زنگ خطر مهاجرت استارتاپ‌ها به خارج از کشور
ایرانی‌ها در سه سال گذشته بیش از دو هزار ویزای استارتاپ، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری یا خوداشتغالی از کشورهای کانادا و بریتانیا دریافت کرده‌اند. همین یک آمار کافی است تا توجه‌مان بار دیگر به موضوع مهاجرت نیروی انسانی، خروج سرمایه، کوچ کسب‌وکارها و از دست رفتن فرصت‌های شغلی جلب شود. موضوعاتی که در چند سال اخیر بارها توسط کارشناسان و فعالان حوزه استارتاپی کشور مطرح و درباره پیامدهای آن برای این اکوسیستم و همچنین، اقتصاد کشور هشدار داده شده است.
بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، در نشست رونمایی اختصاصی سالنامه مهاجرتی ایران با ارائه آمارهای مهمی از وضعیت مهاجرت ایرانیان در سال‌های گذشته ارائه کرد. صلواتی اعلام کرد: «در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ به‌طور متوسط سالانه حدود ۸۶ هزار ویزا یا اجازه اقامت غیر توریستی برای ایرانیان در اروپا، آمریکای شمالی، استرالیا، ترکیه و سایر کشورهای OECD صادر شده است.»
او همچنین با بیان این که «با تجمیع انواع آمار مهاجران ایرانی حداقل ۶۵ هزار نفر سالیانه از کشور مهاجرت می‌کنند» آمارهایی هم درباره میزان ویزاهای صادرشده برای ایرانیان در حوزه استارتاپ، شغل و کارآفرینی ارائه کرد.
یکی از مهم‌ترین آمارها در این زمینه به میزان مهاجرت استارتاپ‌ها در دسته کلی ویزای استارتاپ، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری یا خوداشتغالی مربوط می‌شود. طبق گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، ایرانیان در سه سال گذشته از دو کشور کانادا و بریتانیا، بیش از دو هزار ویزای استارتاپ، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری یا خوداشتغالی دریافت کرده‌اند.
با توجه به هشدارهای پیشین فعالان عرصه استارتاپی کشور این میزان از مهاجرت دور از انتظار نبوده است. پیش از این، در بررسی مسائل کسب‌وکارها، مدیران و فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور موضوع مهاجرت نیروی انسانی و عدم امکان حفظ نیروی متخصص را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های خود مطرح کرده بودند.
در سه ماه اخیر که اینترنت کشور به عصر نیمه‌تاریک خود رسیده و محدودیت‌ها و اختلالات به اوج رسیده است، این معضل جدی‌تر و پررنگ‌تر هم شده است. در کنار روی آوردن نیروی انسانی به بازار کار خارج از ایران، مسئله مهاجرت یک کسب‌وکار به خارج از مرزهای کشور نیز پررنگ‌تر شده است.
برای مثال، پیش از این، پلتفرم ویدیوساز آنلاین «ویدی‌وود»، با اشاره به ضرر و زیان‌های واردشده به این استارتاپ در نتیجه محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی، از قصد این استارتاپ برای خروج از کشور خبر داده بود. مدیرعامل این پلتفرم در این خصوص گفت:
تصمیم گرفتیم ویدی‌وود را از ایران خارج کنیم. چون مدل بیزینس ما SAAS است و به لحاظ فنی هم توان اجرایی‌اش را کاملاً داریم تا با رقبای جهانی وارد رقابت شویم، در تلاش هستیم که مکانمان را تغییر دهیم و بر ارائه سرویس به مشتریان بین‌الملل تمرکز کنیم.
علاوه بر فعالان حوزه استارتاپ و صاحبان پلتفرم‌ها، کارشناسان نیز یکی از پیامدهای محدودیت‌ها و عدم قطعیت در وضعیت اینترنت کشور را از دست رفتن سرمایه‌های انسانی می‌دانند که با خروج نیروی انسانی اکوسیستم یا کل یک استارتاپ رخ می‌دهد. محمدمهدی شریعتمدار، رئیس هیئت‌مدیره انجمن فین‌تک، در گفت‌وگویی با زومیت به تشریح وضعیت بحرانی اکوسیستم استارتاپی کشور پرداخته بود و در توضیح معضلات مختلف در این حوزه به مسئله مهاجرت این سرمایه نیز اشاره کرده بود.
شریعتمدار در این خصوص اعلام کرد «در حوزه منابع انسانی مشکلات به‌شدت جدی به وجود خواهد آمد. نیروی دانشگاهی و بسیاری از فعالان اقتصادی ما به دلیل عدم امکان پیش‌بینی آینده از کشور خارج خواهند شد» و در ادامه درباره خروج استارتاپ‌ها از کشور نیز هشدار داده بود.
بدیهی است در شرایطی که مشاغل مختلف در نبود اینترنت یا با وجود محدودیت‌های فراوان با مشکلات بسیاری برای پیشبرد وظایف و کارهایشان مواجه هستند، برای کسب درآمد و توسعه کار خود انگیزه‌ای نخواهند داشت.
در نشست رونمایی از سامانه و مرکز تماس ۱۶۴۹، که دو روز قبل برگزار شده بود تا روند اجرایی شدن آیین‌نامه حمایت دولت از سکوها و کسب‌وکارهای داخلی تشریح شود، یکی از اعضای پلتفرم شیپور به همین معضل اشاره کرد. صمدزاده با بیان این که «کسب‌وکارها امروز نیاز به استخدام نیروی متخصصی دارند که کم و گران است» و همچنین، نیازمند جلوگیری از مهاجرت این نیروها و حفظشان هستند، همین موضوع را یکی از چالش‌های اصلی کسب‌وکارها در این روزها خواند.
در این شرایط، استارتاپ‌هایی که دائماً با محدودیت اینترنت دست به گریبان هستند و روند کارشان مختل شده، زیان مالی دیده‌اند و نیروی کارشان را هم از دست داده‌اند دور از انتظار نیست اگر به خروج از کشور و انتقال کسب‌وکارشان به نقطه دیگری از جهان فکر کنند.
در وضعیت ناپایداری اینترنت استارتاپ‌ها توان پیش‌بینی آینده خود را ندارند که باعث می‌شود نتوانند در مورد وضعیت اقتصادی آتی خود حتی یک گمانه‌زنی قابل اتکا داشته باشند. این در حالی است که به گفته برخی از این استارتاپ‌ها شرایط شکل‌گیری، پیش بردن و توسعه کسب‌وکارها در بعضی از کشورهای خارجی که اکوسیستم استارتاپی باثبات‌تری دارند برای این استارتاپ‌ها آینده مطمئنتری به همراه خواهد داشت.