شب یلدای ۱۴۰۳ در تهران طولانی‌ترین شب سال نیست

یلدا که به‌عنوان طولانی‌ترین و تاریک‌ترین شب سال شناخته می‌شود، در تقویم شمسی در شب ۳۰ آذر، آخرین روز فصل پاییز و آغاز یکم دی برگزار می‌شود. اما محاسبات نجومی نشان می‌دهد که در برخی مناطق کشور طولانی‌ترین شب سال ۳۰ آذر ماه نخواهد بود.

یلدا به معنای «تولد» یا «نو شدن» کلمه‌ای سریانی است. این جشن به مناسبت «انقلاب زمستانی» (انقلاب دسامبر در نیم‌کره شمالی) برگزار می‌شود. این جشن سالانه یکی از قدیمی‌ترین رسوم در میان ایرانیان محسوب می‌شود.

آخرین روز از ماه آذر یا نهمین ماه گاهشماری ایرانی، زمانی است که کوتاه‌ترین روز سال و طولانی‌ترین شب سال رقم می‌خورد. سپس با از راه‌رسیدن انقلاب زمستانی، روزها طولانی‌تر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. در ایران باستان این تغییر، نماد پیروزی خورشید یا نور بر تاریکی بود. به باور ایرانیان باستان، این شب روز تولد «ایزد مهر» یا «میترا» است و پس از این شب روزها دوباره تا اعتدال بهاری طولانی می‌شوند. گمان می‌رود که برخی از باورها و آیین‌های «جشن کریسمس» نیز با جشن‌های مرتبط با انقلاب زمستانی مرتبط باشد.

جشن شب یلدا ریشه عمیقی در فرهنگ ایرانی دارد و مانند نوروز نشان‌دهنده اهمیت پیوند خانوادگی و احترام به سالمندان است. به‌طور سنتی، در این شب، اعضای خانواده دور بزرگ‌ترها جمع می‌شوند تا به داستان‌ها و یا اشعار فارسی گوش دهند و از غذاهای ویژه‌ای که برای این مناسبت ارائه می‌شود لذت ببرند. این جشن اغلب تا نیمه شب ادامه دارد. میوه‌های خشک، آجیل، هندوانه و انار جزء جدانشدنی شب یلدا هستند؛ هندوانه و انار نشانگر رنگ سحر یا آغازی بر پایان شب و تاریکی است.

طولانی‌ترین شب سال به‌طور کلی در روز منتهی به انقلاب زمستانی اتفاق می‌افتد. لحظه‌ی انقلاب دسامبر در نیم‌کره شمالی امسال شنبه یکم دی‌ماه (۲۱ دسامبر) در ساعت ۱۲:۵۱ ظهر به وقت ایران خواهد بود.

علت طولانی‌ترین شب سال به چرخش زمین و زاویه‌ی محور آن نسبت به صفحه مداری‌اش مربوط می‌شود. محور زمین به طور مایل، با زاویه‌ای حدود ۲۳٫۵ درجه نسبت به صفحه مداری‌اش (صفحه دایرةالبروج)، انحراف دارد. همین انحراف عامل تغییر فصل‌ها و طول متفاوت شب و روز در طول سال است.

در طول انقلاب زمستانی، نیم‌کره‌ی شمالی به بیش‌ترین انحراف خود از خورشید می‌رسد؛ به‌طوری که خورشید در پایین‌ترین ارتفاع نسبت به افق در آسمان ظاهر می‌شود و مدت زمان تابش نور خورشید به حداقل می‌رسد. این موضوع باعث می‌شود که کوتاه‌ترین روز و بلندترین شب سال را تجربه کنیم.

امسال شب یلدا به‌طور خاصی جالب است. هرچند در تقویم شب ۳۰ آذر به عنوان طولانی‌ترین شب شناخته شده است، به دلیل برخی تفاوت‌های جغرافیایی و زمانی در نقاط مختلف کشور، در برخی شهرها ازجمله تهران، طولانی‌ترین شب سال با مدت یک ثانیه بیشتر از شب یلدا، در یکم دی‌ماه فرا خواهد رسید. درنتیجه ساکنان این شهرها می‌توانند یلدا را در دو شب جشن بگیرند.

البته شب یلدا آمیزه‌ای مسحورکننده از تاریخ، فرهنگ و جشن است. این مناسبت چیزی بیش از مشخص کردن طولانی‌ترین شب سال است؛ تاب‌آوری و سازگاری فرهنگ ایرانی را تجلیل می‌کند و ما را دعوت می‌کند که گذشته را در آغوش بگیریم و با دلی باز و روحی شاد از آینده استقبال کنیم. امسال، می‌توانید با آگاهی از این موضوع، جشن یلدا را با درکی عمیق‌تر از زمان و طبیعت برگزار کنید.