غیرحضوری شدن مدارس؛ اسماً آنلاین، رسماً تعطیل

اگر تا چند سال قبل با بارش برف، برودت هوا، یخ‌زدگی سطح معابر یا آلودگی هوا مدارس شهرهای مختلف کشور تعطیل می‌شدند و دانش‌آموزان روزهایی از فصل سرد سال را به جای مدرسه در خانه می‌گذراندند، حالا در دورانی که آموزش آنلاین به لطف کرونا و غیرحضوری شدن مدارس در کشور جا افتاده و تبدیل به جایگزین کلاس‌های حضوری شده است، دیگر مدارس به دلایل مختلف «تعطیل» نمی‌شوند، «غیر حضوری» یا «آنلاین» می‌شوند.

در دوران اوج کرونا که حفظ فاصله اجتماعی یک امر ضروری شده بود، مدرسه‌ها برای ادامه روند کار و پرهیز از ایجاد اخلال در درس و مشق دانش‌آموزان ناچار شدند به آموزش غیر حضوری روی آورند و بسترهایی را تدارک ببینند که جایگزین کلاس درس و میز و نیمکت باشد. با وجود تمام کاستی‌ها و سختی‌ها از دردسترس نبودن پلتفرم‌های مناسب و نداشتن تجهیزات فنی باکیفیت تا ناتوانی معلمان و دانش‌آموزان در استفاده از فضای مجازی برای تشکیل کلاس و معضل عدم دسترسی به اینترنت باکیفیت در برخی نقاط کشور، به هر حال آموزش آنلاین به پیش رفت.

مجازی شدن برخی از کلاس‌های درس در این سه ماه یک تفاوت عمده با دوران کرونا دارد که حضور در کلاس برای دانش‌آموزان و معلم‌هایشان را به‌مراتب سخت‌تر می‌کند. تفاوت عمده در وضعیتی است که اینترنت کشور از ابتدای مهرماه امسال تا امروز داشته؛ کیفیت اینترنت در این دوره نسبت به سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ افت کرده و به گواه بررسی‌های مختلف فنی اختلالات آن بیش از پیش شده است.

با وجود این شرایط تا امروز در چند نوبت مدارس به حالت مجازی درآمده است؛ دیروز، بیست‌ودوم مهرماه، مدارس شهرهای تهران، البرز، تبریز، اصفهان، قزوین، تاکستان و... غیر حضوری شد و این وضعیت امروز هم در بعضی شهرها ادامه دارد. البته دانش‌آموزان بعضی از شهرها از جمله تهران تمام این هفته را به جای مدرسه باید سر کلاس‌های آنلاین حاضر باشند. موضوعی که چندان به مذاق معلم‌ها، دانش‌آموزان و حتی والدین آن‌ها خوش نمی‌آید، چراکه تعدادی از آن‌ها در گفت‌وگو با زومیت می‌گویند مشکلات مختلفی برای حضور در کلاس‌های آنلاین دارند.

الهام معلم پایه دوم دبستان است که سابقه برگزاری کلاس آنلاین در دوران کرونا را هم داشته است. او وضعیت فعلی را با دوران کرونا مقایسه کرده و می‌گوید: «الان سرعت اینترنت کشوری خیلی پایینه و همه سیستم‌ها مشکل پیدا کردن. همین دیروز کلی فیلم کوتاه گرفتم تا برای درسی که امروز می‌خواستم بدم، برای بچه‌ها بفرستم اما به خاطر سرعت کم اینترنت فیلم‌ها بارگذاری نشد و من نتونستم کارم رو انجام بدم.»

الهام می‌گوید مدرسه معلم‌ها و دانش‌آموزان را مجبور می‌کند روی واتساپ کلاس برگزار کنند و در پاسخ به این که چرا با وجود فیلتر بودن این پلتفرم مدرسه اصرار به برگزاری کلاس‌ها روی واتساپ دارد، توضیح می‌دهد که «مدرسه ما یک مدرسه غیرانتفاعی معمولی تو منطقه پنجه که نمی‌خواد برای تهیه سیستم خوب هزینه کنه.»

این معلم به این نکته هم اشاره می‌کند که دسترسی به سامانه «شاد»، که توسط آموزش‌وپرورش تهیه شده و دراختیار مدرسه‌ها قرار گرفته، هم آسان نیست و به دلیل مشکلاتی که این اپلیکیشن دارد مدرسه ترجیح داده واتساپ را جایگزین آن کند.

