آیا طرح ممنوعیت واردات آیفون به ایران به‌صورت چراغ خاموش در حال اجرا است؟
از ورود اولین گوشی‌های خانواده آیفون۱۴ به بازار ایران سه ماه می‌گذرد. گوشی‌هایی که با رویه مسافری وارد کشور شدند تا به دست کاربران ایرانی برسد. این گوشی‌ها به گفته واردکنندگانشان در فرودگاه‌های مختلف کشور فرایند ثبت گمرکی را طی کرد تا در ادامه طبق روال و مقررات مربوط به رجیستری در کشور، در سامانه همتا ثبت و پس از پرداخت هزینه رجیستری فعال شود. اتفاقی که البته بعد از گذشت ۹۰ روز هنوز رخ نداده و از احتمال تغییر رویه و رفع مشکل فعال‌سازی این مدل از گوشی‌های شرکت اپل در آینده نزدیک هم خبری نیست.
در سه ماه گذشته پیگیری‌هایی درباره وضعیت رجیستری این گوشی‌ها توسط رسانه‌های مختلف انجام شده که ماحصل تمام آن‌ها «عدم تعیین تکلیف درباره فعال‌سازی»، «نامشخص بودن وضعیت رجیستری آیفون۱۴»، «فعلا آیفون۱۴ نخرید» و... بوده است. هیچ نهاد یا مسئولی هم در این مدت جزئیات این مشکل در روند فعال‌سازی این مدل از گوشی‌های آیفون۱۴ را توضیح نداده و اخبار و اطلاعات موثقی درباره حل این چالش ارائه نشده است.
آن‌چه مشخص است این است که اعضای جدید خانواده آیفون با رویه تجاری و به‌صورت انبوه امکان ورود به کشور را ندارند. با وجود این که به گفته سخنگوی اتحادیه واردکنندگان موبایل، تبلت و لوازم جانبی شرکت‌ها و تجار مشکلی برای واردات این گوشی‌ها ندارند و حتی فروشندگان هم اظهار می‌کنند که تجار قدرت خرید و وارد کردن این گوشی به بازار موبایل را دارند، اما چون رویه تجاری واردات آیفون۱۴ مشخص نیست نمی‌توانند نسبت به وارد کردن آن به کشور اقدام کنند.
پیش از این، در اواخر مهرماه امسال، عالیان در گفت‌وگو با زومیت اعلام کرده بود دلیل عدم واردات شرکتی و تجاری این مدل از گوشی‌ها مسئله تامین ارز برای گوشی‌های بالای ۶۰۰ دلار است، چراکه تخصیص حجم بالای ارز برای واردات گوشی امکان‌پذیر نیست. این دلیل در حالی مانعی بر سر راه واردات گوشی‌های آیفون۱۴ معرفی شده بود که پرچمداران بالای ۶۰۰ دلاری سایر برندها بدون هیچ مشکلی به کشور وارد و رجیستر می‌شدند و هنوز هم می‌شوند.
از همان زمان مشخص شد که منع ورود از رویه تجاری تنها برای گوشی‌های آیفون۱۴ وجود دارد و تا امروز هم همین عدم واردات به‌صورت تجاری باعث رجیستر نشدن آن شده و خرید و فروشش را هم ممنوع کرده است.
محمدرضا رمضان، رئیس اتحادیه فروشندگان صوتی و تصویری، تلفن همراه و لوازم جانبی تهران، در همین خصوص با اشاره به این که «دولت تا کنون اجازه ثبت سفارش آیفون۱۴ را به کسی نداده» به ایسنا گفت: «آیفون۱۴ به‌صورت تجاری وارد کشور نشده و تا این لحظه اجازه واردات آن داده نشده است. البته ممکن است در آینده این مجوز داده شود اما مشخص نیست و این اختیار هم دست ما نیست. بنابراین، تا این لحظه چون آیفون۱۴ به‌صورت تجاری وارد نشده، خرید و فروش آن ممنوع است.»
