اختلاف ۱۳ ساله وزارت ارتباطات و صداوسیما بر سر مالکیت باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز

ماجرای اختلاف میان صداوسیما و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر سر فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز موضوع جدیدی نیست. مسئولان ارتباطی معتقد هستند باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز بهترین گزینه برای کاهش قیمت اینترنت و افزایش کیفیت آن است؛ اما این باندها در اختیار صداوسیما بوده و وزارت ارتباطات هنوز برای در اختیار گرفتن این باندها به نتیجه نرسیده است. صداوسیما زمانی از این فرکانس برای پخش آنالوگ برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی استفاده می‌کرد؛ اما اکنون با تغییر پخش برنامه‌های تلویزیونی به دیجیتال، بخش قابل توجهی از آن بدون استفاده مانده است. به‌گفته‌ی وزارت ارتباطات اگر فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز که اکنون خالی است و صداوسیما از آن استفاده نمی‌کند در اختیار شبکه‌های موبایل قرار بگیرد، شبکه‌ی همراه کشور رشد و توسعه پیدا خواهد کرد.

محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال ۹۷ با بازگشایی مجدد پرونده، پیشنهاد استفاده‌ی بهینه از باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ را در لایحه بودجه‌ی سال ۹۸ به مجلس ارائه داد؛ اما با این پیشنهاد موافقت نشد و علت رد آن ورود به حیطه‌ی وظایف و اختیارات سازمان صدا و سیما مطرح شد. حال بعد از شیوع ویروس کرونا در کشور و تعطیلی کسب‌وکارها، دانشگاه‌ها و مدارس میزان استفاده از اینترنت برای شرکت در کلاس‌های آموزشی آنلاین، دورکاری و همچنین سرگرمی افزایش پیدا کرده است. درنهایت این موضوع باعث کند شدن سرعت اینترنت در کشور شده و بار دیگر انتقادها به صداوسیما به دلیل عدم آزادسازی باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز افزایش پیدا کرده است.

مرکز پژوهش‌های مجلس اسفند سال گذشته مطابق با قانون بودجه‌ی سال ۹۹ پیشنهاد برگزاری مزایده برای اجاره‌ی باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز و تقسیم سود آن میان وزارت ارتباطات و صداوسیما را مطرح کرده بود. طبق قانون برنامه‌ی ششم توسعه‌ی کشور، پیشنهاد شده بود وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با همکاری سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مزایده‌ای در ارتباط با اجاره‌ی باندهای فرکانسی تجاری ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز برگزار کرده و درآمد حاصل شده را به خزانه‌ی دولت واریز کنند. همچنین پیشنهاد شده بود که مازاد این درآمد به‌طور مساوی به صداوسیما و وزارت ارتباطات اختصاص پیدا کند تا برای تأمین هزینه‌‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای سازمان صداوسیما، تأمین منابع مورد نیاز جهت کمک هزینه‌ی خرید گیرنده‌ی دیجیتال در مناطق محروم و توسعه‌ی ارتباطات روستایی توسط وزارت ارتباطات استفاده شود اما درنهایت این پیشنهاد در مجلس تصویب نشد.

سبحانی‌فرد معتقد است که در مورد مالکیت فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز باید توافقی میان وزارت ارتباطات و صداوسیما انجام بگیرد و می‌گوید: 

طبق قانون، وزارت ارتباطات متولی باندهای فرکانسی است و این وزارتخانه فرکانس‌ها را برای بهره‌برداری واگذار می‌کند. این فرکانس‌ها در شرایطی به صداوسیما واگذار شد که از آن برای برطرف کردن نیازهای خود استفاده کند اما این سازمان اکنون دیگر از این فرکانس‌ها استفاده نمی‌کند و بلااستفاده مانده است بنابراین باید آن‌ها را واگذار کند تا مشکلات شبکه‌ی همراه کشور برطرف شود.  

