VAR در فوتبال ایران؛ طلسم سه‌ساله خواهد شکست؟
بعد از سه سال تلاش برای آوردن VAR به فوتبال ایران، حالا فدراسیون فوتبال وعده حتمی‌شدن حضور این فناوری در رقابت‌های فصل آینده لیگ برتر را داده است.
ورود سیستم کمک‌داور ویدیویی یا VAR (Video Assistant Referee) به فوتبال ایران هم جزو طرح‌هایی است که مدت‌ها قبل فراهم کردن مقدماتش آغاز شده اما هنوز به سرانجام نرسیده است. این فناوری که از چهار سال پیش در بسیاری از کشورهای دنیا، در رقابت‌های مختلف داخلی و بین‌المللی به کار گرفته می‌شود هنوز به کشور ما راه پیدا نکرده است. این موضوع علاوه بر این که درصد خطا و اشتباهات داوری را بالا می‌برد می‌تواند مانعی بر سر راه برگزاری مسابقات بین‌المللی هم باشد.
همین موضوع باعث شده هدایت‌الله ممبینی، رئیس کمیته داوران، اعلام کند که VAR در فصل آینده رقابت‌های فوتبال مورد استفاده قرار خواهد گرفت. فدراسیون قصد دارد از این فناوری برای بازی‌های لیگ برتر و رقابت‌های لیگ یک استفاده کند؛ البته هزینه خرید تجهیزات را خود باشگاه‌ها باید بپردازند؛ هزینه‌ای که حدود ۳۰۰ هزار دلار برآورد شده که معادل حدود ۱۲.۵ میلیارد تومان است.
هزینه خرید تجهیزات سیستم کمک‌داور ویدیویی ۳۰۰ هزار دلار برآورد شده که خود باشگاه‌ها موظف به تامین آن هستند.
در حالی استفاده از VAR برای فصل بعد رقابت‌های فوتبال کشور وعده داده شده است که پیش‌تر، بارها موضوع ورود این فناوری به کشور مطرح شده و البته تمام آن اقدامات بی‌نتیجه مانده است.
یکی از جدی‌ترین تلاش‌ها به یک سال قبل برمی‌گردد. زمانی که شهاب‌الدین عزیزی‌خادم، رئیس وقت فدراسیون فوتبال، از ورود VAR به کشور در آینده‌ای نزدیک خبر داد:
فدراسیون فوتبال برای VAR تلاش کرده و می‌کند و در همین راستا ما اولا توافقی با فیفا داشته‌ایم، صحبت‌هایی را هم با رئیس فیفا داشته‌ایم و اقداماتی را انجام داده‌ایم. فدراسیون دارد تمام تلاش را انجام می‌دهد. دور از ذهن نیست، دور از دسترس نیست و انشالله دوستان و همکاران من در فدراسیون فوتبال، کمیته داوران و کارگروهی که در حوزه VAR هست، در آینده خیلی نزدیک آخرین اقداماتشان را به افکار عمومی ارائه خواهند کرد.
این آینده خیلی نزدیک نه‌تنها از راه نرسید و VAR به ایران وارد نشد، بلکه عزیزی‌خادم هم خرداد امسال از ریاست فدراسیون عزل شد. حالا جانشین او، مهدی تاج با گلایه از عملکرد سه سال گذشته فدراسیون برای فراهم کردن این تجهیزات، از عزم جزم فدراسیون خود برای وارد کردن VAR به فوتبال کشور خبر داده است.
رئیس فدراسیون درباره این موضوع گفت:
برخی دوستان در این مدت گفته‌اند سه سال است که روی پرونده VAR کار می‌کنیم که این خودش نکته‌ای منفی است. این تکنولوژی باید هرچه زودتر وارد فوتبال ایران شود. شرکت مورد نظر درباره راه‌اندازی این سیستم در فوتبال ایران انتخاب شده است.
تلاش‌ها برای فراهم کردن زمینه‌های ورود فناوری کمک‌داور ویدیویی به ایران در حالی انجام می‌شود که پنج سال از نخستین باری که VAR مورد استفاده قرار گرفته بود، می‌گذرد. داستان حضور VAR در فوتبال از سال ۲۰۱۶ آغاز شد. زمانی که هیئت بین المللی فوتبال، به‌عنوان مرجع رسمی قوانین بازی فوتبال، اجازه داد آزمایش‌هایی برای استفاده از این تکنولوژی حین برگزاری مسابقه فوتبال انجام شود. بعد از انجام این آزمایش‌ها استرالیا داوطلب استفاده از VAR در لیگ خود شد.
