بسته حمایتی دولت از کسبوکارها و سکوها؛ ناقص، ناکافی و ناکارآمد
چهار ماه از روزی که طرح دولت برای حمایت از کسبوکارها و سکوهای اقتصاد دیجیتال رونمایی شد، می‌گذرد. طرحی که گفته می‌شد پیش از بروز اختلال و محدودیت برای اینترنت در کارگروه اقتصاد دیجیتال دولت مطرح شده بود و فقط در زمانی که کسبوکارها به دلیل فیلترینگ اینستاگرام و سایر مشکلات ضرر و زیان دیدند، از آن رونمایی شد.
به همین دلیل بسیاری از کارشناسان این بسته حمایتی را به دلایل مختلفی ناکارآمد می‌دانستند. یکی از مهم‌ترین دلایل این تحلیل کارشناسان این بود که طرح حمایتی کارگروه اقتصاد دیجیتال طرحی زمان‌بر است که صرفاً در بلندمدت می‌تواند تأثیرگذار و مفید باشد.
عطا خلیقی، رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی سازمان نصر تهران، پس از رونمایی از این طرح حمایتی در گفت‌وگو با زومیت یکی از اصلی‌ترین مشکلات این طرح را این طور تشریح کرد: «این طرح طرحی نیست که بتواند مشکلات فعلی را برطرف کند، بلکه طرحی کلی است که در بلندمدت می‌تواند به اکوسیستم کمک کند. وقتی کسبوکارها در حال حاضر درمعرض نابودی هستند، این طرح بلندمدت نمی‌تواند مشکلاتشان را رفع کند.»
تنها راه کمک به کسب‌وکارهای آنلاین بازگرداندن اینترنت به روال سابق است
از همان زمان تا امروز فعالان حوزه آی‌تی و صاحبان کسبوکارها تنها راهکار جبران خسارت صاحبان مشاغل در حوزه اینترنت را نه این بسته‌های حمایتی بلکه بازگرداندن اینترنت به روال سابق می‌دانستند. در چهار ماهی که از رونمایی این طرح گذشته اما نه محدودیت‌های پلتفرم‌ها برداشته شده و نه این طرح به‌درستی اجرایی شده است. به نظر می‌رسد پیش‌بینی‌ها درست بوده؛ طرح و برنامه‌های حمایتی دولت یا هنوز اجرایی نشده یا تأثیرگذار نبوده است.
محمد خوانساری، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات، که مسئول پیگیری اجرای آیین‌نامه حمایتی دولت از کسبوکارها است و پیش از این گفته بود که با این طرح قرار است «از ظرفیت‌های موجود در دولت برای مزیت‌بخشی به کسبوکارها استفاده شود» اخیراً در گفت‌وگو با کارنگ اعلام کرده است با وجود پیشرفت برخی از اجزای این طرح اما «مهم‌ترین و کلیدی‌ترین بخش اجرای این آیین‌نامه که تخصیص بودجه است، تأمین نشده است.»
وزارت اقتصاد مسئول تخصیص و تأمین بودجه لازم برای اجرایی شدن این طرح است که به گفته خوانساری هنوز این بودجه را اختصاص نداده است. رئیس سازمان فناوری اطلاعات البته اظهار امیدواری کرده که تا پایان سال ۱۴۰۲ این بودجه تأمین شود.
طرح حمایتی دولت به کجا رسیده است؟
سکوها هم با وجود این که برنامه‌های حمایتی‌شان را طراحی و اجرا کرده‌اند اما می‌گویند که هنوز دستورالعمل‌های دقیق درباره عملیاتی کردن این طرح تدوین نشده و همچنان در دست تهیه است. نکته مهم دیگری که از سوی پلتفرم‌ها اعلام شده مسئله حمایت مالی از آن‌ها است. در حالی که نمایندگان تعدادی از کسبوکارها به زومیت می‌گویند اساساً این طرح حمایتی قرار نبوده از آن‌ها حمایت مالی کند، مدیرعامل کسب‌وکار دیگری می‌گوید از وزارت ارتباطات درخواست حمایت مالی داشته که به دلیل محدودیت‌های دولت در بودجه هنوز پاسخی به این درخواست داده نشده است.
