تلسکوپ اقلیدس در اولین چرخه ۲۴ ساعته رصدی خود، ۳۰۰ هزار جرم را آشکار کرد

تلسکوپ فضایی اقلیدس از آژانس فضایی اروپا (ESA)، اولین مجموعه‌ی پنج‌تایی از تصاویر علمی چشم‌نواز خود از کیهان را منتشر کرده است. این عکس‌ها که تنها در طول ۲۴ ساعت رصد گرفته شده‌اند، خوشه‌های کهکشانی چشمک‌زن، ابرهای گازی رنگارنگ و یکی از بزرگ‌ترین کهکشان‌های مارپیچی شناخته‌شده را با جزئیاتی بی‌سابقه نشان می‌دهند.

اقلیدس با ثبت هزاران تصویر این‌چنینی در طول ۶ سال آینده، یک‌سوم از کل آسمان شب را فهرست‌بندی و از بیش از یک میلیارد کهکشان با حداکثر عمر ۱۰ میلیارد سال نقشه‌برداری خواهد کرد. به گفته‌ی والریا پتورینو، دانشمند پروژه‌ی اقلیدس:

اقلیدس به‌دنبال حل بزرگ‌ترین پرسش‌های بی‌پاسخ کیهان‌شناسی است و رصدهای اولیه‌ی آن به وضوح نشان می‌دهند که توانمندی تلسکوپ فراتر از این‌ها است.

تلسکوپ اقلیدس که یکم جولای ۲۰۲۳ پرتاب شد، برای گردآوری تصاویر عریض طراحی شده است تا در جست‌وجوی دو پدیده‌ی اسرارآمیز جهان، یعنی ماده تاریک و انرژی تاریک به دانشمندان کمک کند. به باور پژوهشگرها، ماده تاریک و انرژی تاریک در مجموع، ۹۵ درصد از جهان را تشکیل می‌دهند، اما از آنجا که با نور برهم‌کنش ندارند، نمی‌توان آن‌ها را با روش‌های مستقیم آشکار کرد.

در عوض، دانشمندان با رصد چگونگی برهم‌کنش این اجزای اسرارآمیز کیهان با جهان مرئی اطرافشان، آن‌ها را مطالعه می‌کنند. ماده‌ی تاریک را می‌توان با رصد آثار گرانشی‌اش بر کهکشان‌ها رصد کرد و انرژی تاریک نیز از طریق نقش خود در پیشبرد انبساط جهان شناخته می‌شود.

اقلیدس با جمع‌آوری تصاویر از میدان دید عظیم خود به دانشمندان کمک می‌کند تا با ایجاد دو نقشه، سرنخ‌های واضح از ماده‌ی خمیده را شناسایی کنند. یکی از نقشه‌ها، همگرایی گرانشی کهکشان‌هایی است که می‌توانند ماده‌ی تاریک را آشکار کنند و دیگری امواج ضربه‌ای ماده‌ موسوم به نوسان‌های آکوستیک باریونی است که می‌توانند انرژی تاریک را اندازه‌گیری کنند.

تصاویر اقلیدس علاوه بر دارا بودن ارزش علمی بالا، بسیار شگفت‌انگیز هستند. در ادامه پنج تصویر اقلیدس را که پنجشنبه ۲۳ می منتشر شدند، بررسی می‌کنیم.

اولین تصویر اقلیدس از خوشه‌ی کهکشانی آبل ۲۳۹۰، گروهی عظیمی از ۵۰ هزار کهکشان است که در صورت فلکی اسب بالدار (پگاسوس) در فاصله‌ی ۲٫۷ میلیارد سال نوری از زمین قرار دارند. این تصویر، «نور درون‌خوشه‌ای» از ستاره‌هایی را نشان می‌دهد که از کهکشان والد خود بیرون رانده شده‌اند و مانند فانوس‌های تنها در فضای میان‌ستاره‌ای از خود نور منتشر می‌کنند.

تلسکوپ اقلیدس با اندازه‌گیری خمیدگی نور در اطراف کهکشان‌های عظیم این‌چنینی می‌تواند به آشکارسازی کمیت و توزیع ماده‌ی تاریک نامرئی در سرتاسر جهان کمک کند.

تصویر بعدی از خوشه‌ی کهکشانی آبل ۲۷۶۴ است که فاصله‌ی یک میلیارد سال نوری از زمین در صورت فلکی ققنوس قرار دارد. این عکس، صدها کهکشان را در هاله‌ای از ماده‌ی تاریک نشان می‌دهد و برخی کهکشان‌های مارپیچ به دور یکدیگر را به تصویر می‌کشد.

تصویر شگفت‌انگیز از پرورشگاه ستاره‌ای مسیه ۷۸ در فاصله‌ی ۱۳۰۰ سال نوری از زمین در صورت فلکی شکارچی، شکل‌گیری ستاره‌ها را در میان رشته‌های پیچک‌وار گاز و غبار نمایش می‌دهد. چشم فروسرخ قدرتمند اقلیدس در این تصویر بیش از ۳۰۰ هزار جرم جدید را شناسایی کرده است که مواردی مثل ستاره‌های نوزاد و سیاره‌های سرگردان بیرون‌رانده‌شده را دربرمی‌گیرد.

این تصویر کهکشان مارپیچی عظیم NGC 6744 را در فاصله‌ی ۳۰ میلیون سال نوری از زمین در گروه محلی نمایش می‌دهد که دسته‌ای شامل بیش از ۲۰ کهکشان به هم‌پیوسته ازجمله راه شیری خودمان است. تصویر اقلیدس، کهکشانی کوتوله را در مدار همسایه‌ی بزرگ‌تر آن نمایش می‌دهد که تا پیش از این آشکار نشده بود. دانشمندان امیدوارند با بررسی این منطقه، چگونگی شکل‌گیری ستاره‌ها در کهکشان‌ها را درک کنند و به نقش ساختارهای مارپیچی در این فرایند پی ببرند.

تصویر پایانی، گروه ماهی زرین (دورادو) را نمایش می‌دهد که مجموعه‌ای از کهکشان‌ها در فاصله‌ی ۶۲ میلیون سال نوری در صورت فلکی ماهی زرین است. این کهکشان‌های مارپیچی در رقصی پیچیده محصور شده‌اند و در انتهای این نمایش با یکدیگر برخورد کرده و ادغام خواهند شد.

پنج تصویر اقلیدس، بخشی از اولین رصدهای آن به شمار می‌روند و در سال‌های آینده تصاویر بیشتری از این تلسکوپ منتشر خواهند شد. پتورینو می‌گوید:

تصاویر جدید فقط بخشی بسیار ناچیز از آنچه را که اقلیدس قادر به ارائه‌اش است، نشان می‌دهند. ما مشتاقانه در انتظار ۶ سال اطلاعات دیگر هستیم!