نکته مهم در صحبت‌های رمضان اشاره به «عدم اجازه واردات» این مدل از گوشی‌های برند اپل است که نشان می‌دهد چالش‌های آیفون۱۴ فقط به فعال نشدن در ایران ختم نمی‌شود بلکه اراده‌ای برای ممنوعیت یا آن‌چه عدم اجازه واردات خوانده شده برای گوشی‌های جدید این شرکت آمریکایی وجود دارد.
واردات آیفون؛ پر از فراز و نشیب
با توجه به این که زمزمه‌های ممنوع شدن واردات آیفون تا پایان نیمه نخست سال ۱۴۰۱، از اردیبهشت‌ماه سال جاری به گوش می‌رسید و نمایندگان مجلس در آن زمان با جدیت ممنوعیت واردات این گوشی‌ها به کشور را دنبال می‌کردند، پیوند میان مشکلات واردات آیفون۱۴ و مطالبه نمایندگان برای ممنوع کردن این واردات این گوشی‌ها به کشور چندان دور از ذهن نیست.
در همان دورانی که مجلس به دنبال اعمال ممنوعیت برای گوشی‌های شرکت اپل بود، در تاریخ ۲۶ اردیبهشت، ثبت سفارش واردات آیفون موقتا متوقف شد. سخنگوی انجمن واردکنندگان در پاسخ به سوال زومیت درباره علت این توقف در ثبت سفارش گفت:
این ممنوعیت ثبت سفارش می‌تواند نوعی آزمایش برای دریافت بازخورد از واردکنندگان و مصرف‌کنندگان درباره این اقدام باشد تا در ادامه درباره محدودیتی که مجلس به‌دنبال است، تصمیم‌گیری کنند. به‌ویژه که کمیسیون اصل ۹۰ مجلس درحال‌حاضر ازطریق سازمان توسعه و وزارت صمت به‌شدت در حال پیگیری طرح ممنوعیت واردات آیفون است.- محمدرضا عالیان، سخنگوی انجمن واردکنندگان موبایل، تبلت و لوازم جانبی
چند روز پس از متوقف شدن ثبت سفارش واردات، تصویر نامه‌ای از رضا فاطمی‌امین، وزیر صمت خطاب به ابراهیم رئیسی منتشر شد که نشان می‌داد فاطمی امین در اواخر فروردین‌ماه سال جاری در این نامه به ارجحیت واردات خودرو به واردات گوشی‌های آیفون اشاره اعلام کرده است که ارز یک میلیارد دلاری که در سال ۱۴۰۰ به واردات آیفون تخصیص یافته، با ممنوع شدن واردات این کالا می‌تواند به منابع ارزی لازم برای واردات خودرو اضافه شود تا خودروهای بیشتری به کشور وارد شود.
به این ترتیب، این دلیل هم به موضوع ارزبری زیاد واردات آیفون۱۴ و این اعتقاد که «در جنگ اقتصادی هستیم» برای کشور اضافه شد تا مسئولان برای ممنوع کردن واردات این کالا به کشور مصمم‌تر از پیش شوند. البته مدتی پس از این اتفاقات و اعمال محدودیت‌ها برای حضور آیفون در بازار موبایل ایران، این مشکل برطرف شد و امکان ثبت سفارش به شرکت‌ها و تجار داده شد؛ اما حالا که سه ماه از بلاتکلیفی گوشی‌های جدید آیفون در ایران می‌گذرد و خریداران آیفون‌هایی که با رویه مسافری یا به‌صورت قاچاق به کشور وارد شده‌اند با مشکل از دست رفتن آنتن و تمدید دوران خاکستری پیش از رجیستری مواجه شده‌اند به نظر می‌رسد احتمال اعمال تصمیم ممنوعیت آیفون بعید نیست.
