اعلام خبر «واتساپ و اینستاگرام قطعاً رفع فیلتر نخواهند شد» از سوی یکی از نمایندگان مجلس تمام زمزمه‌های برداشته نشدن فیلتر اینستاگرام و واتساپ به صدایی رسا تبدیل کرد و آب پاکی را روی دست کاربران ریخت. بعد از این که یک ماه فیلتر بر این دو پلتفرم اعمال شد و برخلاف اسکایپ، لینکدین و... از برداشته شدن فیلتر این دو پلتفرم مغضوب خبری نشد، از طرف این نماینده مجلس به پلتفرم‌های داخلی از جمله روبیکا، ایتا و سروش دعوت شدند:
ان‌شاءالله مردم به روبیکا اقبال نشان خواهند داد، چون امنیت کشور مطرح است. روبیکا از مرز ۱۵ میلیون نصب‌کننده هم عبور کرده و از طرفی، پلتفرم‌های ایتا و سروش را هم داریم.
هرچند هنوز آمار دقیقی منتشر نشده که مشخص کند در یک ماهی که از مسدود شدن اینستاگرام و واتساپ می‌گذرد، چه تعداد کاربر جدید به پلتفرم‌های بومی کوچ کرده‌اند، اما گزارش‌هایی از سوی نهادهای مختلف نشان می‌دهد استفاده از VPN رشد سه هزار درصدی داشته است. آماری که نشان می‌دهد کاربران در این مدت هرطور که شده فیلترها و محدودیت‌ها را دور زده و خود را، حتی به قیمت آلوده کردن دستگاهشان به بدافزارهای مختلف، به پلتفرم‌های فیلترشده رسانده‌اند. در این میان، نه‌تنها کاربران فعال پلتفرم‌های فیلترشده کمتر نشده، بلکه به گواه میدل‌ایست مانیتور کاربران داخل ایران پیام‌رسان فیلترشده تلگرام افزایش هم داشته و از مرز ۴۵ میلیون کاربر گذشته است.
به نظرات کاربران گوش کنید!
نمی‌توان با قاطعیت درباره نتایج و عواقب ادامه پیدا کردن روند فعلی اظهار نظر کرد و حدس دقیقی درباره رفتار کاربران در صورت فیلتر ماندن این پلتفرم‌ها ارائه داد؛ بااین‌حال، نگاه به تجربه‌های گذشته، اتفاقات فعلی و نظرات کاربران درباره کنار نگذاشتن پلتفرم‌های خارجی و استفاده از نمونه‌های داخلی مشخص می‌کند که احتمال کوچ اکثریت کاربران از اینستاگرام و واتساپ به روبیکا، سروش، ایتا، بله و... بسیار ضعیف است.
زومیت پیش از این با بررسی کارنامه چهارساله فیلترینگ تلگرام آینده پیش روی نمونه‌های جایگزین اینستاگرام و واتساپ را پیش‌بینی کرده است. در کنار مرور این تجربیات نظرات کاربران درباره استفاده از پلتفرم‌های مذکور می‌تواند پیش‌بینی دقیق‌تری از احتمال استقبال آن‌ها از این فضاهای بومی به دست دهد.
بسیاری از کاربران و کسب‌وکارها در فضاهای مختلفی از استوری و پست در اینستاگرام و توییت در صفحه‌های توییتری خود تا بخش کامنت‌های سایت زومیت نسبت به فراخوان مسئولان برای حضور در پلتفرم‌های داخلی واکنش نشان داده‌اند. افراد با هشتگ‌های مختلفی مثل «نه به پیام‌رسان داخلی» یا «نه به روبیکا» و... این دعوت را رد کرده و عدم تمایل خود به حضور در این فضاها را اعلام کرده‌اند. آن‌ها از تصمیمشان برای تحریم پلتفرم‌های ایرانی نوشته‌اند: «فیلتر کردین؟ منم استفاده از هر گونه اپ ایرانی رو تحریم کردم. نت هم کمتر می‌خرم...»
- با هدف حفظ اطلاعات کاربران و کسب‌وکارها در بازنشر تصاویر، نام کاربری و تصاویر صفحات شخصی افراد حذف شده است.