به گزارش مهر وزارت ارتباطات معتقد است مالکیت این سرمایه ملی (فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز ) طبق قانون و مقررات مدیریت طیف فرکانس، در اختیار این وزارت‌خانه است؛ اما سازمان صداوسیما برای بازگرداندن آن‌ها همکاری نمی‌کند. از طرف دیگر وزیر ارتباطات آزاد شدن باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز را راه‌حل مناسبی برای افزایش سرعت اینترنت در روزهایی می‌داند که به دلیل شیوع ویروس کرونا، میزان استفاده از اینترنت افزایش پیدا کرده و درنتیجه سرعت پایین آمده است؛ اما کارشناسان معتقدند توسعه‌ی ظرفیت شبکه‌ی موبایل از این راه زمان‌بر بوده و به سرمایه‌گذاری احتیاج دارد.

باندهای با فرکانس پایین (زیر یک گیگاهرتز) برد زیادی داشته و به همین دلیل این فضا ارزش بالایی دارد، از طرفی اتحادیه‌ی جهانی مخابرات نیز از سال ۲۰۱۵ مقرر کرده است که پخش آنالوگ برنامه‌های رادیویی تلویزیونی در باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز متوقف شده و این فضا برای بهره‌برداری دیجیتال استفاده شود.

کارشناسان معتقند هستند که افت سرعت شبکه‌ی اینترنت موبایل و ثابت به عواملی مانند عدم به‌روزرسانی تجهیزات میان لایه‌ای شبکه و ضعف ساختار شبکه‌ی ملی اطلاعات مربوط است؛ آن‌ها معتقدند ‏اینترنت ارزان خانگی معیار پیشرفت و توان ارتباطی یک کشور محسوب می‌شود درحالی‌که به دلیل ضعف‌های موجود، مردم مجبور به استفاده از شبکه‌ی گران‌قیمت موبایلی هستند. کارشناسان همچنین این موضوع را مطرح کرده‌اند که ‏اولویت استفاده‌ از فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز به دلیل پوشش بالا، باید در خدمات عمومی رایگان از جمله خدمات نظامی، امداد و خبررسانی باشد و وزیر ارتباطات به‌دنبال فرافکنی و عدم تمکین به بازسازی زیرساخت‌های حیاتی ارتباطاتی است. به‌گفته‌ی کارشناسان حتی اگر این فرکانس‌ها در اختیار وزارت ارتباطات قرار بگیرد، خرید تجهیزات، استقرار و راه‌اندازی آن‌ها نزدیک به یک یا دو سال زمان می‌برد و بهره‌برداری از آن به شرایط اضطراری کرونا نمی‌رسد. 

توسعه‌ی شبکه موبایل روی فناوری 5G نیازمند باند فرکانسی ارزان‌قیمت است و باتوجه به اینکه باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز به دلیل برد پایین، باند طلایی محسوب می‌شوند، می‌توان از این فضا برای توسعه‌ی این فناوری استفاده کرد و تجهیزات آن نیز ارزان‌تر خواهد بود. با آمدن تلویزیون‌های دیجیتال و تغییر باندهای فرکانسی، این فضای فرکانسی باید به دولت تحویل داده می‌شد. هم‌اکنون مناقشه و دعوا در مورد این فضای فرکانسی بر سر خرید و فروش آن است و این درحالی است که از نظر قانونی مالکیت فرکانس در اختیار دولت است.

به‌گفته‌ی برخی کارشناسان، صداوسیما می‌تواند از این باندهای فرکانسی برای توسعه‌ی شبکه‌ی HD استفاده کند، اما داوری‌نژاد معتقد است که هم‌اکنون پخش HD زمینی از سوی صداوسیما انجام می‌شود و همچنین امکان اجاره‌ی ماهواره‌ی HD وجود دارد  که به مراتب ارزان‌تر از فرکانس رادیویی است. او گفت: 

