فناوری ایران در سال ۱۴۰۱؛ جان کندن برای متصل ماندن به جهان

قطعا شما به‌عنوان کاربران اینترنت بهتر از ما تمام اتفاقات حوزه فناوری در سالی که گذشت را به خاطر دارید. با این حال، یک جا مرور کردن و به ثبت رساندن تمام فراز و نشیب‌های یک سال سخت شاید تصویر دقیق‌تری از آن‌چه بر ما گذشته است، ارائه دهد. سال سخت، سال تلخ، سالی در تلاش برای ماندن و اتصال داشتن با جهان.

• فروردین:

سال ۱۴۰۰ با درخواست اپراتورها برای افزایش تعرفه اینترنت در سال ۱۴۰۱ به پایان رسیده بود. اتفاقی که در اولین ماه سال ۱۴۰۱ رخ داد. روز هجدهم فروردین بود که اعلام شد بسته‌های اینترنت در برخی اپراتورها گران شده است؛ برآوردها نشان می‌داد اینترنت ثابت تا ۶۰ درصد و اینترنت همراه تا ۲۵ درصد افزایش قیمت داشته است.

«نرخ چهار درصدی حقوق گمرکی در صدر بند (د) ماده (۱) قانون امور گمرکی برای کالاهای اساسی، دارو، تجهیزات و ملزومات مصرفی پزشکی و همچنین نهاده‌های کشاورزی و دامی به یک درصد تقلیل می‌یابد.» بر اساس این تصمیم جدید، رئیس اتحادیه صنف فناوران رایانه تهران اعلام کرد که این مصوبه باعث می‌شود قیمت لپ‌تاپ ۵ تا ۶ درصد افزایش پیدا کند. هرچند البته قیمت لپ‌تاپ در سالی که گذشت به دلیل افزایش نرخ تورم و بالا رفتن قیمت ارز افزایش بسیار بیشتری را تجربه کرد.

روز ۲۲ فروردین ۱۴۰۱ با اعلام یکی از نمایندگان مجلس، طرح صیانت که بررسی آن پیش‌تر به کمیسیون مشترک واگذار شده بود، از دستور کار این کمیسیون خارج شد. با این تصمیم مقرر شد طرح صیانت بار دیگر در صحن علنی مجلس بررسی و پیگیری شود.

• اردیبهشت:

اردیبهشت ۱۴۰۱ با خبرهایی درباره پیگیری موضوع ممنوعیت واردات آیفون از سوی نمایندگان مجلس آغاز شد. موضوعی که از همان ابتدا با مخالفت مردم، فعالان صنعت موبایل و انجمن واردکنندگان موبایل قرار گرفت.

نمایندگان مجلس با این استدلال که «در شرایطی که درگیر جنگ اقتصادی هستیم، واردات کالای لوکس ازجمله آيفون منطقی نیست»، از طریق وزارت صمت پیگیر ممنوع کردن واردات گوشی‌های شرکت اپل شدند. موضوعی که چند روز بعد از اعلام این خبر هم باعث افزایش قیمت ۱۰ درصدی این گوشی‌ها در بازار شد و هم مورد مخالفت بسیاری از کارشناسان قرار گرفت؛ چراکه آن‌ها اعتقاد داشتند ممنوع کردن واردات رسمی این کالا میزان قاچاق آن را افزایش داده و فساد و انحصار ایجاد می‌کند.

۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۱، وزارت صمت اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی را به دو اتحادیه کسب‌و‌کارهای مجازی توزیعی و اتحادیه کسب‌و‌کارهای مجازی خدماتی تفکیک کرد. تصمیمی بسیار بحث‌برانگیز که موافقان و مخالفان بسیاری داشت؛ برخی این اقدام وزارت صمت را قانونی و عده زیادی آن را غیر قانونی می‌دانستند. البته این اتفاق شروع جنجال‌های اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی در سال ۱۴۰۱ بود. سایر اتفاقات مربوط به این اتحادیه را در ادامه مرور می‌کنیم.

در نیمه اردیبهشت ماه بود که دبیرخانه هیئت عالی نظارت بر سازمان‌های صنفی کشور، در اطلاعیه‌ای انتخابات اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی کشور را، که قرار بود روز ۱۹ اردیبهشت برگزار شود، لغو کرد. هیئت نظارت دلیل لغو را مغایر بودن موضوع تفکیک اتحادیه با قانون نظام صنفی و بهبود محیط کسب‌وکار اعلام کرد.

