سود ذخایر کانسنگ لیتیوم کشور را چه کسی می‌‌برد

هفته گذشته کشف لیتیوم در ایران خبرساز شد. فلزی که ارزش آن را با توجه به اهمیتش در تکنولوژی از طلا مهم‌تر می‌دانند. اما بررسی برخی رسانه‌ها نشان داده که نه تنها مقدار لیتیوم کشف شده آنطور که در ابتدا اعلام شد چشمگیر نیست بلکه برای فرآوری آن هم با توجه به امکانات کشور به حضور دانش کشورهای دیگر نیاز است.

لیتیوم در دنیای تکنولوژی، صنایع و داروسازی جایگاه مهمی دارد و کشف دو معدن آن در دشت قهاوند همدان امیدهایی را به وجود آورد. باتری‌های قابل شارژ و استفاده از آن‌ها در تلفن‌ همراه و لپ‌تاپ یکی از موارد مهم استفاده از لیتیوم است و با توجه به اینکه خودروهای برقی دارند جای خود را در دنیای امروز باز می‌کنند، بیش از گذشته به این فلز نیاز خواهد بود. بسیاری از کشورهایی که تولیدکننده تکنولوژی هستند متقاضی لیتیوم‌اند و قیمت این فلز روز به روز بیشتر می‌شود. لیتیوم که در اواخر ۲۰۲۰ هر تن ۱۰ هزار دلار قیمت داشت، در آپریل ۲۰۲۱ به قیمت هر تن ۵۰ هزار دلار رسید.

در ابتدا اعلام شد که ذخایر عظیمی از لیتیوم در استان همدان کشف شده است و ایرنا به نقل از یکی از مقامات وزارت صمت از حدود ۸.۵ میلیون تن لیتیوم در این استان خبر داد و گفته شد نزدیک به ۲۰ میلیون تن هم ذخیره احتمالی وجود دارد. ۸.۵ میلیون تن می‌توانست ایران را در جایگاه کشورهایی با بالاترین ذخایر لیتیوم قرار دهد.

این رسانه در گزارشی ویدیویی درباره اهمیت کشف این ذخایر، اگرچه به اینکه هشت و نیم میلیون تن، ذخایر کانسنگ لیتیوم بوده اشاره کرد اما همچنان ایران را پس از بولیوی، آرژانتین و شیلی چهارمین کشور از نظر ذخایر لیتیوم معرفی کرد.

بزرگترین این ذخایر در کشورهای آمریکای جنوبی یافت شده و بر اساس برآورد SPglobal در سال ۲۰۲۱، بولیوی با ۳۹ میلیون تن، شیلی با بیش از ۱۹ میلیون تن و استرالیا با بیش از هفت میلیون تن سه کشور با بیشترین ذخایر لیتیوم هستند. از سوی دیگر در زمینه تولید لیتیوم استرالیا، شیلی و آرژانتین سه کشور اول محسوب می‌شوند.

اما ذخایر ایران را آنطور که ابتدا ادعا شد نمی‌توان هشت و نیم میلیون تن دانست. خبرگزاری ایلنا از قول عضو کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی نوشته عبارت میلیون تن در ذخایر لیتیوم برای میزان کانسنگ کشف شده به کار رفته و نه فلز محتوا: «در عیار ۷ دهم درصد یک تا دو درصد که اگر فلز محتوای آن را به دست بیاوریم عدد آن بسیار کمتر می‌شود.» درواقع لیتیوم خالص عددی بسیار کمتر از میزان ذخایر کشف شده است.

خبرگزاری دانشجو هم در گزارشی خبر کشف ۸.۵ میلیون تن لیتیوم را یک اشتباه محاسباتی خوانده و گفته کانسنگ لیتیوم دارای درصد کمی لیتیوم خالص است و بیشتر وزن آن را مواد بی‌ارزش تشکیل می‌دهند که در فرآیند خالص‌سازی باید جدا شوند. این خبرگزاری با محاسباتی برآورد کرده که درواقع حجم ذخیره خالص معدن‌های دشت قهاوند همدان بین ۱۵ تا ۲۳ هزار تن است. این میزان با توجه به ذخایر بولیوی، شیلی، استرالیا و آرژانتین ناچیز است.

