معاون وزیر ارتباطات: روند توسعه شبکه ملی اطلاعات، پایان‌ناپذیر است

شبکه ملی اطلاعات از سال ۸۴ یعنی زمان مطرح شدنش برای راه‌اندازی، همیشه با دو سؤال اساسی مواجه بوده است: نخست اینکه این شبکه قرار است چه زمانی به پایان برسد و دوم آیا با راه‌اندازی نهایی این شبکه امکان قطع اینترنت وجود دارد؟ علی اصغر انصاری، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی وزیر ارتباطات و دبیر شورای راهبری توسعه شبکه ملی اطلاعات در گفت‌وگو با زومیت در این پرونده با تأکید اینکه شبکه ملی اطلاعات پویا و زنده است و زمان پایان ندارد، تأکید کرد که اینترنت هم یکی از سرویس‌های این شبکه است و قرار نیست قطع شود. برای جویا شدن از جزییات راه‌اندازی و پیشرفت شبکه ملی اطلاعات با علی اصغر انصاری گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

شما هم به عنوان معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی وزیر ارتباطات وهم به عنوان دبیر شورای راهبری توسعه شبکه ملی اطلاعات انتخاب شدید، این شورا قرار است چه کاری در راستای توسعه شبکه ملی انجام دهد و وظایف آن چیست؟

شورای راهبری شبکه ملی اطلاعات، شورایی است که از زمان دولت یازدهم تاکنون بوده است. فرق این شورا حالا با زمان قبل در این است که، دبیرخانه‌اش پیش‌تر در سازمان فناوری اطلاعات ایران و با حضور وزیر ارتباطات تشکیل می‌شد؛ اما با توجه به اینکه ابعاد شبکه ملی اطلاعات به کل مجموعه وزارتخانه برمی‌گشت، با تأیید وزیر ارتباطات، قرار شد این شورا در معاونت برنامه‌ریزی پیگیری شود تا از توان معاونت برنامه‌ریزی در بخش نظارت و هماهنگی استفاده کنیم که تمام سازمان‌های تابعه وزارت ارتباطات به شکل هم جهت بتوانند اهداف شبکه ملی اطلاعات را دنبال کنند. در واقع در مورد موضوع شبکه ملی اطلاعات در دوره جدید قرار است از قدرت معاونت برنامه‌ریزی استفاده شود تا تحقق اهداف شبکه ملی اطلاعات با سرعت و یکپارچگی بیشتر به جلو پیش برود.

اهداف و وظایفی که به آن اشاره می‌کنید شامل چه مواردی است؟

اول اینکه بخشی از توسعه زیرساخت‌های ارتباطی که مأموریت اصلی وزارتخانه است، باید در شرکت ارتباطات زیرساخت محقق شود و بخشی دیگر از طریق رگولاتوری با کمک اپراتورهای ثابت و سیار باید دنبال شود. هم در سند معماری شبکه ملی اطلاعات و هم در برنامه ششم توسعه اهداف اصلی راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات مشخص شده است، برای اینکه بتوانیم به صورت یکپارچه وهماهنگ پیش برویم، در لایه زیرساخت ارتباطی هم شرکت زیرساخت و هم اپراتورها از طریق سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، کار منسجم‌تری را دنبال می‌کنند. در لایه زیرساخت اطلاعاتی هم که مراکز داده و CDNها را شامل می‌شود به همین ترتیب در حال برنامه‌ریزی و کار هستیم. بیش از پیش در مجموعه وزارت ارتباطات و در معاونت برنامه‌ریزی پروژها را در بین سازمان فناوری اطلاعات و زیرساخت باز تعریف می‌کنیم. از طرف دیگر صنعت را هم تشویق می‌کنیم که برای توسعه این شبکه در لایه زیرساختی سرمایه‌گذاری کنند.

چرا وظایف و برنامه‌ها را بازتعریف می‌کنید؟ مگر براساس سند معماری شبکه که تابستان سال ۹۹ در شورای عالی فضای مجازی تصویب شد وزارت ارتباطات دولت دوازدهم بخشی از وظایف را جلو نبرده است؟

ما مشغول تقسیم کاری جدید هستیم.

چرا؟

ببینید هر کاری را وقتی شما انجام می‌دهید، بعد یک مدت متوجه می‌شوید که روش بهتری برای انجام آن وجود دارد.

