هرچه در جهان محبوب است، برای ما فیلتر شده

از شروع دورانِ کُند، پر اختلال و نیمه‌تاریک اینترنت یک پاییز و یک ماه از زمستان گذشته است اما برای هیچ‌یک از کاربران این شرایط عادی نشده است؛ کاربران به اینترنتی که در این چهار ماه بارها نفسش به شماره افتاده، پلتفرم‌های فیلترشده‌اش بیشتر شده، راه‌های دور زدن فیلترش، فیلترهایش هرروز بسته‌تر شده، امنیتش کمتر و بدافزارهایش بیشتر شده‌، هنوز عادت نکرده‌اند و اصلا مگر می‌شود به این وضعیت عادت کرد؟

بهترین پاسخ برای این سوال شاید همین جمله وزیر ارتباطات باشد که اخیرا گفت «اینترنت مثل هوا است» و بعد با اشاره به این که این روزها تمام زندگی مردم از اقتصاد، کسب‌وکار، آموزش، فرهنگ و سرگرمی به اینترنت وابسته است، اضافه کرد: «نمی‌شود اینترنت را قطع کرد.»

اگر همین جمله را به‌عنوان یک پیش‌فرض بپذیریم، می‌توانیم نتیجه بگیریم که به هوای پر گرد و غباری که راه تنفس را بسته، نمی‌شود عادت کرد؛ همان‌طور که ساکنان کلان‌شهرهای کشور به استشمام مازوت نمی‌توانند عادت کنند، کاربران هم به این که تا قبل از سی‌ام شهریورماه ۱۴۰۱ از چه امکاناتی استفاده می‌کردند و حالا همان را هم از دست داده‌اند، نمی‌توانند عادت کنند.

عادت کردن به این وضعیت زمانی سخت‌تر می‌شود که کاربر ایرانی خودش را با بقیه ساکنان دهکده جهانی مقایسه می‌کند، دهکده‌ای که یک شبکه جهانی آن را به وجود آورده اما تمام ساکنانش به یک اندازه به این نقطه اتصال دسترسی ندارند. در حالی که عده‌ای با آزادی بیشتر از پلتفرم‌های مختلف استفاده می‌کنند، عده دیگری از دسترسی به برخی بسترها یا به طور کلی، از دسترسی به جریان آزاد اطلاعات محروم هستند.

این وضعیت البته مختص ایران نیست و مشهورترین نمونه از این محدودیت‌ها را در چین می‌شود دید که مردمش از دسترسی به گوگل محروم هستند؛ این در حالی است که طبق آخرین آمار به‌دست‌آمده توسط سیمیلار وب (SimilarWeb) که استاتیستا آن را منتشر کرده است، وب‌سایت گوگل (google.com) بیشترین میزان بازدید جهانی در نوامبر ۲۰۲۲ را داشته و بیشتر از ۸۵ میلیارد بازدید را ثبت کرده است.

خوشبختانه وب‌سایت گوگل برای کاربران ایرانی فیلتر نیست، اما از آخرین لیست ده‌گانه پربازدیدترین وب‌سایت‌های جهان که سیمیلار وب منتشر کرده، نیمی از آن‌ها از دسترس کاربران با IP ایران خارج است. دومین وب‌سایت پربازدید جهان در نوامبر ۲۰۲۲، یوتیوب بوده که ۳۳ میلیارد بازدید داشته است. پلتفرمی که ۱۳ سال است در ایران فیلتر شده و بازدیدکنندگانش از سال ۱۳۸۸ تا امروز مجبورند برای حضور در آن از VPN استفاده کنند.

فیسبوک سومین وب‌سایت جهانی است که در نوامبر ۲۰۲۲ نزدیک به ۱۷.۸ میلیارد بازدید داشته اما از زمان فیلتر شدن این وب‌سایت در ایران هم ۱۳ سال می‌گذرد. توییتر، پلتفرم دیگری است که از سال ۱۳۸۸ در ایران زیر تیغ فیلترینگ رفته اما در نوامبر ۲۰۲۲، نزدیک به هفت میلیارد بازدید داشته و در رتبه چهارم وب‌سایت‌های پربازدید جهان است.

