از کوه المپوس تا دره مارینر؛ پنج مقصد جذاب برای گردشگران آینده سیاره سرخ

مریخ سیاره‌ای پر از تضادهای مختلف است: آتشفشان‌های عظیم، دره‌های عمیق و دهانه‌های برخوردی که ممکن است میزبان آب جاری باشند. زمانی که انسان بتواند اولین کلونی‌های سیاره سرخ را برپا کند، مریخ به نقطه‌ی جذابی برای گردشگران آینده تبدیل خواهد شد.

به منظور ایمنی و دلایل کاربردی، موقعیت فرود مأموریت‌های مریخی احتمالا باید فلات‌های هموار باشد، اما احتمالا طی چند روز رانندگی بتوان به نقاط سطحی جذاب مریخی رسید. در این مقاله به چند نقطه‌ی جذاب برای بازدیدکنندگان آینده مریخی اشاره می‌کنیم.

کوه المپوس یکی از جذاب‌ترین آتشفشان‌های منظومه شمسی است. این کوه که در فلات آتشفشانی تارسیس قرار گرفته، تقریبا هم‌اندازه با ایالت آریزونای آمریکا است. این کوه با ۲۵ کیلومتر ارتفاع سه برابر بلندتر از کوه اورست با ارتفاع ۸٫۹ کیلومتر است.

کوه المپوس آشتفشانی عظیم از نوع سپری است که با حرکت آهسته‌ی گدازه‌ها به شیب‌هایش شکل گرفت. به این ترتیب این کوه برای بالا رفتن کاوشگران آینده مریخی مناسب است؛ زیرا شیب میانگین آن به ۵ درصد می‌رسد. در قله‌ی کوه یک فرورفتگی به قطر ۸۵ کیلومتر دیده می‌شود که بر اثر اتاقک ماگمایی شکل گرفته که گدازه‌هایش را احتمالا در طول فوران از دست داده و دچار فروپاشی شده است.

در حالی که از کوه المپوس بالا می‌روید با نگاهی به اطراف می‌توانید دیگر آتشفشان‌های منطقه تارسیس را ببینید. تارسیس میزبان ۱۲ آتشفشان عظیم در منطقه‌ای به عرض ۴۰۰۰ کیلومتر است. این آتشفشان‌ها مانند کوه المپوس بزرگ‌تر از آتشفشان‌های روی زمین هستند. یکی از دلایل این ویژگی، کشش گرانشی ضعیف مریخ است که باعث می‌شود آتشفشان‌ها تا ارتفاع زیادی رشد کنند. این آتشفشان‌ها دو میلیارد سال پیش فوران می‌کردند، یعنی زمانی که مریخ نیمی از سن امروزش را داشت.

تصویر بالا، بخش شرقی منطقه‌ی تارسیس را از نگاه کاوشگر وایکینگ ۱ در سال ۱۹۸۰ نشان می‌دهد. در سمت چپ از بالا به پائین می‌توانید سه آتشفشان سپری با قطر تقریبی ۲۵ کیلومتر را ببینید: کوه‌ آسکرائوس، کوه پاوونیس و کوه آرسیا. در سمت راست بالا، آتشفشان سپری دیگری موسوم به تارسیس تولوس قرار گرفته است.

سیاره مریخ نه‌تنها میزبان بزرگ‌ترین آتشفشان منظومه شمسی، بلکه همچنین میزبان بزرگ‌ترین دره است. دره مارینر (Valles Marineris) دارای با طول تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر، تقریبا ۴ برابر طولانی‌تر از گرند کنیون آمریکا با طول ۸۰۰ کیلومتر است.

پژوهشگرها از چگونگی شکل‌گیری دره مارینر اطمینان ندارند، اما نظریه‌های مختلفی دراین‌باره وجود دارند. بسیاری از دانشمندان بر این باورند که شکل‌گیری منطقه تارسیس بر رشد دره مارینر هم تأثیر گذاشته است. حرکت گدازه‌ها به سمت منطقه‌ی آتشفشان، کشیده‌شدن پوسته به سمت بالا را به دنبال داشت و همین اتفاق باعث شد پوسته دچار ترک‌هایی در مناطق دیگر شود. به‌مرور زمان این ترک‌ها دره مارینر را شکل دادند.

سیاره مریخ دارای دو منطقه یخی در قطب‌هایش است که ترکیب‌های نسبتا متفاوتی دارند؛ سطح‌نشین فینیکس در سال ۲۰۰۸، قطب شمال سیاره را بررسی کرد، در حالی که رصدهای قطب جنوب حاصل بررسی‌های مداری هستند. به نقل از ناسا، در طول زمستان دماهای نزدیک به قطب شمال و جنوب به‌قدری منجمدکننده هستند که کربن‌دی‌اکسید موجود در جو در فرآیند چگالش به یخ سطحی تبدیل می‌شود.

فرآیند چگالش کربن دی‌اکسید در تابستان معکوس می‌شود. در این زمان کربن‌دی‌اکسید مجددا در فرآیند تصعید (تبدیل جامد به گاز) به جو مریخ بازمی‌گردد. کربن‌دی‌اکسید به‌طور کامل در نیم‌کره‌ی شمالی ناپدید می‌شود و کلاهک یخی قطبی را از خود به جا می‌گذارد. اما بخشی از یخ کربن‌دی‌اکسید در جو جنوبی باقی می‌ماند. کل این حرکت یخی آثار وسیعی بر اقلیم مریخ دارد و باعث تولید بادها و پدیده‌های دیگر می‌شود.