روز جمعه ۱۶ اردیبهشت بسیاری از کاربران خوزستانی از قطعی اینترنت در این استان خبر دادند. خوزستانی‌های ساکن در شهرهای اهواز، ایذه، سوسنگرد، حمیدیه و آبادان اعلام کردند روی اپراتورهای موبایل از جمله ایرانسل، همراه اول، رایتل با قطعی مواجه بوده‌اند.

کلادفلر، یکی از بزرگ‌ترین سرویس‌های CDN در جهان نیز روز جمعه با انتشار تصویری از قطعی کامل اینترنت در خوزستان خبر داد. این در حالی است که وزیر کشور در پاسخ به پیگیری‌های خبرنگاران درباره این موضوع اعلام کرد «هیچ ناامنی در اهواز نیست و اینترنت نیز قطع نشده است.»

اواخر اردیبهشت امسال بازار موبایل افزایش قیمت قابل توجهی را تجربه کرد. گوشی‌های برندهای اپل، سامسونگ و شیائومی نسبت به اواخر سال ۱۴۰۰، ۲۰ تا ۵۰ درصد گران شدند. در این میان گوشی‌های آیفون بیشترین میزان افزایش قیمت را داشتند. فروشندگان موبایل افزایش دائمی نرخ ارز را اصلی‌ترین عامل بالا رفتن قیمت‌ها اعلام کردند.

روز بیست‌وچهارم اردیبهشت ماه کاربران اینترنت مبین‌نت با افت سرعت قطعی مواجه شدند. مبین‌نت حملات سایبری را علت این اتفاق اعلام کرد. این شرکت در اطلاعیه‌ای که در حساب توئیتری خود منتشر کرد، گفت در روز ۲۴ اردیبهشت از ساعت ۱۷ عصر اینترنت این شرکت به دلیل حمله سایبری گسترده با اختلال مواجه شده و منشأ این حمله‌ها خارجی بوده که در نهایت مشکلات پیش‌آمده در ساعت ۱۸:۴۵ برطرف شده است.

۲۶ اردیبهشت بود که انجمن واردکنندگان موبایل اعلام کرد که واردکنندگان برای ثبت سفارش گوشی آیفون با محدودیت‌هایی مواجه شده‌اند و امکان ثبت سفارش این گوشی را نداشته‌اند. اتفاقی که باعث شد بسیاری از واردکنندگان پیش‌بینی کنند گام‌های اولیه برای ممنوعیت همیشگی آیفون برداشته شده است.

سخنگوی این انجمن دو روز بعد از اعلام این خبر علت احتمالی توقف ثبت سفارش واردات آیفون را عدم تأمین ارز برای واردات گوشی‌های پرچم‌دار و بررسی بازخورد واردکنندگان و مصرف‌کنندگان اعلام کرد.

• خرداد:

دومین روز خرداد ۱۴۰۱ بود که نامه‌ای از رضا فاطمی امین، وزیر صمت، منتشر شد که در تاریخ ۲۹ فروردین ۱۴۰۱ خطاب به رئیس‌جمهور نوشته شده بود. در این نامه دلیل اصلی عزم مسئولان برای اعمال این ممنوعیت ارزبری یک میلیارد دلاری واردات آیفون در سال ۱۴۰۰ عنوان شده بود. همچنین وزیر صمت از رئیسی درخواست کرده بود با ممنوع شدن واردات آیفون منابع ارزی آن به واردات خودرو تخصیص داده شود تا خودروهای بیشتری به کشور بیاید.

در همین روز البته مدیرکل دفتر صادرات و واردات وزارت صمت اعلام کرد واردات آیفون هیچ محدودیتی ندارد و گمرک هم از ادامه پیدا کردن واردات مسافری و تجاری این گوشی‌ها خبر داد. هرچند هنوز امکان ثبت سفارش جدید وجود نداشت اما مسئولان وزارت صمت اعلام کردند که ثبت سفارش هم تا چند روز آینده از سر گرفته می‌شود.

