فیلترینگ فاصله پدر و مادرها را با بچه‌های راه دورشان بیشتر کرد

پیرزن به سوپری محله می‌گفت: بلدی راهش بیاندازی؟ بلدی وصلش کنی؟ اینترنت قطع بود و نه فروشنده و نه مشتری‌ها کاری از دستشان برنمی‌آمد. پس از گذشت دو هفته از قطعی و اختلال اینترنت، خیلی از پدر و مادرها دیگر صدای بچه‌هایشان را نمی‌شنوند و تصویرشان را نمی‌بینند. بعضی از آن‌ها با سختی یاد گرفته‌اند چه اپلیکیشن‌هایی نصب کنند، چه فیلترشکن‌هایی داشته باشند و در چه ساعاتی می‌توانند از اینترنت استفاده کنند. بسیاری از آن‌ها تجربه‌ی آبان ۱۳۹۸ را هم داشتند. بااین‌حال تغییرات هر روزه و فیلتر شدن‌های پشت سر هم اندک راه‌های باقی مانده و از کار افتادن مداوم فیلترشکن‌ها، آن‌ها را برای کارهای ساده‌ای مثل تماس تصویری با فرزندانشان که دور از ایران هستند به زحمت می‌اندازد.

رصدخانه مهاجرت ایران در سالنامه ۱۴۰۰ جمعیت مهاجران ایرانی در دنیا را ۱.۸ میلیون نفر اعلام کرده است، جمعیتی که در عرض ۳۰ سال بیش از دو برابر شده است. از سال گذشته که مهاجرت‌ها شدت هم گرفته، تعداد آن‌ها بیشتر شده‌ است. تمامی آن‌ها خانواده‌ها، پدر و مادرها و اقوامی در ایران دارند که فضای دیجیتال در سال‌های اخیر امکان ارتباط سریع‌تر و ساده‌تری برایشان فراهم کرده بود که محدودیت‌های اینترنت در ایران روز به روز آن را سخت‌تر و اتصال‌ را غیرممکن کرده است.

پدر و مادرها که تازه با دنیای اینترنت آشنا شده بودند، یک بار به خاطر فیلتر شدن تلگرام از آن کوچ کرده و به واتساپ رسیده بودند تا تماس صوتی و تصویری برقرار کنند. یاد گرفته بودند صفحه‌هایی در اینستاگرام داشته باشند تا از راه دور تصویر بچه‌ها و اقوام را ببینند و از حال و روز هم باخبر شوند. اما از هفته گذشته این راه‌های ارتباطی هم فیلتر شد. اول اینستاگرام در ۳۰ شهریور فیلتر شد و همان شب واتساپ هم به سرنوشت اینستاگرام دچار شد. تصمیم این دو فیلتر جدید به عهده شورای عالی امنیت ملی بود و پس از چند روز که خبرنگاران درباره رفع فیلتر این دو اپلیکیشن از وزیر ارتباطات سؤال کردند او همه را به مرجع فیلترکننده ارجاع داد و گفت: تشخیص اینکه این فیلترینگ دائمی است یا موقت، به عهده مراجع ذیصلاح است. او همچنین اعلام کرد که پلتفرم‌های خارجی اگر هم مجدد باز شوند، همچنان ممکن است با محدودیت مواجه شوند و با این گفته احتمالات را برای رفع فیلترها از بین برد. موج دانلود فیلترشکن‌ها شروع شده بود و هر دستگاهی چندین فیلترشکن داشت و مردم برای هر ارتباط مجبور به امتحان گزینه‌های مختلف شدند تا بلکه یکی از آن‌ها جواب بدهد. دانلود مداوم فیلترشکن‌های جدید مانع تازه‌ای برای افراد مسنی شد که تا پیش از آن یک بار به اپلیکیشن‌های فیلترنشده کوچ کرده بودند. به فاصله یک روز از فیلتر شدن این دو برنامه، گوگل پلی و اپ استور هم فیلتر شدند تا راه برای دانلود فیلترشکن هم بسته شود.

اما مردم غیر از این‌ها از پیام‌رسان‌های دیگری هم برای ارتباط با هم استفاده می‌کردند و سعی می‌کردند پدر و مادرهایشان را به سمت استفاده از امکان‌های تازه سوق دهند. اسکایپ یکی از آن‌ها بود که امکان تماس ویدیویی و پیام را می‌داد که دوم مهر آن هم فیلتر شد. گوگل‌چت که تا پیش از این به خاطر تحریم برای ایرانیان غیرقابل استفاده بود، رفع تحریم شد اما بلافاصله در ایران فیلتر شد.

در این شرایط فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها هم یکی یکی از کار می‌افتند، هر کدام که می‌توانند کسی را از سد فیلترینگ رد کنند بعد از چند روز غیرقابل استفاده‌ می‌شوند و پدر و مادرهای تنها هر لحظه دنبال یک راه دور زدن فیلترینگ از دوست و آشنا و همسایه کمک می‌خواهند. از کار افتادن فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها همچنین یکی از بندهای طرح صیانت است.

احتمال اینکه فیلتر شبکه‌های اجتماعی محبوب و پیام‌رسان‌های پرکاربرد دائمی باشد، زیاد است و ممکن است رساندن صدایی که از احوال و سلامتی به بچه‌های آن سر دنیا، یا حتی آن سوی شهر خبر بدهد تا مدتی نامعلوم به همین سختی باشد. پدر و مادرهایی که امیدوار بودند راه‌های ارتباطی جدید فاصله‌ با فرزندانشان را کمتر کند، راه‌های در رو را یا بلد نیستند یا حوصله نمی‌کنند که به کار بگیرند و در این مسیر مدام عقب می‌مانند.

سالمندانی که استفاده از تکنولوژی و پیش رفتن با تغییرات آن همیشه برایشان دشوار بود، در ایران سختی مضاعفی را تجربه می‌کنند. در شرایطی که تکنولوژی و کار کردن با فضای مجازی به اندازه‌ای در حال تغییر و برای سالمندان سخت است که بعضی از کارشناسان از وجود Ageism در تکنولوژی و فضای دیجیتال می‌گویند، دستکاری‌هایی مثل فیلترینگ و ایجاد محدودیت، امکان تطبیق افرادی با سن بالا را با این امکان ویژه سخت‌‌تر می‌کند. فضای مجازی دیگر فاصله‌ی پدر و مادرها و بچه‌ها را کم نمی‌کند.