ایران اکسس؛ زندگی در نقطه تاریک دنیا
این کار با اعمال محدودیت روی IPها انجام می‌شود و می‌تواند موقتی یا طولانی مدت باشد. معمولاً با استفاده از فایروال ترافیک عبوری در شبکه کنترل و محدود می‌شود، به این شکل که برای فایروال IPهای ایران تعریف می‌شود تا فقط آن‌ها اجازه دسترسی داشته باشند. تصمیم اعمال چنین محدودیتی عموماً در مورد خدمات بانکی و پرداخت، سایت‌های وزارتخانهها و سازمان‌های دولتی و شرکت‌های حساس گرفته می‌شود. بهانه چنین محدودیتی هم پیشگیری از حملات سایبری و هک شدن است.
تیرماه امسال بانک مرکزی دستور داد برای جلوگیری از حملات سایبری دسترسی به برخی سامانه‌های بانکی از خارج کشور قطع شود. بانک‌هایی مثل پاسارگاد، سامان، سپه و ملی برای ایرانیان خارج از کشور دیگر امکان سرویس‌دهی نداشتند. بانک پاسارگاد همان موقع اعلام کرد این مشکل به دستور بانک مرکزی ایجاد شده و موقتی است. ایرنا هم این تصمیم را موقتی خوانده و گفته بود توسط مراجع ذی‌صلاح در راستای مقابله با تهدیدات سایبری و فقط برای تعداد محدودی از بانک‌ها که بیشترین اتصال خارج از کشور به سامانه‌های بانکی را دارند گرفته شده است.
مدت‌ها است که سامانه‌ها و سایت‌ها و سرویس‌هایی ایران اکسس هستند اما امروز آن را بیشتر احساس می‌کنیم. پس از محدودیت‌های اخیر و شدید شدن فیلترینگ، استفاده از VPN بیشتر شد تا بتوانیم محدودیت‌ها را دور بزنیم و از سرویس‌های معمولی استفاده کنیم. در این شرایط سایت‌ها و سرویس‌های ایران اکسس شده کار نمی‌کنند و تجربه استفاده از اینترنت برایمان تبدیل شده به روشن و خاموش کردن مداوم فیلترشکن.
رضا قربانی عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران می‌گوید اولین‌بار در سایت نظام صنفی رایانه‌ای با پدیده ایران اکسس به‌خاطر امنیت مواجه شد. سایتی که به دلیل داشتن اطلاعات شرکت‌ها با این نگرانی مواجه است که دسترسی از خارج از کشور راه هک کردنش را ساده‌تر کند. قربانی می‌گوید در این مواقع راه‌حل پیچیده نیست، باید آن بخشی از داده‌ها که شامل اطلاعات شرکت‌ها است، با امنیت بیشتری نگهداری شود.
به گفته او حفاظت از اطلاعات نمی‌تواند دلیلی برای بستن دسترسی باشد: «روش‌های پذیرفته‌شده‌ای برای حفاظت از اطلاعات در دنیا وجود دارد و حفاظت از اطلاعات نمی‌تواند دلیلی باشد برای اینکه ما دسترسی را ببندیم؛ ولی الان خیلی از وب‌سایت‌های ایرانی سرویس‌‌محور مثل سایت‌های وزارتخانهها و نهادهای دولتی و خدمات دولت الکترونیک برای IPهای خارج از ایران کلاً بسته شده‌اند. هنگام مراجعه به آن‌ها با فیلترشکن یا خارج از ایران نوشته‌ای می‌آید که می‌گوید: دسترسی شما مسدود شده و اگر از VPN و یا فیلترشکن استفاده می‌کنید سعی کنید آن را غیرفعال کنید.»
درواقع تنها بهانه و استفاده این شیوه بالابردن امنیت است. البته قربانی آن را طرحی موازی با شبکه ملی اطلاعات هم می‌داند که سال‌ها است در کشور دنبال می‌شود و یک جنبه مثبت و یک جنبه منفی دارد: «جنبه مثبت این است که ما هم مثل همه جای دنیا باید زیرساخت‌های ارتباطی داخل کشور را داشته باشیم و معنا ندارد که برای انتقال پیام دو نفر در داخل کشور، پیام به خارج از مرزهای کشور برود. اما تعبیر مسئولان و کسانی که به آن‌ها مشاوره می‌دهند از شبکه ملی اطلاعات این است که اساساً چه نیازی به اتصال به شبکه جهانی اینترنت و استفاده از سرویس‌های جهانی داریم؟ چه نیازی است که به‌راحتی به اینترنت جهانی وصل شویم؟»
رئیس کمیسیون فین‌تک نصر تهران اشاره می‌کند که در این سال‌ها اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور روی سرویس‌های بین‌المللی که در دسترس همه هستند ساخته شده و بستن آن‌ها خیلی از کسب‌وکارهای داخل ایران را دچار مشکل می‌کند: «طرز فکر غالبی در میان مسئولان وجود دارد که ما می‌توانیم همه آن چیزی را که در اینترنت هست، در شبکه ملی اطلاعات شبیه‌سازی کنیم و نیازی هم به بیگانه و خارجی نداشته باشیم؛ ولی این اتفاق نمی‌تواند بیفتد. اگر امروز می‌بینیم اقتصاد دیجیتال رشد کرده به دلیل ارتباطی است که با جهان داشته. پس ما الان دو پدیده هم‌زمان داریم. یکی اینکه ارتباط از داخل به بیرون محدود شود که اسم رمزش اینترنت ملی است و دیگری اینکه دسترسی از خارج به داخل محدود شود که همان ایران اکسس است و بهانه‌هایش مسائل امنیتی است.»