این موضوع که گفته می‌شود از فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ بخواهند برای پخش HD استفاده کنند به‌هیچ‌وجه اظهارنظر کارشناسی نیست. زیرا این باند فرکانسی بسیار ارزشمند است و در دنیا نیز بیشترین استفاده‌ی آن برای توسعه‌ی شبکه‌های موبایل است. در زمانی‌که همه‌ی کشورها در حال حرکت به سمت 5G هستند، این باندهای فرکانسی ارزان‌قیمت، بسیار کاربردی هستند.حتی سال‌ها پیش سازمان صداوسیما از ارائه‌ی آدرس و موقعیت جغرافیایی ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی برای ثبت در اتحادیه‌ی جهانی مخابرات (ITU) به وزارت ارتباطات خودداری کرد و این موضوع باعث شد که ما برای در اختیار گرفتن ظرفیت دیجیتال از ITU و توسعه‌ی باندهای فرکانسی در زمان توزیع تکه باندهای دیجیتال، با مشکل مواجه شویم؛ در آن زمان این مشکل با وساطت لاریجانی رئیس وقت سازمان صداوسیما تا حدودی حل شد. رفتار فعلی صدا و سیما دنباله‌ی همان سیاست قدیمی است و حق با وزارت ارتباطات است تا از این باندفرکانسی مطابق با رفتار دنیا و مصالح توسعه‌ی شبکه تلفن همراه استفاده کنند؛ نه اینکه سازمان صداوسیما خودش بخواهد این فضا را به فروش بگذارد.

رئیس سابق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات در ادامه‌ی صحبت‌های خود تأکید کرد که اولویت استفاده از فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ به دلیل پوشش بالا در خدمات عمومی رایگان، از جمله‌ی خدمات نظامی و امدادی است. به‌گفته‌ی او این فرکانس باتوجه به توسعه‌ی شبکه‌های موبایل برای فناوری‌های اینترنت اشیاو و خودروهای خودران کاربرد دارد و به دلیل تفاوت نسل آینده‌ی ارتباطات از نظر سرعت، با افزایش تعداد سلول‌های شبکه و اختصاص فضای فرکانسی می‌توان از فناوری 5G بهره برد.

کیفیت فعلی اینترنت به موضوع فرکانس ۷۰۰ و ۸۰۰ ارتباطی ندارد. چرا که کیفیت در داخل کشور نیازمند تأمین تجهیزات است و شبکه‌ی انتقال باید جواب بدهد، اما هم‌اکنون ظرفیت توسعه در کشور وجود ندارد. اینترنت به‌تنهایی به کار نمی‌آید وقتی ظرفیت توسعه داخلی وجود ندارد. در این شرایط حتی ۱۰۰۰ گیگ اینترنت رایگان نیز کاربردی نخواهد داشت. چرا که طی این چند سال بیشتر از تجهیزات مخابراتی فعلی، نتوانسته اند ظرفیتی ایجاد کنند.وزارت ارتباطات با طرح موضوع بازپس‌گیری فضای فرکانسی در شرایط بحران کرونا و بهبود سریع کیفیت اینترنت موبایل در صورت تحقق این امر، به نفع خود استفاده برده است. چرا که این موضوع از نظر فنی چیزی نیست که به سرعت قابل استفاده باشد و برای آنکه 5G در حد کاربر نهایی در کشور تجاری‌سازی شود به سرمایه‌گذاری و زمان نیاز است.

رسول جلیلی، عضو شورای عالی فضای مجازی در گفت‌وگویی با باشگاه خبرنگاران جوان گفته است تا امروز هیچ دستوری از وزارت ارتباطات مبنی بر رسیدگی به موضوع باندهای فرکانسی ۷۰۰ تا ۸۰۰ مگاهرتز در شورای عالی فضای مجازی وجود نداشته است. او معتقد است این موضوع باید در زمانی مشخص و دور از حواشی و جدال باید با حضور رئیس سازمان صداوسیما و وزارت ارتباطات در شورای عالی فضای مجازی مطرح شده و پس از نظرات کارشناسی و با درنظرگرفتن حق و حقوق هر دو دستگاه اجرایی به آن رسیدگی شود. او گفت:

