ایجاد محدودیت برای سرویس‌های گوگل؛ یک گل‌به‌خودی

فیلتر کردن، بستن و محدود کردن تبدیل به یکی از اقدامات فوری برای مواجهه با پلتفرم‌های بین‌المللی‌ای شده است که مسئولان نهادهای مرتبط با فضای مجازی آن‌ها را «مخل امنیت» یا «سلاحی دراختیار دشمن» می‌دانند. اظهار نظر اخیر سردار جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور، در خصوص اعمال محدودیت برای اینستاگرام جدیدترین موضع‌گیری در همین خصوص بوده است. سردار جلالی در برنامه‌ای تلویزیونی با اشاره به این که هیچ چیز جز خصومت در رفتارهای دوگانه و متناقض پلتفرم اینستاگرام در حوادث اخیر وجود ندارد، به انتقاد از این شبکه اجتماعی پرداخته و گفت:

هیچ تعریفی جز خصومت از این پلتفرم نمی‌توان برداشت کرد. ما آن را ابزاری دراختیار استکبار جهانی و دشمنان می‌دانیم و سلاحی که دراختیار آنان قرار گرفته است تا علیه کشور کار کنند.

او همچنین از تصمیم فیلترینگ اینستاگرام حمایت کرده، آن را اقدامی هوشمندانه دانسته و اظهار داشت: «کار بسیار هوشمندانه و دقیقی بود که با این پلتفرم‌ها برخورد شده و فعالیت‌های آن‌ها تا حد بسیار زیادی محدود شده است.» محدودیتی که در جریان اعتراضات اخیر، صرفاً مختص اینستاگرام نبوده و تعداد دیگری از پلتفرم‌های بین‌المللی را هم شامل می‌شود که برخی رفع فیلتر شده‌اند، برخی هنوز فیلتر هستند و تعدادی نیز به‌تازگی به جمع فیلترشده‌ها اضافه شده‌اند.

تعدادی از سرویس‌های گوگل از جمله همین موارد تازه مسدودشده‌ای هستند که حالا چند روز از فیلتر شدن یا ایجاد اختلال‌های جدی آن می‌گذرد. پیش از این، از خانواده گوگل پلی استور و گوگل‌ادز گرفتار فیلترینگ شده بودند که اولی همچنان مسدود است و دومی نزدیک به دو هفته قبل رفع فیلتر شد. ششم آبان‌ماه موج جدید فیلترینگ سرویس‌های گوگل هم به راه افتاد و تعدادی از آن‌ها را با خود برد. به‌دنبال اخطار امنیتی سپر امنیتی گوگل (Google Play Protect) درباره اپلیکیشن روبیکا گوگل پلی استور که پیش از این بخش دانلود اپلیکیشن آن فیلتر شده بود، به‌طور کامل از دسترس خارج شد و در ادامه چند سرویس دیگر گوگل از جمله گوگل‌مپس، firebase cloud messaging و گوگل ترنسلیت نیز فیلتر شده یا دسترسی به آن‌ها با اختلالات جدی مواجه شد.

این موضوع طبیعتا مورد انتقاد کاربران این سرویس‌ها قرار گرفته و کارشناسان هم این موضوع را اقدامی غلط دانسته‌اند که به‌ویژه کسب‌وکارها را متضرر می‌کند. محمد کشوری، مشاور حوزه فناوری اطلاعات و مدیرعامل گروه «طیف»، در گفت‌وگو با زومیت در انتقاد از این رویه گفت:

مستقل از دلیل اخطار برای برنامه‌های ایرانی، که قابل بررسی است، متأسفانه آنچه ما از واکنش به این اقدام دیدیم به نظرم عجولانه و کارشناسی‌ نشده بود. از دست خارج کردن اغلب سرویس‌های گوگل که اتفاقا خود کسب‌وکارهای ما از آن‌ها استفاده می‌کنند گل به خودی است. برای مثال، سرویس firebase گوگل که از دسترس خارج شد، یکی از سرویس‌های مفیدی بود که حتی اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های داخلی هم برای ارسال پوش نوتیفیکیشن به کاربرانشان از آن استفاده می‌کردند.

به گفته او، با فیلتر شدن این سرویس‌ها همین کسب‌وکارهای داخلی هم متضرر می‌شوند. ما نباید با دست خودمان کاربران و کسب‌وکارها را از سرویس‌هایی مانند گوگل‌ادز، FCM و... محروم کنیم. حتی ممنوعیت دسترسی به جیمیل یا گوگل ترنسلیت نیز برای کاربران آزاردهنده است.

پیش از این، در گفت‌وگو با افراد و کسب‌وکارهایی که در ۴۰ روز گذشته از فیلترینگ پلتفرم‌ها و سرویس‌ها متضرر شده‌اند، به آمارهایی درباره میزان خسارت‌های واردشده به آن‌ها دست یافتیم. یکی از این کسب‌وکارها که اکثر فعالیتش مبتنی بر سرویس گوگل‌ادز بود در گفت‌وگو با زومیت اعلام کرد که در مدت ابتدایی فیلتر شدن این سرویس، درآمدشان به مدت هشت روز به صفر رسیده بود. موضوعی که هرچند ممکن است به یک کسب‌وکار یا شرکت بزرگ آسیبی نرساند اما برای یک کسب‌وکار کوچک و استارتاپ نوپا آسیب جدی وارد می‌کند.