هفتم آوریل ۲۰۱۷ در بازی تیم‌های ملبورن سیتی و آدلاند یونایتد AAMI Park استرالیا برای اولین بار از سیستم کمک داور ویدیویی استفاده شد. در سال ۲۰۱۸ هیئت بین‌المللی فوتبال هم قانون استفاده از این تجهیزات را تصویب کرد. از همان زمان استادیوم‌های بسیاری از کشورهای دنیا به این سیستم مجهز شدند.
VAR اولین بار در سال ۲۰۱۷ و در لیگ استرالیا مورد استفاده قرار گرفت.
در حدود چهار سالی که از عمر فراگیر شدن VAR در رقابت‌های مختلف فوتبال در سراسر جهان می‌گذرد، کشورهای مختلفی این تجهیزات را خریداری کرده و مورد استفاده قرار می‌دهند. علاوه بر مسابقات قاره‌ای و بین‌المللی، که پیشرفته‌ترین نمونه آن در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر دیده شد، لیگ‌ها و رقابت‌های جام حذفی در کشورهای مختلف دنیا هم از این تکنولوژی استفاده می‌کنند. اولین استفاده از VAR در تاریخ جام جهانی هم به جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه برمی‌گردد.
در آسیا، لیگ‌های تاجیکستان، عربستان، امارات، کره جنوبی، چین و قطر از سیستم کمک داور ویدیویی استفاده می‌کنند. مصر، مراکش، کلمبیا، شیلی، مکزیک و پرو نیز از کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین هستند که VAR دارند. در اروپا هم به جز پریمیر لیگ، لالیگا، بوندس‌لیگای ۱ و ۲ و سری‌آ و سری بی ایتالیا، لیگ کشورهای یونان، مجارستان، دانمارک، کرواسی، روسیه، لهستان، پرتغال، بلژیک و... هم این تکنولوژی را به کار می‌گیرند.
استفاده از فناوری کمک‌داور ویدیویی در مسابقات بین‌المللی نیز رایج است؛ اما ایران تا امروز نتوانسته در رقابت‌های بین‌المللی هم از آن استفاده کند. برای مثال، آبان‌ماه سال گذشته بود که در مرحله مقدماتی جام جهانی تیم‌های ملی سوریه و لبنان در بازی مقابل تیم ملی کشور ما توانستند از این تکنولوژی استفاده کنند اما کشور ما در چارچوب همین رقابت‌ها نتوانست از VAR استفاده کند. علت این موضوع تحریم‌هایی بود که علیه ایران اعمال می‌شود.
در واقع، پیش از آغاز رقابت‌های انتخابی جام جهانی، فیفا و AFC برای بهبود کیفیت مسابقات و بهره‌گیری از VAR در مسابقات قاره آسیا، اعلام کردند این سیستم را به‌صورت پرتابل و برای برگزاری مسابقات در اختیار کشورهای فاقد VAR قرار خواهند داد. با وجود این تصمیم، امکانات یادشده شامل حال کشور ما نشد.
تحریم‌ها علیه ایران باعث شد ایران بر خلاف کشورهایی مانند سوریه و لبنان نتواند از سیستم پرتابل VAR در مسابقات قاره آسیا استفاده کند.
فدراسیون فوتبال در توضیح علت عدم امکان استفاده از این فناوری به‌صورت پرتابل برای ایران اعلام کرد: «کنفدراسیون فوتبال آسیا در نامه‌ای به فدراسیون فوتبال اعلام کرده به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند VAR را به تهران بفرستد.»
هرچند تیم‌های فوتبال کشور ما، چه در سطح داخلی و چه در سطح ملی، با وجود تحریم‌ها یا به دلیل عدم وجود VAR در ایران از این تکنولوژی محروم هستند، اما سایر کشورها در کنار استفاده از این امکان فناورانه توانسته‌اند آن را پیشرفته‌تر هم کنند.
قطر که میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ بود، توانست پیشرفته‌ترین ورژن از فناوری VAR را به کار بگیرد. یکی از جدیدترین امکانات این سیستم در جام جهانی قطر فناوری آفساید نیمه خودکار بود که ابزار پشتیبانی برای داوران به حساب می‌آمد و به آن‌ها کمک می‌کرد در طول مسابقات تصمیم‌های دقیق‌تر و سریع‌تری درباره آفسایدها بگیرند.
خود فناوری VAR هم در این دوره از رقابت‌های جام جهانی به بهبودیافته‌ترین سطح ممکن رسید. با کمک این تکنولوژی اگر داور تصمیم اشتباهی می‌گرفت یا صحنه مهمی از چشمش دور می‌ماند به کمک VAR آن صحنه بازبینی شده و به داور اطلاع داده می‌شد. در این سیستم بازبینی، در عرض چند ثانیه ناظر ویدئویی داده‌ها و هشدار‌های سیستم کمک داور ویدیویی را چک می‌کرد و در صورت تایید آن را به داور اصلی اطلاع می‌داد.