به نظر شما این اتلاف وقت و هزینه نیست؟

خیر، چون ما کاری را متوقف نکرده‌ایم، کارهای قبلی در حال پیش رفتن است. ما در سطح برنامه‌ریزی وزارتخانه چون نظارت می‌کنیم و نسبت به عملکرد همه مجموعه‌ها اشراف داریم، بنابراین در حین انجام پروژه‌ها نیاز است که اصلاحات کوچکی انجام شود. وگرنه که طرح شبکه ملی اطلاعات وجود دارد و مشخص است که هرکس چه کاری باید انجام دهد. از این روی برای انسجام و سرعت بیشتر یا بعضی از اصلاحاتی که در طرح، اجرا یا مجریان باید انجام دهند در این معاونت تصمیم‌گیری می‌شود.

این تغییرات هم زیر نظر مرکز ملی فضای مجازی انجام می‌شود؟

ما در سطح عالی با آن‌ها هماهنگ هستیم، این هماهنگی هم جدید نیست و همیشگی بوده و ما هم در اینجا مکلف هستیم که به مرکز پاسخگو باشیم. در یک سری اهداف کلی با آن‌ها هماهنگ هستیم ولی در نحوه اجرا چون وظایف وزارتخانه است، خودمان براساس امکانات و اختیاراتی که داریم، پیش می‌رویم.

تقریبا بیش از ۱۷ سال از مطرح شدن نام این شبکه که ابتدا به عنوان اینترنت ملی و بعد به عنوان شبکه ملی اطلاعات شناخته می‌شد، می‌‌گذرد ولی همچنان ماهیت و چیستی آن از چه سوی مسئولان دولتی، چه از سوی حاکمیت و نمایندگان مجلس و کاربران مورد سؤال است و هنوز روی بود یا نبود آن بحث‌های زیادی وجود دارد. شبکه ملی اطلاعات چیست و قرار است چه کاری انجام دهد؟

ما الان دو سند از طرف مرکز ملی فضای مجازی در مورد شبکه ملی اطلاعات داریم که وظایف و کارهایمان را براساس آن دوباره بازتعریف می‌کنیم. این سندها یکی سند تبیین الزامات است که مربوط به سال ۹۵ است و یکی هم سند معماری کلان است که سال ۹۹ مصوب شده است. قبلا برداشت‌هایی که مجموعه‌های مختلف داشتند متفاوت بود ولی این دو سند یک هماهنگی در مورد شبکه ملی اطلاعات به وجود آورده است. هم مرکز ملی از روی این سندها از ما گزارش می‌خواهد و ما هم طبق این سندها کار را پیش می‌بریم. در واقع این دو سند مرجع ماست. شبکه ملی اطلاعات اساسا یک امکان زیرساختی برای کشور است، باید سرویس‌های مختلف روی آن کار کنند. به خاطرهمین است که حجم زیادی از فعالیت‌ها و پرو‌ژه‌های شبکه ملی اطلاعات مربوط به وزارت ارتباطات است. این شبکه دارای دولایه مشخص است. یکی لایه زیرساخت ارتباطی است که کلیه اپراتورها در توسعه آن نقش دارند و یکی هم زیرساخت اطلاعاتی است که بیشتر شامل مراکز داده و مراکز توزیع محتوا (CDN)ست.

در نهایت هم سایر وزارتخانه‌ها براساس سیاستگذاری شورای عالی فضای مجازی روی آن سرویس و محتوا ایجاد کنند.

در شبکه ملی اطلاعات دو سرویس مهم داریم یکی اینترنت است که مردم به کمک آن از خدمات مختلف استفاده می‌کنند. هرفعالیتی که توسط کاربر انجام می‌شود از طریق شبکه ملی اطلاعات صورت می‌گیرد. برای مثال همین که می‌خواهد به یک سایت خارجی وصل شوید یا از پیام‌رسان‌های خارجی استفاده کنید با کمک شبکه اینترنت که یکی از سرویس‌های شبکه ملی اطلاعات است انجام می‌دهید. مردم از اینترنت جهانی روی شبکه ملی اطلاعات استفاده می‌کنند شبکه‌ای که هم امکان استفاده از سرویس‌های خارجی را فراهم می‌کند و هم امکان استفاده از سرویس‌های داخلی را به کاربر می‌دهد. دومین کاربردی که روی شبکه ملی اطلاعات تعیین شده است، شبکه‌های اختصاصی هستند که این کاربرد برای ارائه خدمات دولت الکترونیکی حایز اهمیت است.