نهم خرداد، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حکمی رسول جلیلی، عضو شورای عالی فضای مجازی؛ محمد خوانساری، رئیس سازمان فناوری اطلاعات؛ شهاب جوانمردی، مدیرعامل هلدینگ فناپ؛ حسین میرزاپور، دستیار وزیر ارتباطات در امور راهبردی و بین‌الملل و حسین نعمتی، مدیرعامل سابق پست را به‌عنوان اعضای جدید کمیسیون سازمان تنظیم و مقررات ارتباطات رادیویی منصوب کرد. نکته قابل توجه در خصوص این انتصابات حضور کم‌رنگ بخش خصوصی در میان اعضای جدید کمیسیون سازمان تنظیم مقررات بود.

ضوابط پذیرش شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال که توسط هیئت‌مدیره سازمان بورس به تصویب رسیده بود، ابلاغ شد. به موجب این ابلاغیه امکان پذیرش سهام این دسته از شرکت‌ها در بورس تهران فراهم شد تا سال ۱۴۰۱ مسیر بورسی شدن این کسب‌وکارها هموار شود.

امسال سال درگیری و اختلاف میان ساترا با پلتفرم‌های نمایش خانگی هم بود. این اختلافات که از قبل هم وجود داشت، اوایل خرداد با انتقاد رئیس ساترا از عملکرد VODها و احتمال لغو مجوز برخی پلتفرم‌ها بار دیگر مطرح شد. البته رئیس ساترا دهم خرداد ماه به زومیت گفت که هنوز تصمیمی برای لغو مجوز پلتفرم‌های VOD از جمله فیلیمو و نماوا گرفته نشده است.

انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئویی آنلاین اما در واکنش به خبرهای منتشرشده درمورد لغو مجوز فیلیمو و نماوا اعلام کرد که ساترا به‌دلیل وابستگی به صداوسیما با شبکه نمایش خانگی بی‌طرفانه رفتار نمی‌کند. در اطلاعیه این انجمن این طور نوشته شده بود: «این حوزه به رگولاتوری مستقل نیاز دارد؛ رگولاتوری که با تعامل سازنده و به دور از تضاد منافع، از رشد و پیشرفت این صنعت مسرور و خشنود باشد و نه غمگین و افسرده.»

ظهر روز ۱۲ خرداد در سایت شهرداری تهران و برخی سامانه‌های زیرمجموعه آن اختلالاتی رخ داد و این سامانه‌ها را برای چند روز از دسترس خارج کرد. سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران (فاوای شهرداری) در اطلاعیه‌ای با اشاره به حمله سایبری به این سایت‌ها اعلام کرد اختلال عمدی در صفحه داخلی سامانه اینترانتی (داخلی) شهرداری تهران، برای دقایقی این سامانه را با انتشار تصویری موهن از دسترس خارج کرده بود. خدمات بسیاری از سامانه‌های شهرداری تهران تا حدود دو هفته پس از این حمله هم‌چنان در دسترس نبود.

هشتاد روز پس از این حمله، نامه‌ای به امضای محمدرضا زارعلی، مدیر‌کل سابق امور مالی شهرداری تهران، در رسانه‌ها منتشر شد که در آن نوشته شده بود به حراست شهرداری اطلاع داده شده که به برخی از نیروهای شهرداری پیام «سیستم شما توسط فرد دیگری در‌دسترس است» ارسال شده است. انتشار این نامه این گمانه‌زنی را ایجاد کرد که مدیران شهرداری پیش‌ از حمله از این ماجرا اطلاع داشته‌اند.

برگزاری بیست‌وششمین دوره نمایشگاه الکامپ یکی از اتفاقاتی بود که امسال بارها مطرح شد و در نهایت به جایی نرسید. هجدهم خرداد اعلام شد که قرار است دوره جدید این نمایشگاه، پس از نزدیک به سه سال تعویق به دلیل شیوع ویروس کرونا، ۱۱ مرداد تا ۱۴ مرداد ۱۴۰۱ برگزار شود. این اتفاق البته رخ نداد و تاریخ‌های دیگری هم برای برگزاری اعلام شد اما تا پایان سال هم این نمایشگاه برگزار نشد.

