ماژولی را برای برداشت نمونه روی آن فرود بیاورد.

ماژول فرودآمده می‌تواند تا ۱۰ گرم از مواد سطح قمر را جمع‌‌آوری کند. در برنامه‌ی کنونی، فضاپیمای ام‌ام‌ایکس به همراه نمونه‌ی جمع‌آوری‌شده به زمین بازمی‌گردد و در سال ۲۰۲۹ در یک مرکز نظامی استرالیا به نام منطقه ممنوعه وومرا فرود می‌آید.

دانشمندان گمان می‌کنند که اروپا، قمر مشتری با وجود کوچک‌تر بودن از ماه ما، از اقیانوسی از آب شور در زیر پوسته‌ی یخی خود میزبانی می‌کند که دو برابر اقیانوس‌های زمین، آب دارد. ناسا برای آنکه دریابند آیا این جهان کوچک برای پشتیبانی از حیات شناخته‌شده، مناسب است یا خیر، فضاپیمایی به نام اروپا کلیپر را در ماه اکتبر پرتاب خواهد کرد. این کاوشگر برای اولین‌بار جهانی اقیانوسی غیر از زمین را کاوش خواهد کرد.

اروپا کلیپر به جای آنکه مستقیم به دور اروپا بچرخد، در سال ۲۰۳۰ به مداری به دور مشتری وارد خواهد شد تا در اغلب دوران ماموریتش خارج از محدوده‌ی تابش شدید غول گازی باشد. فضاپیما به‌طور متناوب از کنار اروپا گذر خواهد کرد تا ساختار اقیانوس و ترکیب شیمیایی آن را مطالعه کند.

ناسا به‌منظور بررسی زمان و چگونگی ازدست‌رفتن جو مریخ، دو ماهواره‌ی یکسان با نام‌های مستعار آبی و طلایی را در ماه اکتبر به دور سیاره سرخ خواهد فرستاد. نام‌های این دو فضاپیما از رنگ‌های پردیس دانشگاه کالیفرنیا برکلی که هدایت ماموریت را برعهده خواهد داشت، الهام گرفته شده است.

ماهواره‌های آبی و طلایی بخشی از ماموریت «کاوشگران فرار و شتاب و دینامیک پلاسما» یا به اختصار EscaPADE هستند و قصد دارند چگونگی تعامل جو مریخ با باد خورشیدی را مطالعه کنند. طبق برنامه‌ی کنونی ماموریت، ماهواره‌ها از سال ۲۰۲۶ داده‌های همزمان را از موقعیت‌های مداری مختلف در اطراف مریخ ارائه خواهند داد.

آرتمیس ۲، اولین ماموریت از سال ۱۹۷۲ خواهد بود که انسان را به نزدیکی ماه می‌برد. این ماموریت درابتدا قرار بود تا اواخر سال جاری میلادی پرتاب شود؛ اما براساس جدول زمانی جدید ناسا، پرتاب اکنون تا سپتامبر ۲۰۲۵ به تعویق افتاده است. در طول این سفر ۱۰ روزه، چهار فضانورد (سه نفر از ناسا و یکی از آژانس فضایی کانادا) به دور ماه فرستاده خواهند شد تا عملکرد اوراین، فضاپیمای حامل خود را برای ماموریت‌های سرنشین‌دار طولانی‌تر به سطح ماه در آینده آزمایش کنند.

شرکت راکت‌لب، با پرتاب اولین ماموریت خصوصی به زهره، پایان‌بخش سال ۲۰۲۴ خواهد بود. این ماموریت برای جستجوی مواد آلی به‌عنوان نشانگر احتمالی حیات در جو سیاره زهره طراحی شده است. فضاپیمای یابنده حیات ونوسی از کاوشگری ۴۰ سانتی‌متری که در همکاری با موسسه فناوری ماساچوست ساخته شده است، بهره می‌برد.

فضاپیمای راکت‌لب در ۳۰ دسامبر ۲۰۲۴ پرتاب خواهد شد و یک سال‌ونیم بعد به زهره خواهد رسید. فضاپیما پس از رسیدن به مقصد، کاوشگر تک‌ابزاره‌ی خود را درون ابرهای ناهید رها می‌کند. این کاوشگر فقط ۳ تا ۵ دقیقه فرصت دارد تا مولکول‌ها را شناسایی کند و دریابد آیا هیچ‌کدام از آن‌ها نشانگر حیات هستند یا خیر.