فضاپیمای چانگ‌ای ۶ پرتاب شد؛ آغاز ماموریت چین برای نمونه‌برداری از نیمه پنهان ماه
چین درحال بازگشت به سمت پنهان و اسرارآمیز ماه است و این‌بار یادگاری‌هایی ارزشمند را با خود به زمین خواهد آورد.
فضاپیمای رباتیک چانگ‌ای ۶ جمعه ۱۴ اردیبهشت در ساعت ۱۷:۲۷ به وقت پکن (۱۲:۵۷ به وقت ایران) سوار بر موشک لانگ مارچ ۵ از سکوی سایت پرتاب فضایی ونچانگ در استان جنوبی هاینان چین، سفر خود به ماه را آغاز کرد.
اگر همه‌چیز به خوبی پیش برود، چانگ‌ای ۶ تا چند روز دیگر در نیمه‌ی پنهان ماه فرود خواهد آمد و با جمع‌آوری نمونه‌های سنگ و خاک قمری، آن‌ها را به زمین خواهد آورد. برداشت نمونه از سمت ناپیدای ماه دستاوردی بی‌سابقه خواهد بود. درواقع تا به حال فقط یک فضاپیما به آن بخش از قمر زمین سفر کرده است: ماه‌نورد چانگ‌ای ۴ که در ژانویه ۲۰۱۹ در نیمه‌ی پنهان ماه فرود آمد.
چهره پنهان ماه
ماه در وضعیت قفل کشندی با زمین قرار دارد؛ یعنی یک چرخش به دور خودش با زمان لازم برای چرخش به دور زمین برابری می‌کند. این وضعیت مداری بدان معنا است که ناظران زمینی همواره فقط یک چهره از ماه را که با عنوان نیمه‌ی پیدا یا سمت نزدیک شناخته می‌شود، مشاهده می‌کنند.
نیمه‌ی پیدای ماه علاوه‌بر آنکه برای ما آشناتر است، بسیار راحت‌تر نیز کاوش می‌شود. درواقع، تمام ماموریت‌های انجام‌شده به مقصد ماه پیش از چانگ‌ای ۴، ازجمله ماموریت‌های سرنشین‌دار برنامه آپولو در دهه‌ی ۱۹۶۰ و اوایل دهه‌ی ۱۹۷۰، همگی نیمه‌ی پیدای ماه را هدف قرار دادند.
- نیمه پنهان ماه و هدف فعلی از کاوش بشر روی آن23 دی 97مطالعه '7
- کره ماه ؛ ویژگی‌ها، اکتشافات، حقایق جالب و هر آنچه باید بدانید4 آبان 02مطالعه '16
ماموریت ماه‌نورد یا ماه‌نشین در سمت دور ماه با چالش‌های ارتباطی مواجه است. چنین فضاپیمایی به یک ماه‌گرد نیاز دارد تا به واسطه‌ی آن، پیام‌هایش را به کنترل ماموریت در زمین ارسال کند. چین پیش از ارسال فضاپیمای چانگ‌ای ۴، چنین مدارگردی را که با عنوان ماهواره بازپخش یا رله شناخته می‌شود، به مدار ماه فرستاد. این کشور در مارس گذشته ماهواره‌ی رله‌ی بعدی خود به نام «کوئچا ۲» را برای پشتیبانی از چانگ‌ای ۶ و ماموریت‌های سطحی بعدی پرتاب کرد.
دانشمندان تاکید می‌کنند که فراتر از روح کنجکاوی و کاوشگری، دلایل قانع‌کننده‌ای برای مطالعه‌ی قسمت‌های ناپیدای ماه وجود دارد. نیمه‌ی پنهان ماه با نیمه‌ی پیدا بسیار متفاوت است. به‌عنوان مثال، دشت‌های وسیع بازالتی معروف به دریاوار تقریبا یک‌سوم از چهره‌ی آشنای ماه را پوشانده‌اند؛ درحالی‌که در سمت دور فقط یک درصد از سطح آنجا را تشکیل می‌دهند.
پژوهشگران هنوز نمی‌دانند که علت چنین تفاوت‌هایی چیست و امیدوارند که نگاه نزدیک به نمونه‌های جمع‌آوری‌شده از نیمه‌ی پنهان ماه، در کشف معما به آن‌ها کمک کند.
ماموریت پیچیده
چانگ‌ای ۶ از چهار عنصر تشکیل شده است: ماه‌گرد، ماه‌نشین، ماژول صعودگر و ماژول بازگشت به زمین. اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش برود، ماه‌نشین به همراه صعودگر در دهانه‌ی آپولو که یکی از بزرگ‌ترین دهانه‌های برخوردی در منظومه شمسی و بخشی از حوضه قطب جنوب-آیتکن (SPA) است، فرود خواهد آمد. حوضه‌ی SPA تقریبا ۲۵۰۰ کیلومتر طول دارد و صخره‌های باستانی و آسیب‌دیده‌ی آن، سرنخ‌هایی از تاریخچه‌ی تکامل اولیه‌ی ماه دربردارند.