خود پلتفرم‌ها هم نمی‌دانند این طرح دقیقاً چیست و چگونه قرار است اجرایی شود
البته اظهارات سایر پلتفرم‌ها درباره این که این طرح صرفاً قرار است از کسبوکارها حمایت مالی کند چندان دقیق نیست، چراکه عنوان این آیین‌نامه «حمایت از کسبوکارها و سکوهای اقتصاد دیجیتال» است و حمایت‌هایی هم که از سکوها درخواست شده از کسبوکارها داشته باشند، عموماً هزینه‌بر هستند. این که یک پلتفرم درخواست حمایت مالی برای پیشبرد این طرح دارد و پلتفرم دیگری اعلام می‌کند قرار بر حمایت مالی از سکوها نیست، احتمالاً ناشی از آن است که هنوز ماهیت این بسته حمایتی و چگونگی اجرای آن حتی برای سکوهای مشمول هم دقیقاً مشخص نیست.
البته با در نظر داشتن این نکته که دستورالعمل‌های لازم برای اجرای این طرح همچنان در دست تدوین است و هنوز نهایی نشده، می‌توان ابهامات موجود را طبیعی دانست. این موضوع را مدیرعامل کسبینو که یکی از سکوهای مشمول طرح حمایتی دولت است به زومیت اعلام کرد. مینا مهرنوش در این خصوص گفت: «دستورالعمل‌های حمایتی این طرح هنوز در حال نوشته شدن است و هنوز اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است.»
درخواست حمایت مالی از وزارت ارتباطات
مدیرعامل کسبینو اعتقاد دارد اگر سایر دستگاه‌ها هم با وزارت ارتباطات همراهی و همکاری کنند «طرح توسعه اقتصاد دیجیتال از طریق پلتفرم‌های ملی می‌تواند به نقطه خوبی برسد.» مهرنوش در ادامه به اقدام مؤثر وزارت ارتباطات برای اجرای این طرح هم اشاره کرد: «وزارت ارتباطات تنها کار خوبی که در راستای این طرح حمایتی انجام داد این بود که در قالب دو، سه جلسه دستگاه‌های مختلف را به ما به‌عنوان پلتفرم‌های مشمول این طرح متصل کرد؛ در واقع، یک پل ارتباطی بین وزارتخانه‌ها و ما ایجاد کردند.»
مهرنوش همچنین اعلام کرد که وزارت ارتباطات به این پلتفرم کمک سخت‌افزاری کرده و بخشی از سرورها را به‌صورت کمکی در اختیار آن‌ها گذاشته تا از آن استفاده کنند. با این حال، همچنان خبری از حمایت مالی از کسبینو نیست، همان‌طور که از سایر سکوها حمایت مالی نشده است:
«هنوز وام یا بودجه مشخصی به ما پرداخت نشده اما چون در شرایط بحران اقتصادی به سر می‌بریم این مسئله به دولت و بودجه دولت مربوط می‌شود. ما برای کمک و حمایت مالی درخواست داده‌ایم و در پاسخ ما اعلام کرده‌اند که این درخواست را در اولویت قرار می‌دهند و به محض دریافت بودجه برای حوزه دانش‌بنیان به این درخواست رسیدگی می‌کنند، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است.»
اضافه شدن ۲۰ هزار کسب‌وکار جدید به کسبینو
مهرنوش در ادامه به اقداماتی که کسبینو در راستای حمایت از کسبوکارها انجام داده نیز اشاره کرد. به گفته او، کارمزدی را که کسبینو پیش از این از فروشگاه‌ها برای حضور در این سکو می‌گرفت حالا به صفر رسانده است. علاوه بر این، کسبینو اعتبار تبلیغاتی رایگان به کسبوکارها داده تا از این طریق بتوانند به کمک تبلیغات مشتری جذب کنند.
مدیرعامل این پلتفرم همچنین از عقد قرارداد با سازمان آموزش‌های فنی و حرفه‌ای خبر داد: «با این قرارداد تمام مهارت‌جوهای این سازمان می‌توانند مهارت‌هایشان را به‌صورت رایگان در کسبینو عرضه کنند تا مردم و کارفرماها با آن‌ها همکاری کنند. این مهارت‌جوها اگر در کسبینو کانال توزیع برای مهارتشان راه‌اندازی کنند هم به آن‌ها اعتبارهای ویژه رایگان برای تبلیغات می‌دهیم و به‌عنوان یک پلتفرم شتاب‌دهنده برای آن‌ها بازار ایجاد می‌کنیم.»
مینا مهرنوش در پاسخ به این که آیا این حمایت‌ها باعث افزایش حضور کسبوکارها شده است، گفت: «از زمانی که به‌عنوان پلتفرم مشمول شناخته شده‌ایم حدود ۲۰ هزار کسب‌وکار جدید به کسبینو اضافه شده است.» به گفته او، کسبینو قبلاً حدود ۱۲۰ هزار کسب‌وکار داشته و بعد از مشمول شدن در این طرح و ارائه بسته‌های حمایتی حدوداً ۲۰ هزار کسب‌وکار جذب کرده است. طبق اعلام مهرنوش، در حال حاضر مجموعاً یک میلیون و ۵۰۰ هزار کاربر در کسبینو حضور دارند.
