خوشه پروین؛ حقایق درباره خوشه ستاره‌ای هفت خواهر

پروین خوشه‌ای ستاره‌ای از نوع باز با بیش از ۱۰۰۰ ستاره است که با فاصله‌ی تقریبی ۴۴۰ سال نوری از زمین، در صورت فلکی گاو قرار دارند. خوشه پروین همچنین با عنوان «هفت خواهر» یا مسیه ۴۵ هم شناخته می‌شود. پلیادس نام انگلیسی این خوشه برگفته از افسانه‌ای یونانی است که در آن هفت ستاره، نمادی از دختران پلیون، حوری اقیانوس‌ها هستند.

ستاره‌های خوشه‌ی پروین تقریبا همزمان از ابری عظیمی از گاز و غبار تشکیل شدند. درخشان‌ترین ستاره‌‌های این ساختار از نوع آبی داغ هستند که طی صد میلیون سال گذشته به وجود آمده‌اند. این ستاره‌ها دارای درخشندگی بالایی هستند و با سرعت بالایی می‌سوزند. همچنین درنهایت چندصد میلیون سال عمر می‌کنند که بسیار کمتر از طول عمر چندمیلیارد‌ساله‌ی خورشید ما است. بر اساس تخمین برخی دانشمندان، کل خوشه‌ی پروین بیشتر از ۱۵۰ میلیون سال قدمت ندارد.

برای یافتن خوشه‌ی پروین می‌توانید در ابتدا صورت فلکی شکارچی یا اوریون را پیدا کنید. یک خط با استفاده از سه ستاره در کمربند شکارچی رسم و سپس آن را به سمت بالا دنبال و از قوس شکارچی عبور کنید. اولین ستاره‌ی درخشانی که می‌بینید الدبران، معروف به چشم گاو است. الدبران در زبان عربی به معنی «دنبال‌کننده» است؛ زیرا هفت ستاره پروین را در آسمان دنبال می‌کند. این خوشه درست اندکی بعد از این ستاره درخشان قرار دارد و به شکل ترکیبی کوچک و ملاقه‌مانند از ستاره‌ها دیده می‌شود.

ستاره‌های خوشه‌ی پروین تقریبا در تمام نقاط جهان به استثنای دایره‌ی جنوبگان قابل رصد هستند. در هر دو نیم‌کره، صورت فلکی میزبان پروین از اکتبر تا آوریل قابل رصد است و در ماه نوامبر، هرشب دیده می‌شود. موقعیت ستاره‌ها در آسمان شب در ساعت‌های مختلف و شب‌های مختلف بر اساس چرخش زمین و مدار آن در اطراف خورشید تغییر می‌کند بنابراین همیشه در یک نقطه از آسمان قرار ندارند.

پلیادس یا پروین یک خوشه ستاره‌ای جوان در صورت فلکی گاو است که تقریبا ۴۴۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. در واقع این خوشه میزبان ۱۰۰۰ ستاره است؛ اما شش ستاره‌ی آن را می‌توان با چشم غیرمسلح در آسمان شب مشاهده کرد. به عقیده‌ی ستاره‌شناس‌ها، هفتمین ستاره پروین دارای درخششی متغیر است و همیشه نمی‌توان آن را رصد کرد. یکی از ویژگی‌های متمایز ستاره‌های خوشه پروین رنگ آبی آن‌ها است که حاصل ویژگی‌های ستاره به‌ویژه دمای بالای آن است.

شاید هیچ خوشه‌ی ستاره‌ای دیگری به اندازه خوشه پروین مشهور نباشد. مجموعه‌ی ستاره‌های درخشان پروین همیشه تأثیرگذار بودند. وقتی این ستاره‌ها را برای اولین بار ببینید، همواره آن‌ها را به خاطر می‌سپارید. تقریبا یک‌چهارم از ستاره‌های خوشه پروین از نوع کوتوله قهوه‌ای هستند، گرچه این ستاره‌های ناکام ۱ الی ۲ درصد از جرم کل خوشه را تشکیل می‌دهند.

اعضای برجسته خوشه پروین یا هفت خواهر، در رده‌ی ستاره‌های رشته اصلی آبی قرار می‌گیرند و اغلبشان از نوع B با قدر ظاهری ۳ تا ۶ هستند. درخشندگی واقعی این ستاره‌ها از خورشید پیشی می‌گیرد. ستاره‌های خوشه پروین دارای ارتباط گرانشی با یکدیگر هستند و در فضا به‌صورت گروهی منسجم حرکت می‌کنند؛ درنتیجه موقعیت نسبی آن‌ها یکسان باقی می‌ماند. بااین‌حال، پروین خوشه‌ای باز است و امکان دارد این ستاره‌ها در آینده راه خود را از یکدیگر جدا کنند.

خوشه پروین همچنین با ابری از گاز و غبار میان‌ستاره‌ای احاطه شده است. این مواد طبیعتا برای ما قابل رصد نیستند، اما به واسطه‌ی ستاره‌های اطراف می‌درخشند و به همین دلیل در دسته‌ی سحابی انعکاسی قرار می‌گیرند. این سحابی‌ به رنگی آبی- سفید دیده می‌شود که بر اثر پخش نور به وجود می‌آید. این پدیده باعث ایجاد رنگ آبی آسمان زمین نیز می‌شود. ظاهر موج‌مانند و پخشی این سحابی هم بر اثر برهم‌کنش بین سحابی و میدان‌ مغناطیسی ستاره‌ها به وجود می‌آید.