بعضی از کاربران هم به زبان طنز گفته‌اند که حاضرند از راه‌های ارتباطی ابتدایی مثل کبوتر نامه‌بر و دود به جای پیام‌رسان‌های داخلی استفاده کنند!
--
--
از نقل مکان کسب‌وکارها خبری نیست
کاربران به بیان‌های مختلف از لحن طنز تا ادبیات جدی مخالفت خود با این پلتفرم‌ها را اعلام کرده‌اند. در این میان، کسب‌وکارهای اینستاگرامی که به نظر می‌رسد یکی از آسیب‌دیدگان اصلی فیلترینگ این شبکه اجتماعی باشند نیز در پست‌ها و استوری‌های خود از عدم تمایل به حضور در نمونه‌های جایگزین اینستاگرام خبر داده‌اند.
یکی از این کسب‌وکارهای مبتنی بر اینستاگرام که در حوزه ساخت و فروش ظروف سرامیکی فعالیت می‌کند، در یک استوری نوشته است: «من اگر مجبور شوم کنار خیابان دست‌فروشی می‌کنم اما از پلتفرم‌های داخلی استفاده نمی‌کنم.»
یکی دیگر از آنلاین‌شاپ‌های اینستاگرامی که ظروف و لوازم آشپزخانه عرضه می‌کند هم نوشته است: «لازم باشه می‌رم در خونه مردم تراکت پخش می‌کنم ولی روبیکا و سایر اپلیکیشن‌های مشابهش رو حتی نصب هم نمی‌کنم.»
کسب‌وکار دیگری هم اعلام کرده است که با اعضای پلتفرم ایرانی روبیکا و حتی کسانی که این سوپراپلیکیشین را تبلیغ می‌کنند، همکاری نخواهد کرد.
برخی از این کسب‌وکارها هم علت مخالفت با حضور در پلتفرم‌های بومی را توضیح داده و به ضعف‌هایی که منجر به عدم تمایلشان می‌شود اشاره کرده‌اند. صفحه‌ای که در حوزه برنامه‌نویسی تولید محتوا می‌کند و آموزش‌هایی را ارائه می‌دهد به سوابق و پیشینه روبیکا اشاره و آن را دلیلی برای عدم استفاده اعلام کرده است. در پستی که در این صفحه منتشر شده، نوشته شده است: «لیست دسترسی‌هایی که روبیکا از شما می‌خواهد با توجه به گذشته نسبتاً تاریک اون‌ها (کرال کردن صفحات بازیگران و فوتبالیست‌ها که هیچوقت در این زمینه شفاف‌سازی نکردند) و رفتار به‌شدت غیر حرفه‌ای در شبکه‌های اجتماعی همگی دال بر غیر حرفه‌ای بودن سیاست‌های این به اصطلاح سوپراپلیکیشین است. بازهم تأکید می‌کنیم که ما تحت هیچ شرایطی به این اپلیکیشن اسباب‌کشی نخواهیم کرد.»
عده‌ای از کاربران هم نگرانی از به خطر افتادن امنیت اطلاعاتشان را دلیل عدم استفاده از پلتفرم‌های داخلی برای چت کردن در پیام‌رسان‌ها یا فعالیت در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرده‌اند. مسئله‌ای که حتی به زعم مسئولان کشور نیز از علل اصلی عدم استقبال کاربران از پلتفرم‌های بومی است. عضو کمیسیون مجلس همین امروز به نگرانی کاربران از به اشتراک گذاشتن داده‌ها و اطلاعات خود در پلتفرم‌های داخلی اشاره کرده و به کاربران اطمینان داد که حتی اگر قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۸۸در این زمینه کافی نباشد، مجلس قوانین جدیدی برای مقابله با این موضوع تدوین خواهد کرد.
یکی از این کاربران برای زومیت کامنت گذاشته و با اشاره به این که هیچ کدام از این اپلیکیشن‌ها را نصب نمی‌کند نوشته است: «یه دور ماشین تو مملکت انحصاری شد، عاقبتش رو دیدیم، همین مونده اطلاعاتمون رو با اینا شیر کنیم.»