آمارهای مختلفی درباره تاثیر استفاده از VAR بر کاهش اشتباهات داوری ارائه شده است. گفته می‌شود استفاده از این فناوری می‌تواند دقت داوران در تصمیم‌گیری را به بیش از ۹۵ درصد برساند؛ در‌حالی که میزان دقت آن‌ها بدون استفاده از این سیستم ۹۳.۶ درصد برآورد شده است.
یکی از آمارهای اخیر درباره میزان تاثیرگذاری VAR در فصل جاری لیگ برتر انگلستان نشان می‌دهد در مجموع صدها حادثه‌ای که در این دوره از مسابقات رخ داده است، در ۴۸ مورد باید از کمک داور ویدیویی استفاده می‌شد. از مجموع این ۴۸ مورد، VAR در ۴۲ مورد تصمیم درستی داشته اما در ۶ مورد دیگر خطا داشته است.
در فصل جاری از رقابت‌های لیگ انگلستان از ۴۸ موردی که نیاز به بررسی VAR وجود داشته، این سیستم در ۴۲ مورد تصمیم درست گرفته است.
در کنار آمارهای مربوط به عملکرد سیستم کمک داور ویدیویی، سایت استاتیستا درباره تاثیر به‌کارگیری VAR بر میزان لذت از تماشای فوتبال رقابت‌های لیگ برتر انگلستان در سال ۲۰۲۰ مطالعه‌ای را انجام داده است که نتایج آن نشان می‌دهد ۶۷ درصد از تماشاگران این رقابت‌ها معتقدند با وجود این تکنولوژی از تماشای فوتبال «کمتر» یا «خیلی کمتر» لذت می‌برند.
۱۹ درصد از افراد گفته‌اند استفاده از VAR تاثیری در میزان لذت بردن آن‌ها از تماشای مسابقات نداشته، ۹ درصد اعلام کرده‌اند با این فناوری از تماشای مسابقات بیشتر لذت می‌برند سه درصد هم اظهار کرده‌اند که سیستم کمک داور ویدیویی باعث شده خیلی بیشتر از تماشای فوتبال لذت ببرند.
با تمام این تفاسیر و صرف نظر از میزان تاثیر استفاده از VAR در مسابقات فوتبال، این سیستم در سال‌های گذشته در فوتبال جهان جا افتاده و استفاده از آن رواج پیدا کرده است. عدم حضور این تکنولوژی در کشور ما باعث می‌شود فوتبال، سیستم داوری و داوران کشور از رویه‌های به‌روز و مرسوم دنیا محروم بمانند.
این دلیل هم در کنار سایر دلایل موجب شده فدراسیون فوتبال بار دیگر به فکر وارد کردن و به‌کارگیری این سیستم در لیگ برتر و لیگ یک باشد. به همین دلیل، در روزهای اخیر اخبار مختلفی درباره تلاش‌ها برای مجهز کردن تعدادی از ورزشگاه‌ها به سیستم VAR منتشر شده و رئیس فدراسیون از هشت باشگاه لیگ برتری درخواست کرده است برای اجرای فاز اول VAR پیش‌قدم شوند.
به گفته تاج، «باشگاه‌های پرسپولیس، استقلال، سپاهان، مس کرمان، گل‌گهر سیرجان، ذوب‌آهن اصفهان، صنعت نفت آبادان و تراکتور تبریز توانایی راه‌اندازی این تکنولوژی را در فاز اول دارند.» علاوه بر باشگاه‌های لیگ برتری، باشگاه‌های لیگ یک فوتبال کشور که توان تامین هزینه‌های راه‌اندازی VAR را داشته باشند، می‌توانند با شرکتی که فدراسیون با آن مذاکره کرده قرارداد بسته و این سیستم را تهیه کنند.
پرسپولیس، استقلال و ۶ باشگاه دیگر برای راه‌اندازی فاز اول این تکنولوژی انتخاب شده‌اند.
دبیر کل فدراسیون فوتبال هم سوم دی‌ماه با رؤسای دپارتمان‌های بین‌الملل، حقوقی، نمایندگان دپارتمان‌های داوری، فناوری و کمیسیون معاملات جلسه داشت تا روند فراهم کردن تمهیدات لازم برای استفاده از تکنولوژی VAR فراهم شود. با تمام اقدامات اخیر انتظار می‌رود این بار طلسم ورود VAR به کشور بشکند و داوری رقابت‌های فوتبال ایران هم به کمک فناوری کمی از شک و شبهه و بی‌عدالتی دور شود.