هیچ‌یک از قطعی و کیفیت پایین اینترنت کشور به در دسترس نبودن چند فرکانس ۷۰۰ تا ۸۰۰ ربطی ندارد و در جواب این ادعا باید گفت مگر مشکل دیتاسنتر (Data Center) ما با فرکانس حل می‌شود؟ یا کیفیت نامطلوب شبکه‌های اینترنتی خانگی ADSL از طریق فیبر و سیم مسی ربطی به فرکانس دارد؟ این‌ها سوالاتی است که باید در قبال آن گفت کم‌کاری‌ها و کیفیت پایین موجود در اینترنت ربطی به نبود فرکانس ندارد و مشکل زیرساختی است.

در همین راستا سیدجمال هادیان، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با انتشار توییتی نسبت به صحبت‌های جلیلی واکنش نشان داد و نوشت:

عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی(دکتر جلیلی)، گفته‌اند سابقه‌ای از درخواست وزارت ارتباطات برای بازگشت فرکانس‌های باند ۷۰۰ و ۸۰۰ نداریم. نشانی بدهند سوابق سال ۹۱ تاکنون را ارسال کنیم. لطفا مصوبه‌ی اخیر شورا درباره‌ی متوسط سرعت پهن باند و مباحث آخرین جلسه‌‌ شورا را مطالعه بفرمایید.

این‌طور که گفته می‌شود پرونده‌ی آزادسازی فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتزی از ۱۰ سال پیش در جریان است. حسین فلاح جوشقانی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و  نسترن محسنی، معاون رادیویی رگولاتوری در گفت‌وگویی با ایرنا از مزایای آزادسازی فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتزی برای کمک به  دیجیتال شدن کسب‌وکارها، آموزش و خرید صبحت کردند. جوشقانی گفت:

ما هر آنچه فرکانس در باند ۲۶۰۰مگاهرتز، ۱۸۰۰ مگاهرتز و ۹۰۰ مگاهرتز بوده، واگذار کردیم و فرکانسی باقی نمانده است که بخواهیم به اپراتورها اختصاص بدهیم. مصرف اینترنت این روزها به قدری بالا رفته که نیاز به تزریق ظرفیت جدید است و این باند درحالی‌که کمتر از ۱۵درصد آن مورد استفاده‌ی صداوسیما قرار گرفته، بلوکه شده است. وزارت ارتباطات متولی تخصیص باندهای فرکانسی است اما این‌طور به‌نظر می‌رسد که نتوانسته آن‌طور که باید در این خصوص چانه‌زنی کند و باندی که این روزها به‌شدت مردم به آن نیاز دارند را در راستای خدمت‌رسانی به مردم آزاد کند.

معاون وزیر ارتباطات می‌گوید آزادسازی باندهای فرکانسی مسئله‌ی جدیدی نبوده و موضوعی نیست که اکنون و موقعیت بحران به فکر آن افتاده باشند. به‌گفته‌ی او ۱۳سال است که برای آزادسازی باند فرکانسی صداوسیما تلاش شده است. به‌گفته‌ی او مکاتبات وزیر ارتباطات از سال ۸۶ وجود دارد و در توافقنامه‌ی بین المللی۶ GEO مقرر شده است که پخش همگانی از سال ۲۰۱۵ از حالت آنالوگ به حالت دیجیتال برود، بخش آزادسازی شده نیز برای توسعه‌ی فناوری و موبایل مورد استفاده قرار بگیرد. معاون وزیر ارتباطات همچنین می‌گوید این مقررات از سوی رئیس صداوسیمای وقت امضا شده است و آن‌ها باند فرکانسی را در مرزها آزاد کرده‌اند اما مشکلات داخلی همچنان پابرجا هستند.