شبکه اجتماعی تازه فیلترشده اینستاگرام در نوامبر ۲۰۲۲، حدود ۶ میلیارد بازدید جهانی را ثبت کرده است، این در حالی است که از عمر فیلترینگ آن در ایران چهار ماه می‌گذرد و امیدی هم به برداشته شدن آن نیست. این خبر را وزیر ارتباطات در جدیدترین صحبت‌‎هایش درباره فیلترینگ، اعلام کرده و گفته است: «تلاشمان این است محدودیت‌هایی که قابلیت برطرف شدن را دارند، برداشته شود و ان‌شاالله طی دو روز آینده، خبرهای خوشی در این زمینه خواهید شنید اما دو پلتفرم اینستاگرام و واتساپ فعلا شامل این اتفاق نمی‌شوند.»

همین پلتفرم واتساپ هم اتفاقا در لیست ده‌گانه سیمیلار وب از پربازدیدترین وب‌سایت‌های دنیا قرار دارد و با نزدیک به سه میلیارد بازدید در رتبه دهم ایستاده است. پیام‌رسان بین‌المللی محبوبی که با این آمار بازدید محبوب‌ترین وب‌سایت در میان تمام پیام‌رسان‌ها لقب می‌گیرد.

وبگاه جست‌وجوگر چینی بایدو، با پنج میلیارد بازدید، ششمین وب‌سایت پربازدید دنیا است که در ایران هم قابل دسترسی است. ویکی‌پدیا که در ماه نوامبر ۴.۸ میلیارد بازدید داشته در رتبه هفتم ایستاده است. موتور جست‌وجوگر روسی یاندکس با ۳.۴ میلیارد و یاهو با ۳.۳ میلیارد بازدید در رتبه‌های هشتم و نهم قرار دارند که کاربران داخل ایران هم می‌توانند از آن استفاده کنند.

آمارهای مربوط به شبکه‌های اجتماعی که استاتیستا منتشر کرده نیز نشان می‌دهد اکثر شبکه‌های اجتماعی که در سال ۲۰۲۲ بیشترین میزان دانلود در جهان را داشته‌اند، در ایران فیلتر هستند. در این لیست اینستاگرام با ۵۴۷ میلیون دانلود در صدر ایستاده و پس از آن واتساپ با ۴۲۴ میلیون، تلگرام با ۳۱۰ میلیون، فیسبوک با ۲۹۸ میلیون و مسنجر فیسبوک با ۲۱۰ میلیون دانلود در رتبه‌های دوم تا پنجم ایستاده‌اند که همگی در کشور ما فیلتر هستند.

البته در این لیست پلتفرم‌های دیگری هم وجود دارند که هرچند اپلیکیشن‌شان در جهان بیشترین میزان دانلود را در سال گذشته میلادی داشته اما کاربران داخل ایران فقط با تغییر IP می‌توانند به آن‌ها دسترسی داشته باشند. ششمین شبکه اجتماعی در لیست استاتیستا توییتر است که در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۶۰ میلیون دانلود داشته و اپلیکیشن فیسبوک لایت، که نسخه کم حجم شده فیسبوک است، ۱۵۱ میلیون دانلود را ثبت کرده و در رتبه هفتم ایستاده است.

شبکه اجتماعی دیسکورد هم که به‌تازگی در ایران رفع فیلتر شده، در سال گذشته میلادی ۱۰۵ میلیون دفعه دانلود شده، پیام‌رسان وی‌چت که سال ۱۳۹۲ در ایران فیلتر شد با ۹۶ میلیون بازدید در رتبه نهم این لیست قرار گرفته و شبکه اجتماعی BeReal هم در رتبه آخر ایستاده و ۹۱ میلیون دانلود در سال ۲۰۲۲ داشته است.

تمام این آمار و ارقام از میزان بازدید و دانلود وب‌سایت‌ها و برنامه‌هایی که ابزارهای ارتباطی، اطلاع‌رسانی و حضور در شبکه‌های اجتماعی هستند و میزان گسترش استفاده از آن‌ها در جهان را نشان می‌دهند، یک واقعیت تلخ را به ما یادآوری می‌کنند؛ با حصاری که از طریق فیلترینگ دور شهروندان ایرانی کشیده شده، آن‌ها را به اعضای منزوی و گوشه‌نشین این دهکده جهانی تبدیل کرده است. در حالی که این روزها جهان به استفاده بیشتر از شبکه‌های اجتماعی روی آورده است، به لیست پلتفرم‌های ممنوعه کاربران ایرانی نمونه‌های جدیدتری اضافه می‌شود تا این طومار طولانی‌تر از قبل شود.