چه تعداد کسب‌وکار به سروش‌پلاس اضافه شد؟
سروش‌پلاس هم آمارهایی درباره تعداد فروشگاه‌های اضافه‌شده به این پلتفرم ارائه می‌دهد: «سروش‌پلاس از نظر تعداد کانال‌های فروشگاهی نسبت به دوران پیش از محدودیت‌ها، رشد خوبی را تجربه کرده است. قبل از این دوران، مثلا در شهریور ماه، تعداد کانال‌های فروشگاهی پنج هزار کانال بوده؛ این تعداد در دی ماه بین ۱۵ تا ۱۶ هزار کانال بوده و در بهمن ماه به ۱۷ هزار و ۵۰۰ کانال فروشگاهی رسیده است.»
درآمدزایی ۴۳ تا ۴۵ هزار کانال از طریق سروش‌پلاس
به گفته فرهاد مرادی، مدیرعامل این پلتفرم، تعداد کل کانال‌هایی که در دو تا سه ماه گذشته روی سروش‌پلاس درآمدزایی داشته‌اند، نه فقط کانال‌های فروشگاهی، هم بین ۴۳ تا ۴۵ هزار کانال است. همچنین، امسال در مجموع ۱۴۰ تا ۱۵۰ هزار کانال روی سروش‌پلاس تشکیل شده که درآمد داشته‌اند.
او درباره اقدامات انجام‌شده در سروش‌پلاس برای حمایت از کسبوکارها نیز توضیح داد: «ما بسته‌های تخفیفی برای کسبوکارها در نظر گرفته بودیم تا بتوانند سریع‌تر کسب‌وکارشان را شکل بدهند و دنبال‌کننده‌هایشان را پیدا کنند. سه پکیج ۳۰، ۵۰ و ۸۰ درصد تخفیف برای تبلیغات به کسبوکارها می‌دهیم.»
او از تلاش برای همکاری با بانک مرکزی با هدف کمک به کسبوکارها نیز خبر داده و گفت: «در تلاش هستیم با بانک مرکزی مسیری را پیش ببریم تا کسب‌وکارهایی که به‌صورت مجازی فعالیت می‌کنند کسب‌وکارشان به‌عنوان دارایی‌شان شناخته شود و بتوانند از آن استفاده‌های مختلفی مثل دریافت تسهیلات و... کنند. اگر این دارایی به رسمیت شناخته شود اتفاق بسیار خوبی برای کسبوکارها خواهد بود.»
با وجود این اقدامات اما از این پلتفرم هم حمایت مالی نشده است. البته مرادی می‌گوید که از ابتدا هم قرار نبوده حمایت مالی شامل سکوها شود: «رویکرد این طرح بیشتر از این که حمایت از ما سکوها باشد، حمایتی برای کسبوکارها است.» او با تأکید بر این که سروش‌پلاس هیچ حمایت و امتیازی دریافت نکرده، اضافه کرد: «ما انتظار گرفتن امتیاز یا تسهیلاتی از این طرح را نداشتیم و هدفمان ارائه امکانات و حمایت از کسبوکارها بوده است. اگر هم تسهیلاتی از سوی بانک مرکزی به ما داده شود، برای همین کسبوکارها است و به صاحبان آن‌ها ارائه می‌شود.»
تمام اقدامات حمایتی روبیکا برای کسبوکارها
علاوه بر کسبینو و سروش‌پلاس، روبیکا هم یکی دیگر از سکوهای مشمول در طرح حمایت از کسبوکارها و سکوهای اقتصاد دیجیتال است. این پلتفرم هم در پاسخ به زومیت اعلام کرده که پیش از این طرح نیز برنامههایی برای حمایت از کسبوکارها و کسب درآمد در این بستر داشته است و همچنان آن طرح‌ها را ادامه می‌دهد.
«ایجاد سرویس فروشگاهی و اتصال آن به شبکه اجتماعی روبینو، حمایت از صفحات فروشگاهی و کسبوکارها در روبیکا در قالب بسته‌های تبلیغاتی رایگان شامل پین در پیام‌رسان و قرار گرفتن فروشگاه‌ها در بخش صفحات پرمخاطب در صفحه نخست اپلیکیشن و همچنین توسعه زیرساخت‌های کسب درآمد از طریق تولید محتوا در پیام‌رسان و روبینو» از برنامه‌های روبیکا برای حمایت از کسبوکارها و تولیدکنندگان محتوا بوده که در این طرح حمایتی هم دنبال شده است.