بعد از ابلاغ ضوابط حضور استارتاپ‌ها در بورس، روز ۲۴ خرداد سهام تپ‌سی در بورس عرضه اولیه شد. این عرضه در بازار دوم فرابورس رخ داد و در ۵۰ دقیقه اول عرضه ۵۸ میلیون سهم آن فروش رفت. بنابراین، ۵۸ میلیون و ۶۰۰ سهم تپسی به قیمت ۹۳۹ تومان عرضه شد و در کمتر از یک ساعت، عملیات مچینگ عرضه و تقاضا انجام شد.

نتایج آخرین نظرسنجی ایسپا منتشر شد و پژوهش این مرکز درباره میزان استفاده از رسانه‌های اجتماعی در ایران نشان داد واتساپ با ۷۱ درصد کاربر، پرمخاطب‌ترین رسانه اجتماعی در ایران است. اینستاگرام با ۴۹٫۴ درصد استفاده، در رتبه دوم قرار داشته و تلگرام نیز با ۳۱٫۶ درصد استفاده سومین رسانه اجتماعی محبوب کاربران ایرانی‌ها معرفی شد. واتساپ و اینستاگرام تقریبا سه ماه بعد از انتشار این آمار فیلتر و از دسترس کاربران خارج شدند.

آخرین روز خرداد ماه، با انتشار بیانیه‌ای از سوی انجمن فین‌تک درگیری فعالان حوزه اینشورتک با بیمه مرکزی آغاز شد. البته این درگیری از روزی درگرفته بود که بیمه مرکزی از راه‌اندازی سامانه آمیتیس خبر داده بود. انجمن فین‌تک با غیرقانونی خواندن این اقدام، راه‌اندازی این سامانه را موجب نابودی استارتاپ‌های بیمه دانست. در روزهای بعدی امسال اخبار فراوانی از این اقدام به گوش رسید و اختلافات استارتاپ‌های بیمه‌ای با بیمه مرکزی ادامه پیدا کرد.

• تیر:

از اواخر خرداد ماه مواردی از اختلال و قطعی در سرویس‌های VPN مشاهده شده بود که مورد اعتراض کاربران قرار گرفت. اوایل تیر ماه تحلیل‌های کارشناسان از این اتفاق نشان داد دستکاری روی DNSها و سرویس‌های رمزنگاری‌‌شده (TLS) انجام شده که فیلترشکن‌ها هم از آن استفاده می‌کنند و همین مساله باعث کند شدن سرعت VPNها حین استفاده از آن‌ها می‌شود.

به گفته کارشناسان، شواهد فنی نشان می‌داد که سیستم فیلترینگ دچار تغییراتی شده بود. این تغییرات یا در نتیجه به‌روزرسانی تجهیزات فیلترینگ به وجود آمده بود یا سناریو‌های جدیدی برای سیستم فیلترینگ کشور در حال پیاده‌سازی بود تا فیلترینگ را تشدید کند.

ششم تیر ماه اعلام شد که سایت سه کارخانه فولادی کشور در خوزستان، اصفهان و هرمزگان مورد حمله سایبری قرار گرفته با اختلالاتی مواجه شده است. مدیرعامل شرکت صنایع فولاد خوزستان این خبر را تأیید کرد اما توضیح داد که این حمله هیچ خسارتی به مجموعه فولاد خوزستان وارد نکرده است. پس از حمله سایبری به شهرداری تهران، این دومین حمله سایبری مهم به کشور بود.

روزهای ابتدایی تابستان شاهد اختلالات اینترنتی، افت سرعت و کاهش کیفیت اینترنت در سراسر کشور بودیم. این وضعیت باعث شد کارزاری با عنوان «اعتراض عملی به اختلالات گسترده در اینترنت» در سایت کارزار به راه بیفتد تا کاربران اینترنت با امضای آن اعتراضشان به این وضعیت را اعلام کنند.

بعد از بروز اختلالات در اینترنت این گمانه‌زنی‌ها انجام شد که مسئولین کشور قصد فیلتر کردن پلتفرم‌های خارجی مانند اینستاگرام و واتساپ را دارند. یکی از نمایندگان مجلس هم با بیان این موضوع به این احتمال دامن زد. وزیر ارتباطات اما در روز هفتم تیر ماه فیلتر شدن این پلتفرم را شایعه خواند و تصریح کرد: «فیلترینگ دراختیار وزارت ارتباطات نیست؛ اما هیچ تصمیمی در هیچ بخشی از کشور در این مورد اتخاذ نشده است.»