ماه‌نشین چانگ‌ای ۶ نزدیک به دو کیلوگرم خاک و سنگ ماه را جمع‌آوری می‌کند. بخشی از این نمونه‌ها از سطح برداشت و بخشی دیگر از عمق حداکثر دو متری زیر سطح ماه استخراج خواهند شد. مواد جمع‌آوری‌شده سپس روی ماژول صعود پرتاب خواهند شد و در مدار ماه با ماه‌گرد ملاقات خواهند کرد.
در مرحله‌ی بعد، نمونه‌ها به ماژول بازگشتی که روی ماه‌گرد قرار دارد، منتقل خواهند شد. سپس مدارگرد به زمین بازمی‌گردد و ماژول حاوی نمونه‌ها را درون جو زمین رها می‌کند. انتظار می‌رود که کل سفر، از پرتاب تا رسیدن نمونه‌ها به زمین، ۵۳ روز طول بکشد.
ساختار ماموریت جدید چینی‌ها به اولین ماموریت برداشت نمونه‌ی این کشور از ماه به نام چانگ‌ای ۵ شباهت دارد. در جریان آن ماموریت، مواد قمری از سمت پیدای ماه در دسامبر ۲۰۲۰ به زمین آورده شدند. چانگ‌ای ۶ درواقع به‌عنوان ماموریت پشتیبان برای چانگ‌ای ۵ طراحی شده بود.
موفقیت چانگ‌ای ۵، چین را پس از اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده، به سومین کشوری تبدیل کرد که ماموریت بازگشت نمونه از ماه انجام می‌دهد. بخش عمده‌ی مواد قمری که به زمین آورده شدند، به دست فضانوردان آپولو جمع‌آوری شدند. آن‌ها بین سال‌های ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲ درمجموع ۳۸۲ کیلوگرم از این مواد را به خانه آوردند.
مسابقه فضایی جدید؟
چانگ‌ای ۶ بخشی از تلاش سازمان‌یافته و جاه‌طلبانه‌ی چین برای کاوش هرچه بیشتر قمر زمین است. این کشور امید دارد که ماموریت‌های رباتیک چانگ‌ای درنهایت زمینه‌ساز فرود فضانوردان چینی روی ماه تا سال ۲۰۳۰ شوند.
چین نمی‌خواهد ماموریت‌های سرنشین‌دارش به ماه دستاوردی مقطعی باشند. این کشور قصد دارد که در دهه‌ی ۲۰۳۰ به کمک روسیه و سایر همکاران بین‌المللی خود، پایگاهی انسانی را در نزدیکی قطب جنوب ماه به نام ایستگاه بین‌المللی تحقیقات قمری (ILRS) بسازد.
چینی‌ها قبلا آزمایش برخی فناوری‌هایی را که می‌توانند به پایه‌گذاری ایستگاه قمری کمک کنند، آغاز کرده‌اند. برای مثال، در ماه مارس ماهواره‌ی رله‌ی کوئچا ۲ به همراه دو فضاپیمای دیگر به نام‌های «تیاندو ۱» و «تیاندو ۲» پرتاب شدند که هم‌اکنون مشغول انجام آزمایش‌های ارتباطی و ناوبری در نزدیکی ماه هستند. به‌گفته‌ی مقام‌های فضایی چین، این گونه تلاش‌ها به هدایت طراحی ایستگاه قمری و زیرساخت‌های مرتبط کمک خواهد کرد.
چین در جاه‌طلبی‌های قمری خود تنها نیست. ناسا نیز قصد دارد از طریق برنامه آرتمیس، پایگاهی انسانی را در نزدیکی قطب جنوب ماه احداث کند. آژانس فضایی آمریکا قصد دارد سال آینده با ماموریت آرتمیس ۲، پس از نیم‌قرن فضانوردان را به دور ماه بفرستد و سپس با فرود انسان روی ماه در ماموریت آرتمیس ۳، مسیر را برای استقرار دائمی انسان در قمر زمین هموار کند.
برخی از سیاستمداران و مقام‌های دولتی آمریکایی، ازجمله بیل نلسون، مدیر ناسا، وضعیت کنونی را به‌عنوان «مسابقه ماه» جدید با چین توصیف کرده‌اند. نلسون و دیگران اعلام کرده‌اند که پیروزی در این مسابقه برای ایالات متحده مهم است تا بتواند پیشگام اکتشافات مسئولانه در ماه و فراتر از آن شود.