با وجود همه مشکلاتی که الهام ذکر می‌کند طبیعی است اگر گاهی مجبور شده باشد کلاسش را لغو کند، اما او می‌گوید «تو این چند باری که امسال مدرسه‌ها آنلاین شدن هیچ کلاسی رو کنسل نکردم، حتی یه بار با سه دانش‌آموز کلاس تشکیل دادم اما بعدش که حضوری شد مجبور شدم همه درس‌هایی رو که داده بودم دوباره تدریس کنم!»

فاطمه، معلم پایه سوم دبستان در مدرسه‌ای است که از زمان کرونا سامانه ویژه‌ای برای برگزاری کلاس‌های آنلاین طراحی کرده است. البته به گفته فاطمه، الان به دلیل اختلالات موجود در اینترنت دیگر نمی‌توانند همان سامانه را که روی دامنه دات‌کام ایجاد شده بود، مورد استفاده قرار دهند که همین مسئله باعث تغییراتی در روند آموزش‌شان شده است:

این چند ماه اخیر مدرسه مجبور شد سامانه را داخلی کند که ظرفیتش کمه و مثل سابق چند کاربر هم‌زمان نمی‌تونن از سامانه استفاده کنن؛ یه سری امکاناتی که سامانه قبلا داشت هم از ما گرفته شده. مثلاً بعضی کاربری‌ها رو برای بچه‌ها قفل می‌کردیم که موقع تدریس حواسشون به جایی پرت نشه، اما الان دیگه امکانش رو نداریم. یا مثلاً یه بانک اطلاعاتی روی سامانه قدیمی داشتیم، که طرح درس‌ها و کاربرگ‌هامون اون‌جا بود، ولی الان دیگه بهش دسترسی نداریم.

به گفته این معلم دبستان، مشکل افت سرعت هم برگزاری کلاس‌ها را سخت کرده است: «زمان کرونا هم‌زمان دوربین ۶، ۷تا از بچه‌ها باز بود و تصاویر برای همه نمایش داده می‌شد اما الان چون سرعت پایینه اگه ۳، ۴دوربین هم‌زمان روشن بشه ممکنه یه سری از بچه‌ها دیگه نتونن با سامانه کار کنن.»

او هم می‌گوید که مدرسه‌شان از سامانه شاد استفاده نمی‌کند چون سامانه مشکلاتی دارد و فرایند آموزش روی آن درست پیش نمی‌رود: «مثلاً یکی دو روز اول همین سال تحصیلی که کلاس‌ها آنلاین شد، چون به خاطر وضعیت اینترنت نمی‌تونستیم از سامانه قدیمی استفاده کنیم مجبور به استفاده از شاد شدیم اما باهاش هیچ کاری نمی‌تونستیم بکنیم. فرایند آموزشی و ارزیابی اصلاً درست پیش نمی‌رفت.»

عماد، معلم رشته انسانی در مقطع متوسطه دوم است که بعد از مدت‌ها در این هفته به آموزش مجازی برگشته است، اما خوشبختانه مشکل چندانی با اینترنت نداشته است. این معلم می‌گوید «من بعد از بیشتر از یک سال که هیچ کلاس آنلاینی نداشتم این دو سه روز کلاس آنلاین برگزار کردم و خیلی چالش نداشتم مشکلم فقط یکی دو بار قطع و وصل شدن بود.»

موضوع کاهش پهنای باند و افت سرعت اینترنت که در ماه‌های اخیر گریبان‌گیر کاربران شده استفاده از بعضی پلتفرم‌ها را با مشکل مواجه کرده است. این مشکل برای عماد و شاگردانش که در پلتفرم‌های بین‌المللی کلاس برگزار می‌کردند هم پیش آمده و باعث شده وسط درس پلتفرم از دسترس خارج شود و کلاس را برای چند دقیقه‌ای متوقف کند: «مشکل قطع شدن رو بیشتر با پلتفرم‌ها داریم؛ مثلاً روی پلتفرم اسکای‌روم و ادوبی‌کانکت کلاس داریم که گاهی پیش اومده وسط کلاس سیستم قطع بشه.»