از طرف دیگر معاون رادیویی رگولاتوری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات می‌گوید قانون همه چیز درباره‌ی فرکانس و تخصیص آن را به وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات سپرده است؛ قوانین، گاهی نیاز به بازنگری و به‌روزرسانی دارند مخصوصا در مواقع بحرانی. او گفت:

پرونده‌ی باندهای فرکانسی که در اختیار صداوسیما است چند سال قبل تا شورای عالی امنیت هم رفت و هنوز به نتیجه نرسیده است در شورای عالی امنیت، در شورای عالی فضایی مجازی و تا حد ریاست جمهوری مطرح شد. در لوایح سالیانه‌ی بودجه هیات دولت هم آمد اما در نهایت در قانون لحاظ نشد. همیشه تا نقطه نهایی رفته است اما نتیجه‌ای که باید حاصل نشده است. تبدیل اینترنت ADSL به VDSL، افزایش پهنای باند بین‌الملل و افزایش ظرفیت CDN از جمله مسائلی است که وزیر ارتباطات شخصا آن را دنبال می‌کند و نتایج آن را با جزییات برای مردم شرح می‌دهد. اما واقعیت این است که این تغییرات در زندگی کاربر معمولی یا فردی که کسب‌وکارش از حالت فیزیکی به حالت آنلاین درآمده به شکل محسوس لمس نمی‌شود.اکنون تمام کسب‌وکارها به اینترنت وصل شده‌اند و روند دیجیتالیزه شدن را پی گرفته‌اند و قطعا پس از کرونا به عقب باز نخواهند گشت. این به خدمت گرفتن فناوری دارای ابعاد جدیدی است که زیرساخت اینترنت کشور ما متأسفانه ممکن است پاسخگوی آن نباشد.

فلاح در پایان می‌گوید ۱۳ سال از مطرح شدن این موضوع و پیگیری‌هایی که برای حل آن انجام شده است می‌گذرد و اکنون زمان تصمیم‌گیری است. به‌گفته‌ی او کره‌ی جنوبی به شکل وسیع از اینترنت نسل پنجم استفاده می‌کند و استفاده از 5G باعث می‌شود استفاده‌ی بهینه از طیف فرکانسی که در اختیار صداوسیما است سه برابر شود. او گفت:

آیا قرار است برای بالابردن ظرفیت اپراتورها مجبور به تجهیز سلیت شوند؟ درحالی‌که باند ۷۰۰-۸۰۰ باندی است که برای این فناوری مناسب‌ترین پوشش را دارد. در صورت آزاد نشدن باندهای فرکانسی به ازای هر یک سایت باید سه سایت تجهیز شود. سایت‌هایی که به‌شدت گران‌قیمت هستند، نصب آن‌ها در سطح شهر با چالش روبه‌رو است و ممکن است سلامت مردم را تحت تأثیر خود قرار بدهد. با این کارها هزینه کرد برای کشور به شکل جدی بالا می‌رود.

این‌طور که به‌نظر می‌رسد اختلاف وزارت ارتباطات و صداوسیما بر سر باندهای فرکانسی ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز ۱۳ سال است که به نتیجه نرسیده است. کارشناسان می‌گویند وزارت ارتباطات با در اختیار گرفتن این باندها می‌تواند شبکه‌ی موبایل را توسعه دهد و با افزایش تعداد سلول‌های شبکه و اختصاص فضای فرکانسی می‌توان از فناوری 5G بهره برد؛ اما کیفیت فعلی اینترنت به موضوع فرکانس ۷۰۰ و ۸۰۰ ارتباطی ندارد. آن‌ها می‌گویند وزارت ارتباطات موضوع بازپس‌گیری فضای فرکانسی در شرایط بحران کرونا و بهبود سریع کیفیت اینترنت موبایل را به نفع خود مطرح کرده است و حتی با آزادسازی باندها، بهره‌برداری از آن‌ها حدود دو سال زمان می‌برد و مطلوب شدن سرعت اینترنت به بحران کرونا نخواهد رسید. با این حال باید دید اختلاف بر سر باندهای فرکانسی در آینده به کجا خواهد رسید و آیا وزارت ارتباطات می‌تواند از آ‌ها برای بهبود کیفیت و سرعت شبکه‌ی موبایل استفاده کند یا خیر.