این کارشناس تأکید می‌کند که امنیت سایبری در کشور زیر سؤال است؛ اما باید مسئله را حل کرد و امنیت سایبری سرویس‌ها را افزایش داد. به گفته او امروز که توجه هکرها به ما جلب شده، حمله‌ها هم افزایش پیدا کرده‌اند و از فاجعه‌هایی چون ماجرای سایت‌های شهرداری تهران و سرویس‌های دولتی دیگر که دچار مشکلات گسترده شدند مثال می‌آورد و می‌گوید: «راه‌حلی که به ذهن بعضی دوستان می‌رسد این است که با ایران اکسس کردن دسترسی از خارج به داخل را ببندیم و با فیلترکردن هم دسترسی از داخل به خارج را محدود کنیم. این روش طرفدارانی دارد و دارد پیاده‌سازی می‌شود و ما تلاشمان را می‌کنیم که بگوییم این شیوه غلط است.»
انگار ما یک نقطه تاریک در دنیا هستیم
از مهم‌ترین سرویس‌هایی که دسترسی‌شان برای کاربران خارج از ایران مسدود است، خدمات بانکی و سرویس‌های پرداخت هستند. برخی تصور می‌کنند که در تمام دنیا سیستم پرداخت چنین محدودیت‌هایی را اعمال می‌کند. قربانی می‌گوید چنین تصوری واقعیت ندارد و سرویس‌های پرداخت بین‌المللی در سراسر دنیا سرویس می‌دهند، البته به جز کشورهایی مثل ایران که تحریم هستند: «این محدودیت بحث فنی نیست؛ بلکه سیاسی است. تحریم‌ها ظالمانه هستند و راه‌حل آن هم سیاسی است.»
به گفته او چون سیستم‌های پرداخت و بانکی کشور جزیره‌ای رشد کرده‌اند و ارتباطی با دنیا ندارند به‌راحتی هم ایران اکسس می‌شوند. با وجود اینکه سال‌ها است وعده‌های اتصال به سیستم پرداخت روسیه، چین یا حتی ژاپن داده می‌شود هنوز این اتفاق نیفتاده و کل سیستم مالی، بیمه، بورس، بانک و پرداخت ما جزیره‌ای فعالیت می‌کنند: «با توجه به اینکه مشتری بین‌المللی زیادی هم در سیستم‌های پرداخت و بانکی نداریم قاعدتاً کسی هم شاکی نشده است. انگار ما یک نقطه تاریک در دنیا هستیم و ارتباطی با باقی جهان نداریم.»
البته این محدودیت در سیستم پرداخت یا همچنین خدماتی مثل دولت الکترونیک که با سایت‌های سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دولتی در ارتباط است برای ایرانی‌های خارج از کشور هم مشکلاتی ایجاد کرده است. آن‌ها برای دسترسی به خدمات بانکی داخل کشور باید از VPNهایی استفاده کنند که آن‌ها را با IP ایران به سیستم وصل کند که عموماً هم گران هستند.
داخلی‌ها هم که با فیلترشکن روشن یا نمی‌توانند اپ‌های بانکی را باز کنند یا اگر باز شود سرویس‌هایش کار نمی‌کند.
اما مهم‌ترین مشکلی که ایران اکسس کردن به وجود می‌آورد از نظر قربانی تأثیر آن بر روند توسعه اقتصاد دیجیتال است: «با این کارها روند توسعه در فضای اقتصاد دیجیتال را متوقف می‌کنیم. گذشته از همه چالش‌ها و مسائل و آسیب‌های مختلف، وقتی به این شکل با یک پدیده رفتار می‌کنیم توسعه طبیعی‌اش را متوقف می‌کنیم.»
به نظر او این برخوردها اتفاقاً نشان می‌دهند که برخی تمایلی به توسعه بیش از حد در اقتصاد دیجیتال ندارند و فکر می‌کنند تا همین حدی که توسعه پیدا کرده کافی است: «معتقدند تا همین‌جا هم سرعت رشد خیلی زیاد بوده و شاید نباید سرعت رشد اینترنت و دسترسی به آن افزایش پیدا می‌کرده و تا جایی که می‌توانند آن را متوقف می‌کنند.»
قربانی تاکید می‌کند که نمی‌توانیم با یک اینترنت ناپایدار و پدیده‌هایی مثل ایران اکسس و قطع اینترنت به‌اضافه تحریم‌های ظالمانه، انتظار توسعه داشته باشیم.