طرح ریال دیجیتال به اجرایی شدن نزدیک می‌شود

رئیس کل بانک مرکزی کمتر از سه ماه قبل از اجرایی شدن طرح ریال دیجیتال از اواخر شهریورماه ۱۴۰۱ خبر داده بود و امروز (ششم شهریور) نیز اعلام کرد اجرای آزمایشی ریال دیجیتال تا پایان ماه جاری آغاز خواهد شد.

در روزهای ابتدایی شهریور پیش‌نویسی از یک سند درباره ریال دیجیتال که توسط بانک مرکزی تهیه و تدوین شده، منتشر شد که در آن چیستی، اهداف، ویژگی‌ها و کارکردهای ریال دیجیتال تشریح و تبیین شده است.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران هدف از تهیه و ایجاد ریال دیجیتال را «بسترسازی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور» اعلام کرده و در همین راستا اقدام به توسعه این ابزار جدید و فناورانه مالی کرده است.

در بخش ابتدایی این سند، در توضیح ضرورت ایجاد ریال دیجیتال چنین نوشته شده است:

با توجه به شکل‌گیری مفهوم اقتصاد پلتفرمی در سال‌های اخیر و پیش‌بینی حرکت به سمت اقتصادهای مبتنی بر بلاکچین، تصور دنیای مبتنی بر توکن در حال شکل‌گیری بوده؛ به نحوی که هر موجودیت واقعی دارای مابه‌ازای دیجیتال در شکل توکن بوده و موجودیت‌های مجازی نیز هویتی مبتنی بر توکن خواهند داشت.

بر همین اساس، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در چنین فضایی اقدام به استفاده از یک ابزار پرداخت مناسب مبتنی بر توکن کرده است تا در جهت تأمین امکان ارائه خدمات مالی به موجودیت‌های مبتنی بر توکن از آن استفاده کند.

طبق آنچه در متن این سند آمده است، بانک مرکزی تهیه و توسعه ریال دیجیتال را نیازی اساسی دانسته که اساساً مفهوم اقتصاد دیجیتال به شکل کامل آن در چنین فضایی محقق خواهد شد. در ادامه این متن ایجاد امکان برای اجرای طرح ریال دیجیتال حائز اهمیت دانسته شده و چنین نوشته شده است:

پیش‌بینی و بسترسازی مناسب بانک‌های مرکزی برای ارائه پول و ابزار پرداخت مناسب جهت پاسخ‌گویی به نیاز فضای اقتصاد دیجیتال توصیف شده، از اهمیت بسزایی برخوردار است.

در ادامه متن این پیش‌نویس ماهیت پول دیجیتال، به‌طور کلی، و چیستی ریال دیجیتال، به‌طور خاص، تشریح شده است. بر این اساس، «ریال دیجیتال منتشر شده عیناً همان ریال جاری کشور بوده و همواره هر واحد از آن معادل یک ریال ارزش خواهد داشت.»

همچنین در این سند ذکر شده است که «ریال دیجیتال در معماری ارائه‌شده توسط بانک مرکزی، شکل دیجیتالی اسکناس بوده و جزئی از پایه پولی بوده؛ از این رو امتیاز انتشار آن در انحصار بانک مرکزی و مبتنی بر پشتوانه‌های قانونی و تعهد مستقیم بانک مرکزی خواهد بود.»

این ابزار پرداخت که بانک مرکزی آن را پس از اسکناس و سکه سومین شکل پول در کشور نامیده است، همتای اسکناس دانسته شده و تمام قوانینی که در مورد اسکناس وجود دارد، در خصوص ریال دیجیتال نیز کاربرد دارد.

این شکل جدید پول پس از انتشار در کیف ریال دیجیتال بانک مرکزی قرار خواهد گرفت و آمادگی توزیع میان بانک‌ها را دارد و در توزیع نیز فرایندی مشابه فرایند توزیع اسکناس را دارد.

فرایند توزیع ریال دیجیتال از دو لایه تشکیل می‌شود؛ در لایه اول، بانک مرکزی که ریال دیجیتال را منتشر کرده است، آن را دراختیار بانک‌های تجاری قرار می‌دهد. بدین‌ترتیب، این بانک‌ها با بانک مرکزی در ارتباط بوده و از امکان نگه‌داری، انتقال و توزیع این ابزار پرداخت بین کاربران عادی و تجاری خود برخوردار می‌شوند.

در لایه دوم، کاربران عادی و تجاری با بانک‌های تجاری در ارتباط بوده و با تبدیل وجوه نقد یا سپرده خود به ریال دیجیتال مقدار مشخصی ریال دیجیتال دریافت کرده و آن را به کیف ریال دیجیتال خود منتقل می‌کنند. این کیف دراختیار خود مشتریان است و توسط خود آن‌ها نگه‌داری می‌شود تا در تراکنش‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

دارندگان ریال دیجیتال ازطریق نرم‌افزارهای تلفن همراه مخصوص این شکل جدید از پول می‌توانند از کلیدهای خصوصی خود نگه‌داری کرده و همچنین، تراکنش‌های مالی انجام دهند. البته در پیش‌نویس منتشرشده جزئیات این نرم‌افزار توضیح داده نشده و تهیه‌کننده و متولی آن نیز مشخص نیست.

طبق متن پیش‌نویس سند ریال دیجیتال، کاربران برای انجام تراکنش در نرم‌افزار باید احراز هویت انجام دهند و کیف ریال دیجیتال خود را فعال کنند. پس از این اقدامات، کاربران می‌توانند در سه مرحله تراکنش‌های مبتنی بر ریال دیجیتال خود را انجام دهند.

در مرحله اول، تراکنش‌ها توسط بانک‌های عامل تأیید می‌شود، در ادامه مناسب‌سازی تراکنش‌ها صورت می‌گیرد و در نهایت، اعتبارسنجی مجدد صورت می‌گیرد و فرایند تراکنش به پایان می‌رسد.

ریال دیجیتال که کاربری عمومی داشته و همه افراد می‌توانند از آن استفاده کنند، ویژگی‌های قابل توجهی نیز دارد. این شکل جدید ریال هرچند قابلیت تبدیل دو سویه «از اسکانس» و «به اسکناس» و همچنین تبدیل به سپرده بانکی را دارد اما به صورت حساب ریال دیجیتال قابل سپرده‌گذاری نیست. سود یا بهره‌ای نیز به ریال دیجیتال تعلق نمی‌گیرد.

علاوه‌براین، دست‌کم در مرحله اجرای آزمایشی طرح ریال دیجیتال، ابزار جدید پرداخت در تسویه مبادلات خرد قابل استفاده است و برای تسویه میان بانک‌ها و اجرای سیاست‌های پولی کاربرد ندارد. همچنین، کیف ریال دیجیتال از قابلیت اعمال سقف تراکنش و تعیین مقدار قابل نگه‌داری نیز برخوردار است.

* متن کامل پیش‌نویس سند ریال دیجیتال را از اینجا ببینید.