این همان اینترانت می‌شود؟

در تعریف ما اینکه فقط داخلی است به آن اینترانت گفته می‌شود؛ اما اینترانت نیست. شبکه‌های اختصاصی در یک مقطعی از شبکه اینترانت استفاده می‌کردند ولی تعریف دقیق آن اینترانت نیست، به عبارت دیگر شبکه‌هایی هستند که هیچکس آن را نمی‌بیند مگر گروهی که برای دیدن این شبکه‌ها انتخاب شده‌اند. شبکه‌های اختصاصی بیشتر دو حالت هستند؛ یک دستگاه دولتی یا یک بنگاه اقتصادی که با زیرمجموعه خودش ارتباط دارد یا اینکه یک دستگاه دولتی می‌خواهد با یک دستگاه دولتی دیگر حرف بزند یا با شرکت‌های تجاری دیگر ارتباط برقرار کند. در این شرایط دیگر از اینترنت نباید استفاده شود، چون دیتاهای رد و بدل شده عموما محرمانگی دارند. پس بهترین راه، استفاده از شبکه‌های اختصاصی است که از نظر هزینه و امنیت بسیار بهتر از اینترنت محسوب می‌شوند. مرکز ملی تبادل اطلاعات هم که سازمان فناوری اطلاعات ایران توسعه داده، هسته اصلی شبکه‌های اختصاصی است، یعنی شبکه‌های اختصاصی اگر بخواهند با هم ارتباط داشته باشند باید روی این شبکه بیایند.

شما از جمله افرادی هستید که از دورانی که پروژه‌ای به عنوان اینترنت ملی و بعد شبکه ملی اطلاعات مطرح شد، حضور داشتید یا دورادور آن را دنبال می‌کردید. به اعتقاد شما که حالا هم مجری و دبیر شورای راهبری توسعه شبکه ملی اطلاعات هستید، چرا بعد تقریبا۱۷ سال از طرح اولیه، همچنان نه حاکمیت نه دولت به نقطه مشخصی در مورد این شبکه نرسیدند و هنوز در مورد بودن یا نبودن آن بحث است؟

آن چیزی که مأموریت وزارتخانه است در حال انجام است، ما کار توسعه شبکه‌های ارتباطی را انجام می‌دهیم و مردم هم دسترسی به تکنولوژی‌های روز موبایل و اینترنت پرسرعت دارند. چیزی که در اسناد شبکه ملی اطلاعات است فقط این موارد نیست، چیزهایی که وظیفه ما است شرایط لازم برای شبکه ملی اطلاعات است و شرایط کافی نیست. شرایط کافی همان سند تعیین الزامات است. در سند معماری یکسری اهداف گفته شده است، ما باید سعی کنیم به آن اهداف و اصول برسیم تا فاصله‌ای که ما داریم با آنچه در سند آمده پر شود.

در حال‌حاضر توسعه شبکه ملی اطلاعات به چه درصدی رسیده است. وزارت ارتباطات دولت گذشته درصد‌هایی در این زمینه ارائه کرده بود که پیوسته با مخالفت شورای عالی فضای مجازی مواجه می‌شد.

الان دیگر درصدی نیست. شبکه ملی اطلاعات مجموعه اهدافی است که باید محقق شود. ما در مورد شبکه ملی اطلاعات هیچ توقفی نداریم. سندهایی هم که در مورد آن وجود دارد نسبی است هرچقدر پیش برویم نسبت به ایده‌آل دیگر بازهم یک فاصله‌ای داریم. سند معماری که هدف عملیاتی دارد سال ۹۹ مصوب شده است، الان در دور جدید در مورد اهداف عملیاتی با دوستان مرکز ملی فضای مجازی گفت‌وگو می‌کنیم و تمام این کارها را به ادبیات واحدی در می‌‌آوریم که اگر ما اقداماتی انجام می‌دهیم آن‌ها نسبت به اقدامات ما صحه بگذارند یا تحقق اهداف عملیاتی را مورد تأیید بگذارند. درصد گفتن برای زمانی است که شما استخری پر می‌کنید و می‌بینید که ۷۰ درصد آن پر شده است و کمی بیشتر آب داخل استخر می‌ریزید که کامل پر شود. در حوزه ICT هیچ نقطه انتهایی در مورد طرح‌ها نیست.