با توجه به اهمیت قابل توجه سرویس‌های مختلف شرکت گوگل، بسیاری از کسب‌وکارها خدمات خود را مبتنی بر این بستر ارائه می‌کنند و هر آسیبی به این سرویس‌ها می‌تواند منجر به زمین خوردن این کسب‌وکارها، تعدیل نیرو، افزایش آمار بی‌کاری و آسیب‌های جدی اقتصادی و اجتماعی خواهد شد.

کشوری علاوه بر اشاره به تبعات فیلتر شدن تعدادی از سرویس‌های گوگل، به علت ایجاد این هجمه علیه گوگل نیز می‌پردازد و از دیدگاهی صحبت می‌کند که همواره با سوء نیت به این پلتفرم‌های بین‌المللی نگاه می‌کنند:

آنچه که مشخص و عیان است این است که ما در کشور گروهی داریم که از خدا خواسته منتظر هستند که گوگل یک چیزی را ببندد یا تحریم کند یا یک شبکه اجتماعی یک عکس، پست یا هشتگی را حذف کند تا با لحنی حق به جانب بگویند «دیدید ما گفتیم باید دسترسی به پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی را ببندیم چون این‌ها با ما بد هستند» در واقع این دسته چنین اتفاقاتی را بهانه و مستمسکی می‌دانند برای این که کاربران را از تعامل و استفاده از بخش بین‌المللی اینترنت محروم کنند. این خطر مهمی است که ما را تهدید می‌کند.

به اعتقاد او، درباره حذف اپلیکیشن‌های داخلی از پلتفرم‌های بین‌المللی همچنین دیدگاهی وجود دارد: «در این زمینه هم این دیدگاه مبتنی بر سوء نیت و توهم توطئه گوگل نسبت به پلتفرم‌های داخلی است. کسانی که این دیدگاه را دارند معتقدند هر اپلیکیشن یا نرم‌افزار ایرانی که رونق می‌گیرد گوگل آن را به بهانه‌ای حذف می‌کند.» البته در این زمینه دیدگاه دومی هم وجود دارد که مدیرعامل گروه طیف آن را این طور توصیف می‌کند: «دیدگاه دوم این حذف شدن یا ایجاد محدودیت را ناشی از عدم رعایت مقررات یا استانداردها توسط شرکت‌ها می‌دانند که در نهایت به اعمال محدودیت از سوی گوگل منجر می‌شود.»

کشوری با اشاره به این که هیچ یک از این دیدگاه‌ها را تأیید یا رد نمی‌کند، راهکار کاستن از مشکلات محصولات داخلی در پلتفرم‌های بومی را تحلیل مشکلات و چالش‌های موجود دانسته:

توصیه منطقی این است که کسب‌وکارهایی که از گوگل استفاده می‌کنند ضمن رعایت استانداردها، جزئیات استفاده از منابع نرم‌افزاری و رابط‌های کاربری سمت کاربر و نیز تعاملات با پلتفرم‌هایی مثل گوگل در زمینه رعایت الزامات را، که معمولاً محل ابهام و پرسش است، دراختیار متخصصان و کارشناسان داخلی هم قرار دهند تا بتوان این موارد را ارزیابی و از بروز مشکلات مشابه در آینده جلوگیری کرد.

این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات به وجود آمدن جو جدید علیه گوگل، اظهار نظرات مختلف و انتشار بیانیه در مورد حذف اپلیکیشن‌های داخلی از گوگل‌پلی، که طبق اعلام وزارت ارتباطات «طی دو هفته گذشته در خصوص چند برنامه‌ی کاربردی ایرانی دیگر نیز اعمال شده است» را ناشی از همان دیدگاه اول به پلتفرم‌های خارجی دانست و گفت:

به نظر می‌رسد واکنش‌ها و حواشی مربوط به این اقدام گوگل به نوعی زیاد کردن پیازداغ اخطار گوگل بوده است. به نظرم همیشه یک گروه منتظر تحریم یا اقدامی از سوی پلتفرم‌های خارجی هستند تا آن را دستاویزی برای بستن این پلتفرم‌ها قرار دهند.

کشوری معتقد است نگاه حاکم بر فضای مجازی و موضوع تقابل پلتفرم‌های داخلی و خارجی نباید مبتنی بر فیلترینگ باشد؛ نگاه صحیح به موازات یکدیگر پیش بردن این دو بستر است:

ما همیشه گفته‌ایم یه جای فیلتر کردن و بستن باید نرم‌افزارهای بومی و موازی این پلتفرم‌ها را توسعه داد؛ مثل کافه بازار که رقیب گوگل پلی است.

مدیرعامل گروه «طیف» درباره نتیجه برخورد تحدیدآمیز با پلتفرم‌های بین‌المللی نیز گفت: «این که همیشه بستن پلتفرم‌ها اولین اقدامی است که انجام می‌شود باعث می‌شود تجربه کاربر از مواجهه با این پلتفرم‌های بومی از همان ابتدا تجربه ناخوشایندی باشد. این مسئله یکی از آفت‌های موضوع مواجهه ما با پلتفرم‌های بین‌المللی است.»