اکتشاف معادن لیتیوم در استان همدان چهار سال زمان برده و به گفته‌ی ایرنا سه سال هم زمان می‌برد تا به بهره‌برداری برسد و لیتیوم خالص از کانسنگ استخراج شود.

لیتیوم فلز ارزشمندی است و قیمت آن هم با توجه به تقاضای بالا برای آن در صنایع و تکنولوژی فعلا در حال رشد است. اما موضوع مهم این است که آیا کشور می‌تواند این ذخایر را فرآوری کند یا نه.

بولیوی به عنوان کشوری که بالاترین ذخیره لیتیوم را در جهان دارد تا همین اواخر نتوانسته بود از ذخایرش استفاده کند. بر اساس گزارش spglobal در جولای ۲۰۲۰ این کشور تصمیم گرفت به بزرگترین تولیدکننده لیتیوم تبدیل شود و برای این کار به متخصصان خارجی و منابع مالی خارجی نیاز پیدا کرد. با این حال سیاست دولت این کشور قوانین سختی برای سرمایه‌گذاری خارجی گذاشته، از جمله اینکه مالک اصلی همه پروژه‌ها باید دولت بولیوی باشد.

ایران هم به گفته بهرام شکوری عضو کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی امکان فرآوری لیتیوم را ندارد. او در گفت‌وگو با ایلنا تاکید کرده برای فرآوری لیتیوم باید دانش فنی آن را به کشور وارد کنیم و این دانش را کشورهای خاصی دارند. اما در حال حاضر به دلیل شرایط تحریمی، رابطه ایران با دنیا محدود است و امکان رایزنی برای انتقال دانش فنی سخت است.

تنها کشورهایی که به این دانش فنی دسترسی دارند و با ایران هم روابطی دارند روسیه و چین هستند. شکوری گفته: «اخیرا هم رئیس جمهوری با هیات همراه چین در زمینه‌های مختلف سند ۲۰ گانه همکاری امضا کردند و بنابراین امکان مذاکرات در این باره وجود دارد.»

ابراز خوشحالی چین و روسیه از کشف این ذخایر هم نشان می‌دهد که آن‌ها به ذخایر لیتیوم ایران امید بسته‌اند. یک رسانه دولتی روسیه این خبر را پیروزی بزرگ برای ایران دانسته و گفته ذخایر لیتیوم ایران تحریم‌های غرب را بی‌ارزش کرده است. کوارتز رسانه‌ای که بر اخبار تجارت بین‌الملل متمرکز است در گزارشی با اشاره به این موضوع، کشف لیتیوم در ایران را خبر خوشی برای چین دانسته است. در این گزارش آمده که چین به عنوان یکی از معدود متحدان اقتصادی ایران به دنبال یافتن منابع جدید لیتیوم برای صنعت در حال رشد باتری‌سازی است و به تازگی هم در بولیوی سرمایه‌گذاری میلیارددلاری انجام داده است.

نام چین زمانی که صحبت از ذخایر لیتیوم افغانستان بود هم مطرح شد. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران غربی به خاطر ریسک تحریم‌ها علاقه‌ای به ورود به اقتصاد افغانستان نداشتند، راه برای چین که مدت‌ها به دنبال تامین منبعی برای تولید باتری‌های لیتیومی بود هموار شد. به خصوص که طالبان و چین هم رابطه دوستانه‌ای دارند و طالبان از حضور این کشور برای توسعه افغانستان استقبال کرده.

با توجه به کمبود دانش فنی ایران در این زمینه و روابط محدود با کشورهای غربی، تکیه به چین برای استخراج و فرآوری این ماده دور از ذهن نیست. از سوی دیگر تلاش کشورها برای استخراج و بهره‌برداری از ذخایر لیتیوم، به زودی عرضه این فلز را در جهان افزایش می‌دهد. تا کنون استرالیا بزرگترین تولیدکننده و عرضه کننده بوده و برنامه‌های چین نشان می‌دهد تصمیم دارد بخش بزرگی از عرضه را هم این کشور در اختیار بگیرد.