نکته‌ای که رئیس اتحادیه فروشندگان صوتی و تصویری در مصاحبه اخیر خود مطرح کرده است هم به این گمانه‌زنی دامن می‌زند. او در توضیحات خود درباره دلیل عدم صدور اجازه واردات آیفون۱۴ از سوی دولت، اظهار کرد: « آیفون۱۴ ارزبری زیادی دارد و سخنگوی وزارت صمت هم گفته بود اجازه واردات این کالا داده نشده است. برخی هم می‌گویند آیفون۱۴ قابلیت وصل شدن به استارلینک را دارد که البته صحت این موضوع را نمی‌دانیم و آن را تایید یا رد نمی‌کنیم.»
با توجه به حساسیت موضوع اینترنت استارلینک در ایران و شرط دریافت مجوز برای فعالیت این سرویس در ایران، که توسط دولتمردان مطرح شده است، این موضوع را نیز می‌توان علت دیگری دانست که مسئولان را نگران ورود این مدل از گوشی‌ها کرده و در نتیجه، واردات انبوه و شرکتی آن را تا امروز به تعویق انداخته است.
باز هم یک اعمال پیش از تصویب؟
در کنار تمام این شواهد و قرائن همین مساله که در سه ماه اخیر تغییری در وضعیت رجیستری آیفون۱۴ به وجود نیامده، تصمیم جدیدی در خصوص واردات این کالا اتخاذ نشده و هیچ اظهار نظری درباره علل اعمال این ممنوعیت و محدودیت از جانب دولت مطرح نشده است، حدس و گمان‌ها درباره این که قانون مد نظر نمایندگان مجلس برای ممنوع کردن واردات گوشی‌های برند اپل بدون تصویب، ابلاغ دستور رسمی و اعلام از جانب مسئولان مربوطه در حال اجرا شدن است.
شاید واکنش‌های منفی صورت‌گرفته و مخالفت مستقیم مردم، فعالان بازار و اتحادیه‌ها با اخبار منتشرشده در ماه‌های نخست امسال درباره ممنوعیت واردات آیفون یکی از دلایلی باشد که باعث شده طرحی که توسط نمایندگان مجلس مطرح و با پیگیری برخی دولتمردان همراه شده بود، بدون نیاز به تصویب و رسمیت‌بخشی به مرحله اجرا برسد. اتفاقی شبیه به آن‌چه در مورد طرح صیانت رخ داد؛ تصویب لازم نبود، اجرا شد.
مجموع وقایع و شواهد سه ماه اخیر در کنار رخدادهای پیشین و تجربه‌های قبلی به ثمر نشستن تلاش‌ها برای ممنوعیت واردات آیفون در ایران را محتمل کرده است. رویه‌ای که اگر صحت داشته باشد می‌تواند گواهی باشد بر این که تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در حوزه فناوری بدون طی کردن رویه‌های قانونی و رسمی خود، به اجرا درمی‌آید. این موضوع قابل توجهی است که پیش از این درباره اعمال کل یا حداقل بخشی از طرح صیانت رخ داده و تکرار آن در موارد دیگر می‌تواند آن را به یک رویه جاری در کشور تبدیل کند.
هرچند امید می‌رود این پیش‌بینی درباره واردات آیفون۱۴ بدبینانه باشد و در عمل چنین ممنوعیتی به‌طور قطعی اعمال نشود و بازار موبایل کشور را از وجود تکثر و حضور انواع محصولات روز دنیا محروم نکند، اما تا امروز، بنا به گفته رئیس اتحادیه فروشندگان صوتی و تصویری، تلفن همراه و لوازم جانبی تهران، این ممنوعیت دست کم در خصوص خرید و فروش آیفون۱۴ اعمال شده و همچنین، با بهانه‌های مختلف، مانند ارزبری زیاد و مشکل تخصیص ارز، واردات این کالا به تعویق افتاده و امکان فعال‌سازی نمونه‌های واردشده هم در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.