گزارش تجارت الکترونیکی ۱۴۰۰؛ از رشد ۱۳ درصدی میزان تجارت تا سهم پررنگ کسب‌وکارهای تهرانی

گزارش تجارت الکترونیکی سال ۱۴۰۰ که توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی منتشر شده است، از رشد ۱۳ درصدی تجارت الکترونیک کشور در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ حکایت دارد. براساس این گزارش، تهران به‌تنهایی نیمی از فعالان کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک را در خود جای داده است.

نکته جالب توجه دیگر در این گزارش نقش پررنگ شبکه‌های اجتماعی در توسعه کسب‌وکارهای این حوزه است؛ در میان انواع مختلف شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی نیز اینستاگرام بیش از همه مورد استفاده کسب‌وکارهای این حوزه قرار می‌گیرد.

با توجه به این که زیرساخت‌های فنی، تجهیزات و امکانات نقش حائز اهمیتی در توسعه تجارت الکترونیک کشور دارد، دسترسی به تلفن همراه هوشمند و اینترنت از ضرورت‌های رشد و توسعه این حوزه است. بر همین اساس، در ابتدای این گزارش ضریب نفوذ این موارد در کشور با آمار و ارقام مشخص اعلام شده است.

ضریب نفوذ تلفن همراه در سال گذشته، با بیش از ۱۴۰ میلیون مشترک، ۱۶۶.۶۳ درصد بوده که به نسبت سال ۱۳۹۹ رشد ۶ درصدی داشته است. این ضریب نفوذ در خصوص تلفن همراه هوشمند در ایران طی سال ۲۰۲۱، عدد ۶۸ درصد را نشان می‌دهد که معادل استفاده بیش از ۵۷ میلیون نفر کاربر از این نوع تلفن همراه است.

زیرساخت دیگری که در میزان استفاده از اینترنت و به تبع آن، میزان توسعه تجارت الکترونیک در کشور تأثیر می‌گذارد ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند است که بنا بر آمار منتشرشده توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این ضریب نفوذ در سال گذشته ۱۲۷٫۲۰ درصد بوده که نزدیک به ۹۰ درصد از این اینترنت پهن‌باند به شبکه 3G و 4G مربوط می‌شود.

آمارهای مربوط به ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در ایران، که در این گزارش آمده است، نیز از جمعیت نزدیک به ۴۸ میلیون نفری کاربران شبکه‌های اجتماعی خبر می‌دهد و بر این اساس، آمارهای جهانی ضریب نفوذ این شبکه‌ها در کشور در سال ۲۰۲۱ را ۵۵٫۸ درصد برآورد کرده‌اند.

در گزارش تجارت الکترونیکی ۱۴۰۰ ارزش کل گردش مالی تجارت الکترونیکی کشور در سال گذشته نزدیک به هزار و ۲۳۷ میلیارد تومان اعلام شده است. مقایسه میزان رشد تجارت الکترونیک در سال‌های اخیر نشان می‌دهد، این میزان در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹، رشد ۱۳ درصدی را تجربه کرده است، چراکه در سال ۱۳۹۹ ارزش اسمی تجارت الکترونیکی کشور هزار و ۹۷ میلیارد تومان بوده است.

هرچند در سال ۱۴۰۰ ارزش اسمی تجارت الکترونیکی کشور به بالاترین میزان خود رسیده است اما میزان رشدی که این حوزه در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ داشته است، با ۱۵۴ درصد، بیشترین میزان رشد ارزش اسمی تجارت الکترونیکی بوده است.

نزدیک به سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون فقره تعداد کل معاملات تجارت الکترونیک است که در سال ۱۴۰۰ به ثبت رسیده و نشان می‌دهد تعداد این معاملات در این سال ۱۴ درصد رشد داشته است. این عدد در سال ۱۳۹۹، حدود سه میلیارد و ۱۵۶ معامله بوده است که در مقایسه با سال ۱۳۹۸، با یک میلیارد و ۵۱۵ فقره، رشد ۱۰۸ درصدی را نشان می‌دهد.

تعداد تراکنش‌های انجام‌شده در حوزه تجارت الکترونیک در سال ۱۴۰۰ نیز طبق برآوردهای بانک مرکزی ایران، حدود یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تراکنش اعلام شده است و از رشد ۱۴ درصدی تعداد تراکنش‌ها حکایت دارد. مجموع مبلغ تراکنش‌های خرید اینترنتی نیز در سال گذشته ۱۳ درصد رشد کرده است.

در این گزارش به روش‌های مختلف تجارت الکترونیکی، اعم از سرمایه‌گذاری شخصی، سرمایه‌گذاری دولتی، جمع‌سپاری مالی و سرمایه‌گذاری شتاب‌دهنده‌ها و دیگر بخش‌های خصوصی نیز اشاره شده است. در میان این روش‌های سرمایه‌گذاری واحدهای تجارت الکترونیکی ۹۴ درصد ازطریق سرمایه شخصی، سه درصد ازطریق بخش خصوصی و شتاب‌دهنده‌ها، دو درصد با جمع‌سپاری مالی و یک درصد با سرمایه‌گذاری دولتی ایجاد شده‌اند.

کانال‌ها و روش‌های عرضه که نقش بسیار مهمی در حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی دارند و یکی از عوامل تأثیرگذار بر رشد و گسترش این حوزه هستند. در عرصه تجارت الکترونیک کشور شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و اپلیکیشن‌های تلفن همراه در کنار وب‌سایت‌ها نقش کانال عرضه کالا و خدمات را ایفا می‌کند.