هر شب در مقیاس انسانی نمی‌توان شاهد تغییرات خوشه پروین بود؛ اما این خوشه در حال تغییر است. قدمت این خوشه تنها نزدیک به ۱۰۰ میلیون سال می‌رسد. این قدمت در مقیاس کهکشان راه شیری چندان زیاد نیست. این خوشه با افزایش سن در طی بیش از صدها میلیون سال، به‌مرور ستاره‌هایش را از دست خواهد داد. برخی ستاره‌ها به پایان عمر خود می‌رسند و می‌میرند و برخی‌دیگر از خوشه منحرف و به طور کامل گم می‌شوند.

بسیاری از فرهنگ‌های مختلف از ظاهر و موقعیت خوشه‌ی پروین به عنوان تقویم استفاده کرده‌اند. در یونان و مدیترانه باستان، اولین ظهور ستاره‌های پروین پیش از طلوع آفتاب نشان‌دهنده‌ی فصل کشتی‌رانی بود. نام لاتین پلیادس احتمالا از کلمه‌ی یونانی به معنی «ملوانی» گرفته شده است.

حتی تعطیلات امروزی هالووین هم احتمالا به خوشه پروین ربط دارد. بسیاری افراد معتقدند هالووین تا حدی از جشن قدیمی سوون (Samhain) سرچشمه گرفته است که سلتی‌ها و دروئیدها از جزایر بریتانیا آن را جشن می‌گرفتند. این مردم باستان زمان رسیدن ستاره‌های پروین به نقطه‌ی اوج در آسمان نیمه‌شب را می‌دیدند که تقریبا هنگام هالووین رخ می‌داد. آن‌ها بر این باور بودند که این ستاره‌ها نشانه‌ی مرز باریک بین دنیای زندگی و دنیای مرگ هستند.

هفت ستاره پرنور خوشه پروین، هفت دختر اطلس، خدای تایتان و پلیون حوری اقیانوس‌ها هستند. در طول جنگی باستانی، اطلس علیه زئوس، پادشاه خدایان شورش می‌کند و او نیز دشمن خود را محکوم به نگه داشتن آسمان‌ها بر شانه‌اش تا ابد می‌کند. خواهران آن‌قدر اندوهگین بودند که زئوس به آن‌ها اجازه داد تا مکانی در آسمان در نزدیکی پدرشان داشته باشند. در نسخه‌ی دیگر داستان،‌ زئوس خواهران را در آسمان قرار می‌دهد تا از آن‌ها در برابر اوریون شکارچی محافظت کند.

ستاره‌های پروین در بسیاری از فرهنگ‌ها اشاره به دختران جوانی دارند که توسط مرد یا مردان جوانی مثل اوریون شکارچی تعقیب می‌شوند. بااین‌حال، هیچ اثباتی وجود ندارد که نشان دهد این فرهنگ‌ها مانند یونانیان و بومیان جزیره استرالیا زمانی با یکدیگر روبه‌رو شده باشند. بسیاری از داستان‌ها همچنین توضیح می‌دهند که چرا معمولا فقط شش ستاره، حتی در آسمان‌های تاریک برای افراد با بینایی متوسط مشاهده‌پذیر هستند.

در یونان باستان، یکی از خواهرها پس از آنکه دلباخته‌ی انسانی فانی شد، آسمان را ترک می‌کند. در بسیاری از فرهنگ‌های بومیان استرالیا، دختر هفتم از مرد یا مردانی که با شکارچی نشان داده می‌شوند، مخفی می‌شود یا توسط آن‌ها کشته و دزدیده شده است. پژوهشگرها با تجزیه‌وتحلیل حرکات ستاره‌های خوشه‌ی پروین درطول زمان با استفاده از داده‌های تلسکوپ فضایی گایا، می‌توانند بگویند ستاره‌های اطلس و پلیون ده‌ها هزار سال پیش، بسیار از یکدیگر فاصله داشتند.

خوشه‌‌ی ستاره‌ای پروین یکی از مشهورترین خوشه‌های ستاره‌ای جهان است که تقریبا از ۱۰۰۰ ستاره تشکیل شده است. با این‌حال تقریبا ۷ ستاره با چشم غیرمسلح قابل رصد هستند. این هفت ستاره براساس اساطیر یونان با عنوان هفت خواهر هم شناخته می‌شوند.

قدمت خوشه‌ی پروین حداکثر به بیش از ۱۵۰ میلیون سال نمی‌رسد و ستاره‌های آن در دسته‌ی نوع آبی داغ قرار می‌گیرند. یک‌چهارم از ستاره‌های خوشه‌ی پروین را کوتوله‌های قهوه‌ای تشکیل می‌دهند؛ بااین‌حال جرم آن‌ها ۱ یا ۲ درصد از کل خوشه‌ی پروین است.