به جز مشکل در برگزاری کلاس درس، عماد که مشاور کنکور هم هست، برای ارتباط با بعضی دانش‌آموزانش و برگزار کردن جلسات مجازی چالش‌هایی داشته است:

من سه‌تا دانش‌آموز برای مشاوره خصوصی از اهواز، اراک و یکی از شهرهای شمال دارم که با تماس تصویری باهاشون جلسه می‌ذاشتم. برای برگزاری این جلسه‌ها مخصوصا تو همون هفته‌های اول مهر خیلی به مشکل خوردیم و کاملاً ارتباط‌مون قطع شده بود. فقط با sms و تماس تلفتی باهاشون در تماس بودم.

این در حالی است که به گفته این معلم، تماس تلفنی برای برگزاری جلسات مشاوره کافی نیست؛ «طبیعتاً منِ مشاور که می‌خوام به دانش‌آموزم برنامه بدم باید براش فایل پی‌دی‌اف و عکس و محتوا بفرستم که با این وضعیت اینترنت نمی‌تونم این کار رو بکنم.»

به جز معلم‌ها دانش‌آموزها هم در گفت‌وگو با زومیت به چالش‌هایی که امسال برای حضور در کلاس‌های آنلاین داشتند، اشاره کردند. حلما، دانش‌آموز پایه دوازدهم است و کنکور را پیش رو دارد. او هم برای کلاس‌های مدرسه و هم برای کلاس کنکورش مجبور به استفاده از اینترنت است اما می‌گوید «ما که آرزو می‌کنیم بریم مدرسه تا این که مجازی باشه.» و در پاسخ به این که چرا کلاس آنلاین را دست ندارد، توضیح می‌دهد:

خیلی همه‌مون تو کلاس‌های مجازی اذیت می‌شیم. قبلا کلاس‌ها توی اسکای‌روم برگزار می‌شد که بهتر بود اما الان کلاس‌ها روی «شاد» و «بله» برگزار می‎شه. البته اولش روی شاد بود اما بعد از یه مدت انقدر که دردسر داشت شاد کنسل شد و اومدیم روی بله.

البته از پلتفرم «بله» هم راضی نیست و می‌گوید: «مدرسه مجبورمون کرد بله رو نصب کنیم ولی اصلاً نرم‌افزار خوبی نیست، تکست که دیر می‌ره و همه‌ش هم کانکتینگه. اصلاً نمی‌شه کلاس برگزار کرد به خاطر همین مثلاً امروز کلاسمون به جای بله روی تلگرام برگزار شد.» حلما معتقد است تلگرام هم به دلیل فیلتر بودن پلتفرم مناسبی نیست چون «مثلاً معلم ویس می‌فرسته، ولی کلی طول می‌کشه تا همه‌مون بتونیم دانلود کنیم و بشنویم.»

حلما دانش‌آموز رشته گرافیک است و وقتی کلاس‌ها آنلاین می‌شود باید عکس نمونه‌ کارهایش را به‌عنوان تکلیف برای معلم ارسال کند اما آپلود کردن و ارسال عکس در این روزها برایش کار راحتی نیست: «یه ربع طول می‌کشه عکس کار رو برای معلم بفرستیم و اونم غر می‌زنه که چرا عکس نمی‌فرستین؟»

او کلاس کنکور را هم به‌صورت آنلاین می‌رود و می‌گوید ناپایدار بودن اینترنت دردسرهای بسیاری برای خودش و هم‌کلاسی‌هایش ایجاد می‌کند. جز در مواردی که کلاس‌ها کنسل شده یا به تعویق افتاده مشکلات دیگری هم برای این دانش‌آموزان وجود داشته است:

چون وضعیت نت معلوم نیست، یه سری از بچه‌ها کلا نتونستن وارد بشن، یه سری هم نتونستن تصویر کلاس رو ببینن. قانون کلاس هم اینه که نباید ضبط کنیم به خاطر همین مؤسسه آخرش مجبور شد فیلم کلاس‌ها رو خودش ضبط کنه و بهمون بده. این که بچه‌ها هی قطع و وصل می‌شن و از معلم می‌خوان دوباره توضیح بده باعث می‌شه هم معلم تمرکزش به هم بخوره هم بقیه که تو کلاس بودن با تکرار شدن کلافه می‌شن.