پس چرا آقای زارع‌پور وعده داده‌اند که تا سال ۱۴۰۱ شبکه ملی اطلاعات تکمیل می‌شود؟

این وعده در رابطه با اهداف عملیاتی بود. اگر سال دیگه هم به نقطه مدنظر وزیر رسیده باشیم و همینطور مرکز ملی، بازهم کارهای عملیاتی ادامه خواهد داشت، چون کاربر جدید اضافه می‌شود، تکنولوژی‌های جدید وارد بازار می‌شود و نیازهای جدید ایجاد می‌شود. شبکه ملی اطلاعات یک موجود زنده و پویا است. شبکه ملی اطلاعات یک پروژه نیست که در یک تاریخی تمام می‌شود. هرکسی هم در ۱۷ سال گذشته در این زمینه کار کرده است تلاش کرده مأموریت‌های ذاتی وزارت ارتباطات را انجام دهد.

تکمیل الان شبکه ملی اطلاعات یعنی براساس همان راه‌ها و کارهایی است که دولت‌های گذشته انجام داده‌اند؟

دقیقا همینطور است. اصلا نمی‌شود آن کارها را کنار گذاشت و از نو شروع کرد. تنها چیزی که وجود دارد این است که شبکه باید با سرعت بیشتری توسعه پیدا کند. از روزی که کرونا آمده فشار روی شبکه زیاد شده است. حالا ما باید جوری شبکه را با افزایش ظرفیت‌ها توسعه بدهیم که کاربران احساس کندی در دریافت خدمات نکنند.

حداقل در پنج سال اخیر چه اقای جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم و همینطور آقای زارع‌پور وزیر ارتباطات دولت سیزدهم بارها در گفت‌وگوهای خود اعلام کرده‌اند که شبکه ملی اطلاعات به معنی قطع اینترنت نیست و اینترنت یکی از سرویس‌های آن است. اگر این جمله درست است امکان قطع این سرویس از شبکه ملی اطلاعات در مواقع حساس وجود دارد؟

اینترنت روی بستر شبکه ملی اطلاعات برای مردم فراهم شده است. منظور از اینکه شبکه ملی اطلاعات به معنی قطع اینترنت نیست مفهومش این نیست که ما این شبکه را توسعه می‌دهیم که هروقت هم خواستیم اینترنت را روی آن قطع کنیم. همیشه اینترنت بود و شبکه ملی اطلاعات هم که امکان دسترسی به خدمات داخلی را فراهم می‌کند وجود دارد. شبکه ملی اطلاعات یک امکان زیرساختی است. در سال‌های گذشته، مواردی وجود داشت که شبکه ملی اطلاعات به درستی کار نمی‌کرد و به خاطر همین شورای عالی فضای مجازی و بسیاری دیگر از مسئولان انتقادهایی مطرح کردند که چون شبکه ملی اطلاعات کار نمی‌کرد، مردم و کسب‌وکارها ضرر دیدند. اگر کسی می‌آید و می‌گوید شبکه ملی اطلاعات یعنی قطع اینترنت این جمله درست نیست. فراموش نکنیم که شبکه ملی اطلاعات یک زیرساخت مستمر کشور است و اینترنت یکی از سرویس‌های آن است.

• شبکه ملی اطلاعات چیست و چه کاربردی دارد؟
• آیا کشورهای دنیا هم شبکه ملی اطلاعات دارند؟‌ناپذیر است
• سرویس‌های بومی تا چه اندازه پاسخگوی نیاز کاربران هستند؟
• کارشناس حقوقی: شبکه ملی اطلاعات وطنی به بیراهه می‌رود
• اینفوگرافیک: شبکه ملی اطلاعات از چه اجزایی تشکیل شده است؟

نظر شما در خصوص شبکه ملی اطلاعات چیست؟ برای درک عمیق‌تر از ساز‌و‌کار و شرایط شبکه ملی اطلاعات، پیشنهاد می‌کنیم سایر مقالات این پرونده ۶ قسمتی که در بالا ذکر شده است را مطالعه کنید.