این پلتفرم آماری از میزان تغییرات در رشد کسب‌وکارهای فعالش ندارد اما در توضیح وضعیت فعالیت فروشگاه‌هایش می‌گوید: «تاکنون حدود ۲۱ هزار و ۱۴۰ کاربر برای سرویس فروشگاه در روبیکا ثبت‌نام کرده‌اند. روبیکا مستقلاً آماری از میزان ریالی تجارت در این صفحات ندارد.» همچنین، طبق اعلام روبیکا، تعداد بسیاری از صفحات در شبکه اجتماعی روبینو نیز در قالب صفحات فروشگاهی، که به سرویس فروشگاه متصل نیستند، مشغول فروش محصولات و خدمات خود و کسب درآمد هستند.
در طرح حمایتی دولت پلتفرم‌ها فقط تأمین‌کننده زیرساخت‌ها هستند و کمک مالی دریافت نمی‌کنند
روبیکا هم مثل سروش‌پلاس هدف طرح حمایتی دولت را حمایت از کسب‌وکارهای آنلاین می‌داند، نه سکوها: «در این طرح قرار است زیرساخت‌های سکوهای داخلی برای حمایت از کسبوکارها بررسی شود و مشخص گردد که هر کدام از این سکوها، که روبیکا هم بخش از آن‌ها است، چه خدمات و بستری را می‌توانند برای حمایت از توسعه کسبوکارها ارائه دهند.»
بر همین اساس، این پلتفرم تأکید دارد که تا امروز از دولت و وزارت ارتباطات کمک مالی دریافت نکرده است: «تا کنون هیچ‌گونه کمک مادی از وزارت ارتباطات و در قالب هیچ طرحی دریافت نکرده‌ایم و اصولاً و صرفاً وابسته به حمایت و پشتیبانی کاربران خود هستیم.»
البته روبیکا بر این نکته هم تأکید دارد که دو سهام‌دار این پلتفرم، یعنی همراه اول و ایرانسل، کلیه پروژه‌های توسعه خود را تأمین مالی کرده و روبیکا عموماً نیازی به سایر حمایت‌های جانبی ندارد.
طرح حمایتی دولت از کسبوکارها و سکوهای اقتصاد دیجیتال با وجود نقص در دستورالعمل‌ها و ابهاماتی که در چگونگی اجرا دارد، همچنان راه خود را پیش می‌برد. این طرح که هنوز آمار دقیقی از نتایج آن منتشر نشده و مشخص نیست از زمان اجرایی شدن تا امروز چه تعداد کسب‌وکار را در سامانه خود جذب کرده، در آمارهای تخمینی پلتفرم‌ها با ارقامی مثل ۲۰ هزار کسب‌وکار جدید در کسبینو و اضافه شدن کمتر از ۴۰ هزار کسب‌وکار به سروش‌پلاس در دی و بهمن امسال، نشان می‌دهد که چندان طرح موفق و تأثیرگذاری نبوده است.
این اعداد در حالی مطرح می‌شود که بر اساس آمارهای منتشرشده تا نیمه اول امسال اینستاگرام، به‌عنوان محبوبترین پلتفرم برای فروشگاه‌های خرد آنلاین، شناخته می‌شد که تعداد کسب‌وکارهای فعال در آن بین ۴۵۰ هزار تا یک میلیون تخمین زده می‌شد. همچنان آنچه برای جذب کسبوکارها به یک پلتفرم اهمیت دارد تجمع کاربر در آن‌ها است. هرچند طبق اعلام وزارت ارتباطات پیام‌رسان‌های ایرانی رشد خوبی در جذب کاربر داشته‌اند، اما به نظر می‌رسد اگر کوچ به این پلتفرم‌ها واقعاً اتفاق افتاده بود کسبوکارها هم بی‌درنگ به پیام‌رسان‌ها می‌پیوستند و آمارهای این گزارش می‌توانست چندین برابر باشد.
این اتفاق اما هنوز رخ نداده و طرح حمایتی دولت هم نتوانسته این وضعیت را تغییر دهد تا یک بار دیگر ثابت شود جذب کاربر به پیام‌رسان‌ها مقدم بر حمایت از کسبوکارها است؛ موضوعی که البته در حدود این ۶ ماه محدودیت رخ نداده و کاربران هنوز در برابر آن مقاومت می‌کنند.