علی، دانش‌آموز پایه دهم است که در یک مدرسه دولتی درس می‌خواند. کلاس‌هایشان روی «شاد» برگزار می‌شود؛ البته اگر برگزار شود چون به گفته او «بی‌کیفیت بودن اپلیکیشن باعث می‌شه بعضی از معلم‌ها اصلاً سر کلاس نیان، مثلاً از ۱۲تا کلاس ما تو سه روز فقط هفت‌تا کلاس تشکیل شد. بعضی معلم‌ها هم چون نتشون خوب نبود نتونستن بیان سر کلاس.»

او می‌گوید هم‌کلاسی‌هایش هم همین مشکلات را دارند و بعضی‌هایشان اینترنت مناسبی برای حضور در کلاس ندارند: «جز بعضی‌هامون که شاید تنبلی می‌کنیم و سر کلاس نمی‌ریم بعضی‌ها واقعاً اینترنت خوب ندارن که بتونن آنلاین بشن. به خاطر همین از ۲۰نفر شاید حداکثر ۱۰نفر سر کلاس بیان.»

البته به نظر او هم‌چنان بزرگ‌ترین مشکل قطع و وصل شدن اینترنت است: «نت کلا روی H می‌مونه و توی اپلیکیشن شاد هم که می‌زنی پیام‌های جدید رو بیاره اصلاً آپدیت نمی‌شه و نشون نمی‌ده. یعنی به جز سرعت اینترنت خود اپ هم کیفیت نداره، یه خط پیام می‌فرستی کلی طول می‌کشه تا ارسال شه.»

دانلود و آپلود کردن هم که در ماه‌های گذشته دشوار شده، روند کلاس‌های آنلاین را مختل کرده است. این دانش‌آموز پایه دهم در این مورد این طور توضیح می‌دهد:

کیفیت مطالب درسی که برامون می‌فرستن هم پایینه چون کیفیت بالا باشه با این وضع اینترنت معلم نمی‌تونه برامون بفرسته، ما هم که می‌خوایم چیزی بفرستیم یا دیر آپلود می‌شه یا اصلاً نمی‌شه. وضع دانلود هم همینه.

مشکلات برای دانش‌آموزان دبستانی فقط به خودشان محدود نمی‌شود، خانواده‌ها را هم درگیر می‌کند. مادران این دانش‌آموزان به مشکلات مختلفی اشاره می‌کنند که با آموزش آنلاین دارند. مخصوصا آن‌ها که شاغل هستند و برای کنار فرزندشان بودند دشواری‌هایی دارند.

مرضیه مادر یک فرزند ۱۰ساله کلاس چهارمی است که می‌گوید «از طرف خودم و خیلی از دوست‌هام که مامان بچه‌های دانش‌آموزیم می‌گم که از این وضعیت خیلی خیلی ناراضی هستیم. اولین معضل به‌خصوص برای ما مامان‌های شاغل اینه که یک دفعه و ناگهانی اعلام می‌شود مدارس تعطیل هستند و بچه‌ها باید بمونند خونه. هماهنگ کردن با محل کار یا سپردن بچه به خانواده که مراقبش باشد خیلی دردسر دارد.»

مرضیه توضیح می‌دهد که در دوران کرونا هم آموزش آنلاین را تجربه کرده اما با وضعیت فعلی اینترنت بیشتر از آن دوران اذیت می‌شود. کلاس‌های درس دختر مرضیه در سایتی برگزار می‌شود که توسط خود مدرسه طراحی شده اما کیفیت نامناسب اینترنت اختلالات زیادی دارد: «گاهی دسترسی معلم قطع می‌شه، پیش اومده که سایت مدرسه کلا از دسترس خارج شده و یک ساعت زمان برده که دوباره بالا بیاد، هم پیش اومده که کلاس کلا کنسل بشه و...»

او همچنین به مشکلاتی اشاره می‌کند که گاهی بچه‌های دبستانی از پس حل کردن آن‌ها برنمی‌آیند و نیاز به کمک والدین دارند: «بعضی وقتا که همچین مشکلاتی پیش اومده با خودم فکر کردم الان بچه‌هایی که مامان و باباشون سر کار می‌رن و خونه نیستن باید چی کار کنن؟»

حورا هم یک پسر دانش‌آموز پیش‌دبستانی دارد که می‌گوید وقتی کلاس‌ها مجازی می‌شود آموزش فرزندش به‌صورت آفلاین انجام می‌شود. یعنی فایل‌های آموزشی و تکالیف درسی در سایت مدرسه آپلود می‌شود و دانش‌آموز باید آن را دانلود و دریافت کند، او که هنوز تجربه کلاس آنلاین برای فرزندش را نداشته توضیح می‌هد که حتی همین آموزش آفلاین هم دردسرهای زیادی باری خانواده داشته، چه برسد به آموزش آنلاین:

می‌تونم بگم هر بار که پیامی توی سایت آپلود می‌شه تقریباً یک‌سوم مادرها به خاطر مشکل دسترسی به اینترنت پیام رو دریافت نمی‌کنن و مادرهایی که دسترسی دارن، متن رو کپی کنن یا ازش عکس بگیرن و برای بقیه بفرستن تا بلاخره یه جوری همه پیام رو ببینن.

این مشکلات در شرایطی برای حورا وجود دارد که مدرسه پسرش از یک سامانه داخلی به نام «مدبر» که در دبستان‌های برتر شهر تهران استفاده می‌کند؛ اما استفاده از همین سامانه داخلی هم چالش‌های زیادی دارد: بعضی اوقات به خاطر ضعیف بودن اینترنت سایت مدرسه ارور می‌ده، نمی‌تونیم پیام‌های مدرسه رو درباره این که چه ساعتی باید برای گرفتن فایل‌ها به سایت مراجعه کنیم، دریافت کنیم یا مثلاً گاهی نمی‌تونیم فایل آموزشی رو به‌موقع دریافت کنیم.

از گفت‌وگوهای مختلفی که زومیت با دانش‌آموزان، معلم‌ها و والدین داشته‌ایم داشته چنین برمی‌آید که با وجود طراحی شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) توسط وزارت آموزش و پرورش، این پلتفرم به دلیل مشکلات و نواقصی که دارد و در این گزارش به برخی از آن‌ها اشاره شد، چندان مورد استفاده مدارس قرار نمی‌گیرد. در کنار مشکلات فنی، وجود اختلال و سرعت کم این اپلیکیشن، عدم تمایل از سوی خانواده‌ها به نصب و استفاده از این اپلیکیشن نیز موضوع قابل توجهی است.

سحر مادر یک دانش‌آموز کلاس اول دبستان است که می‌گوید مدرسه پسرش اپلیکیشن شاد را برای برگزاری کلاس‌ها پیشنهاد کرده اما والدین قبول نکرده‌اند این اپلیکیشن داخلی را نصب کنند. او می‌گوید الان کلاس‌های فرزندش به‌صورت تقریباً آفلاین در گروه تلگرام برگزار می‌شود: «معلمش می‌ره سر کلاس، ویدیو رکورد می‌کنه و می‌گذاره توی تلگرام، پای تخته می‌نویسه و عکس می‌گیره، پلی‌کپی تکالیف رو هم می‌گذاره که ما پرینت بگیریم و بچه حل کنه و ... .»

مادر دیگری هم می‌گوید «وضعیت شاد افتضاحه و تا پیام بره و بیاد جون آدم به لب می‌رسه. کار باهاش سخته و بچه من شرکت نمی‌کنه و غیبت می‌خوره، حداقل غیبت کنه اعصابمون راحت‌تره.» این که ترجیح تعدادی از مدارس، والدین یا خود دانش‌آموزان عدم استفاده از پلتفرمی باشد که به رایگان دراختیار مدارس قرار می‌گیرد، باعث شده بسترهای دیگری، مانند تلگرام، واتساپ، بله و... مورد استفاده قرار بگیرند که اساسا برای آموزش طراحی نشده‌اند یا مدارس مجبور شده‌اند سامانه‌های دیگری مختص خودشان طراحی کنند.

این وضعیت از یک سو باعث تحمیل هزینه به مدارس می‌شود و از سوی دیگر فرصت‌های نابرابر آموزشی برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند. در کنار ضعف در طراحی و کاربری پلتفرم‌ها البته وضعیت نامناسب اینترنت هم وجود دارد که دسترسی ناپایدار و نامطلوب به کاربران می‌دهد و پیش و بیش از هر علت دیگری آموزش آنلاین را پرچالش می‌کند. مجموع این مسائل در نهایت باعث شده عنوان غیر حضوری شدن کلاس‌ها در روزهای خاص عملاً مترادف با همان تعطیلی مدارس باشد و آموزش مجازی فرقی با تعطیل کردن درس و مشق برای یک یا چند روز نداشته باشد.