سایر کاربران هم به عدم تمایل خود برای ساخت حساب کاربری و استفاده از پلفترم‌های داخلی اشاره کرده‌اند:
این کوچ جهان کاربران را محدود می‌کند
یکی از جدی‌ترین دلایلی که نه فقط از سوی کاربران، بلکه از طرف کارشناسان نیز به‌عنوان عدم امکان استفاده از پلتفرم‌های داخلی عنوان شده، موضوع ارتباطات بین‌المللی با شرکت‌ها یا کسانی است که خارج از ایران هستند و صرفاً در پلتفرم‌های بین‌المللی فعالیت دارند.
علی شریعتی، عضو اتاق بازرگانی ایران و عراق، در گفت‌وگو با سایت انتخاب با اشاره به همین محدودیت در برقراری ارتباط، اعلام کرده است: «تمام کارها مغفول مانده؛ نمی‌توانیم به مشتریان خارجی‌مان بگوییم سروش و بله نصب کنند.»
حسین سلاح‌ورزی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران، نیز اخیراً به آسیب‌های فیلترینگ و اختلالات اینترنت برای اقتصاد کشور اشاره کرده و محدود دانستن ضرر و زیان‌های مالی این اتفاق به کسب‌وکارهای اینترنتی و آنلاین‌شاپ‌ها را ساده‌انگارانه خواند. او همچنین از کوچک شدن فضای روابط تجاری کشور در پی اعمال محدودیت در بسترهای اینترنتی خبر داده و گفت:
یکی از تأثیرات اقتصادی محدود کردن اینترنت از لحاظ اعتباری روی تجارت ایران اثر گذاشته به‌طوری‌که با توجه به فیلتر و محدود شدن اینترنت تماس‌های تجاری که ازطریق پلتفرم‌های پیام‌رسان بین تجاری ایرانی و خارجی انجام می‌شد، قطع شدند.
کاربران نیز با اشاره به همین موضوع مهاجرت به پلتفرم‌های بومی را نپذیرفته و مخالفتشان با حضور در این فضاها را اعلام کرده‌اند. یکی از این کاربران در توییتی نوشته است: «اینترنت وسیله کار و ارتباط در تجارت فرامرزی است. با هیچ پیام‌رسان یا سیستم داخلی نمی‌توان امور تجارت خارجی را سامان داد...»
یک مدرس زبان انگلیسی هم با اشاره به این که برخی از شاگردان او خارج از ایران زندگی می‌کنند، در یک استوری اعلام کرده است که تنها راه ارتباطی او با این دسته از مخاطبانش اینستاگرام است و به همین دلیل از هیچ پلتفرم دیگری استفاده نخواهد کرد. او نوشته است: ما مدرسین زبان باید با ایرانیان در کل جهان در ارتباط باشیم. زبان‌آموزان ما بعضا از قاره‌های مختلف آمریکا، اروپا و استرالیا هستن و تو کشور غریب نیاز به معلم زبان دارن و تنها راه ارتباطشون با ما اینستاگرامه.»
شنیدن صدای کاربران، توجه به آمار تعداد کاربران پلتفرم‌های ایرانی و قرار گرفتن در جریان نظراتشان درباره تجربه حضور در این فضاها یا علت عدم تمایلشان به این بسترها نکته مهمی است که در امر و نهی مسئولان نسبت به حضور و عدم حضور مردم در پلتفرم‌های اینترنتی مغفول مانده است. با توجه به این که پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بدون حضور تعداد قابل توجهی از کاربران عملا بدون استفاده می‌شوند، هیچ موضوعی به اندازه توجه به دغدغه‌های کاربران حائز اهمیت نیست.
تا زمانی که کاربران اعتماد کافی به این پلتفرم‌ها نداشته باشند و تجربه کاربری مناسبی از حضور در این پلتفرم‌ها به دست نیاورند، از حضور در آن‌ها استقبال نخواهند کرد. مشاغل اینستاگرامی هم برای تداوم فعالیت و روشن ماندن چراغ کسب‌وکارشان به بستری نیاز دارند که تجمع کاربران در آن وجود داشته باشد. آن‌ها حتی اگر خودشان عضو این پلتفرم‌ها شوند اما مشتری نداشته باشند، به فعالیت ادامه نخواهند داد و همچنان از فیلتر شدن فضایی که از تجمع میلیونی کاربران ایرانی برخوردار بود، محروم خواهند ماند.