در این میان، شبکه‌های اجتماعی با ۸۰ درصد بیشترین نقش را در حوزه عرضه بازی کرده و اپلیکیشن‌ها با ۲۴ درصد کمترین نقش را دارند. پیام‌رسان‌ها نیز ۲۸ درصد برای عرضه خدمات و کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در میان شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها نیز نقش شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی بسیار پررنگ‌تر از نمونه‌های ایرانی است. طبق آمار منتشرشده در گزارش تجارت الکترونیکی سال ۱۴۰۰، سهم اینستاگرام در زمینه عرضه کالا و خدمات ۸۴ درصد، واتساپ ۴۹ درصد و تلگرام ۳۲ درصد بوده است. وبلاگ و فیسبوک نیز هر کدام سهم ۶ درصدی داشته‌اند. این در حالی است که پیام‌رسان‌های ایرانی، یعنی سروش، بله، ایتا، آی‌گپ و گپ، مجموعا ۱۲ درصد مورد استفاده کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک کشور قرار گرفته‌اند.

در میان روش‌های دریافت وجه توسط کسب‌وکارها نیز ۶۷ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی صرفاً از درگاه پرداخت اینترنتی برای دریافت وجه از مشتری استفاده می‌کنند. تنها سه درصد از این واحدها صرفاً از روش پرداخت در محل بهره می‌برند و در این میان ۳۰ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی نیز هر دو روش نام‌برده را دراختیار مشتریان خود قرار می‌دهند.

واحدهای تجارت الکترونیکی در سال ۱۴۰۰ برای ارسال کالا از شرکت ملی پست، شبکه توزیع کسب‌وکار، شرکت‌های باربری بین شهری، شرکت‌های پست خصوصی و شرکت‌های پیک خصوص استفاده کرده‌اند. در میان این پنج کانال مربوط به ارسال و تحویل کالا، ۶۰ درصد از شرکت ملی پست استفاده می‌کنند؛ ۲۰ درصد از واحدها از شبکه توزیع کسب‌وکار و ۱۳ درصد نیز از شبکه‌های باربری بین شهری بهره می‌برند. شرکت‎‌های پست خصوصی و شرکت‌های پیک خصوصی نیز هریک به میزان 9 درصد برای کسب‌وکارها کاربرد دارند.

طبق گزارش تجارت الکترونیکی سال ۱۴۰۰، تعداد واحدهای تجارت الکترونیکی حدود ۴۰۰ هزار واحد برآورد شده است که از این عدد، حدود ۳۰ درصد از آن‌ها، معادل ۱۲۰ هزار و ۲۸۸ واحد، اینماد دریافت کرده‌اند که بیش از ۳۱ هزار مورد از این واحد‌های تجارت الکترونیک در سال گذشته اینماد گرفته‌اند.

براساس آمارهای مربوط به واحدهای دارای اینماد، پراکندگی جغرافیایی کل این واحدها نشان می‌دهد که تعداد ۵۲ هزار واحد تجارت الکترونیک در استان تهران حاضر هستند، بیش از هفت هزار و ۵۰۰ واحد متعلق به استان اصفهان و نزدیک به هفت هزار واحد در خراسان رضوی قرار دارد. استان‌های فارس، آذربایجان شرقی و البرز نیز در رتبه‌های بعدی بیشترین تعداد واحدهای تجارت الکترونیک دارای اینماد هستند.

در میان کل واحدهای تجارت الکترونیک فعال در کشور ۵۴ درصد از آن‌ها صرفاً در حوزه فروش کالا فعالیت می‌کنند، حدود ۱۴ درصد صرفاً به ارائه خدمات می‌پردازند و ۳۲ درصد نیز در هر دو حوزه فروش و ارائه خدمات فعال هستند. همچنین، ۷۸ درصد از این واحدها شخصیت حقیقی و ۲۲ درصد شخصیت حقوقی داشته و برای دریافت اینماد اقدام کرده‌اند.

طبق آمار دیگری که در گزارش سال ۱۴۰۰ تجارت الکترونیک آمده است، بیش از نیمی (۵۱ درصد) از واحدهایی که تا پایان سال گذشته اینماد گرفته‌اند، یک تا چهار سال سابقه فعالیت دارند، ۲۷ درصدشان بین چهار تا هشت سال، ۲۰ درصد کمتر از یک سال و تنها دو درصد از واحدها بیش از هشت سال است که فعال هستند.

صاحبان این واحدها به لحاظ سنی به گروه‌های زیر ۲۰ سال تا بالای ۵۰ سال تفکیک شده‌اند. در چهار گروه سنی ذکرشده در گزارش تجارت الکترونیک سال ۱۴۰۰ گروه سنی ۳۰ تا ۴۰ سال بیشترین فراوانی (۴۶ درصد) را دارند. ۲۵ درصد از صاحبان واحدها در گروه سنی ۴۰ تا ۵۰ سال و هر یک از گروه‌های سنی ۲۰ تا ۳۰ سال و بالای ۵۰ سال نیز ۱۴ درصد را به خود اختصاص داده‌اند.

از لحاظ جنسیتی نیز تفاوت قابل ملاحظه‌ای میان صاحبان واحدهای تجارت الکترونیک وجود دارد، به‌طوری‌که ۸۶ درصد از صاحبان واحدها مرد و تنها ۱۴ درصد از آن‌ها زن هستند. در سمت خریداران نیز مردان با ۶۶ درصد سهم بیشتری در خرید از واحدهای تجارت الکترونیکی نسبت به زنان با ۳۴ درصد دارند.

در میان خریداران تجارت الکترونیکی نیز جوانان با ۶۰ درصد بیشترین میزان خرید را داشته‌اند. میانسالان با ۳۴ درصد، کودکان و نوجوانان با پنج درصد و سالمندان با یک درصد کالاها و خدمات تجارت الکترونیک را خریداری می‌کنند.

* متن کامل گزارش تجارت الکترونیک سال ۱۴۰۰ را اینجا بخوانید.