دهانه‌ی گیل که به‌لطف کاوش‌های مریخ‌نورد کیوریاسیتی در سال ۲۰۱۲ به شهرت رسید، میزبان شواهد وسیعی از گذشته‌ی آبی مریخ است. کیوریاسیتی طی چند هفته پس از فرود به این شواهد دست یافت و نشانه‌های گسترده‌ای از آب را در طول سفر خود در این دهانه کشف کرد. این مریخ‌نورد حالا در نزدیکی آتشفشانی به نام شارپ (آئولیس) در جستجوی عوارض سطحی در چینه‌ها است.

یکی از هیجان‌انگیز‌ترین یافته‌های کیوریاسیتی کشف مولکول‌های آلی پیچیده‌ در موقعیت‌های مختلف از منطقه‌ی شارپ بود. بر اساس یافته‌های سال ۲۰۱۸، این مواد آلی در سنگ‌های ۳٫۵ میلیارد ساله کشف شدند. همزمان با یافته‌های آلی، پژوهشگرها از کشف تراکم‌های متان در جو بر اثر تغییرات فصلی خبر دادند. متان عنصری است که میکروب‌های مختلف می‌توانند آن‌ را تولید کنند و همچنین در پدیده‌های زمین‌شناسی نیز یافت می‌شود، بنابراین هنوز نمی‌توان گفت یکی از نشانه‌های حیات مریخی محسوب می‌شود.

مدوسا فوسا یکی از عجیب‌ترین مناطق مریخ است که به باور برخی افراد حتی شواهدی از برخورد یوفو را در خود دارد. توضیح محتمل‌تر این است که این منطقه در واقع رسوب آتشفشانی عظیمی با اندازه‌ی یک‌پنجم ایالات متحده است. به مرور زمان، بادها سنگ‌ها را به شکل ساختارهای زیبایی درآوردند.

با این‌حال پژوهشگرها به بررسی بیشتری نیاز دارند تا ببینند آتشفشان‌ها چگونه مدوسا فوسا را شکل دادند. بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۱۸، این ساختار احتمالا دراثر فوران‌های آتشفشانی بسیار عظیمی تشکیل شده است که طی بازه‌ای ۵۰۰ میلیون ساله، صدها بار رخ داده‌اند. بر اثر این فوران‌ها، گازهای گلخانه‌ای به سمت جو روانه شدند و موجب گرم‌شدن اقلیم سیاره سرخ شدند.

مریخ میزبان شاخصه‌ عجیبی موسوم به خطوط شیب عودکننده است که در آب و هوای گرم در کناره‌های دهانه‌های شیب‌دار شکل می‌گیرند. بااین‌حال به‌سختی می‌توان فهمید که ماهیت این خطوط دقیقا چیست. تصاویر گرفته‌شده از دهانه هیل و همچنین سایر مکان‌ها، نقاطی را نشان می‌دهند که نشانه‌های فرآیند آب‌رسانی در آن‌ها شناسایی شده است. ناسا در سال ۲۰۱۵ اعلام کرد که وجود نمک هیدراته می‌تواند نشانه‌ای از آب جاری سطحی باشد، اما پژوهش‌های بعدی نشان دادند که خطوط عودکننده ممکن است بر اثر آب جوی یا جریان‌های خشک شن و ماسه‌ای شکل گرفته باشند.

در واقعیت باید به این خطوط نزدیک شویم تا به ماهیت واقعی آن‌ها پی ببریم؛ اما مشکلی در این راه وجود دارد. اگر خطوط عودکننده میزبان میکروب‌های بیگانه باشند، نباید به خاطر آلودگی به آن‌ها نزدیک شد. در حالی‌که ناسا در حال بررسی پروتکل‌های حفاظت سیاره‌ای خود است، گردشگران انسانی آینده احتمالا بتوانند این شاخصه‌های اسرارآمیز را از دور با دوربین‌های دوچشمی رصد کنند.

مریخ امروزی بیشتر تحت تأثیر بادها قرار دارد، چرا که در گذشته دراثر نازک‌شدن جو، آب آن تبخیر شد؛ اما می‌توانیم شواهد گسترده‌ای از آب‌های گذشته مثل تپه‌های شبح در منطقه‌ی هزار توی شب را در حوضه هلاس ببینیم. به گفته‌ی پژوهشگرها، این مناطق میزبان تپه‌هایی با ارتفاع ده متر بودند که به مرور سیلابی از گدازه‌ها و آب آن‌ها را پوشاندند. این سیلاب‌ها قاعده‌ی تپه‌ها را حفظ کردند در حالی که روی آن‌ها دچار فرسایش شد.

تپه‌های ماسه‌ای قدیمی مثل تپه‌های شبح نشان می‌دهند که بادها در مریخ باستانی چگونه جریان می‌یافتند. این داده‌ها به اقلیم‌شناس‌ها نشانه‌هایی از محیط باستانی سیاره سرخ را می‌دهد. حتی ممکن است میکروب‌ها در مناطق سرپوشیده از این تپه‌ها قرار گرفته و در برابر پرتوها و بادها در امان مانده باشند.