وزارت ارتباطات همچنین موضوع اختلال در اینترنت و وضعیت نامناسب شبکه را تکذیب کرده و رئیس وقت مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت ارتباطات عامل مطرح شدن مساله اختلالات اینترنتی را شرکت‌های فروشنده VPN دانست: «یک سری شرکت که حالا معتقد به ایجاد اختلال عمدی روی اینترنت هستند، کسانی‌اند که VPN می‌فروشند و فروش VPN قانونی نیست. ما ملزم نیستیم کار غیرقانونی گروهی را پوشش دهیم و کاری کنیم که گروهی کار غیرقانونی انجام دهند.»

کشمکش‌ها میان فعالان صنعت بیمه به‌ویژه اینشورتک‌ها و بیمه مرکزی ادامه پیدا کرد تا این که روز دهم تیر ماه کارگروه اقتصاد دیجیتال در نامه‌ای خواهان توقف فعال‌سازی سامانه آمیتیس توسط بیمه مرکزی شد. ورود این کارگروه به موضوع فعالیت سوییچ بیمه آمیتیس به نظر برخی فعالان حوزه اینشورتک و فین‌تک اتفاق مثبتی بود. اتفاقی که در نهایت به سود استارتاپ‌های فعال در حوزه بیمه آنلاین تمام شد.

سیزدهم تیر ماه رسانه‌ها خبر فیلتر شدن توییچ، پرمخاطب‌ترین سرویس استریم بازی دنیا، را منتشر کردند. همچنین در همین روزها و همزمان با بروز اختلالات در اینترنت گزارش‌هایی از سوی کاربران درباره فیلترینگ دیسکور و کاهش سرعت در اینستاگرام به گوش می‌رسید.

مشکلات شبکه اینترنت کشور در تیر ماه ۱۴۰۱ تمامی نداشت! سیزدهم تیر ماه و به دنبال گزارش کاربران ایرانی خارج از کشور مشخص شد که دسترسی این افراد به برخی سامانه‌های بانکی کشور قطع شده است. پیگیری‌ها نشان داد بانک مرکزی در جدید‌ترین تصمیم خود برای جلوگیری از حملات سایبری، دستور به قطع دسترسی ایرانیان به برخی سامانه‌های بانکی خارج از کشور داده است.» در واقع، خدمات بانک‌هایی از جمله پاسارگاد سامان، سپه، ملی قطع شده و برای مدتی این بانک‌ها قادر به سرویس‌دهی به کاربران خارج‌نشین خود نبودند.

نیمه تیر ماه در حاشیه نشست هیئت دولت بود که وزیر ارتباطات از اختصاص بسته اینترنتی چهار ماهه و دائمی رایگان برای سه دهک پایین جامعه خبر داد. زارع‌پور اعلام کرد «کسانی که یارانه ۴۰۰ هزار تومانی دریافت می‌کنند می‌توانند ازطریق درگاه ملی خدمات دولت این اینترنت را دریافت کنند.» این بسته اینترنتی یک بسته ۱۰ گیگابایتی بود که هر چهار ماه یک بار قابلیت تمدید داشت.

۲۰ تیر ۱۴۰۱ محدودیت جدیدی در دسترسی کاربران به اینترنت به وجود آمد. کاربران از هدایت جست‌وجوهای خود با IP ایران برای سایت گوگل به فضایی سانسورشده یعنی حالت جست‌وجوی امن (SafeSearch) خبر دادند. اتفاقی که ازطریق ربودن دامنه (‌DNS Hijacking) رخ می‌دهد.

کارشناسان می‌گفتند DNS Hijacking در ایران بی‌سابقه نیست اما به نظر می‌رسید از روز بیستم تیر ماه این محدودیت در بعضی از شرکت‌های سرویس‌دهنده‌ی اینترنت (ISP) به‌خصوص ایرانسل و آسیاتک و زیرمجموعه‌هایش در خود دامنه‌ی گوگل اعمال شده و کاربرانی که در پی جست‌وجو به سایت گوگل مراجعه می‌کردند به دامنه‌‌های محدودشده می‌رسیدند.

این اتفاق مشکلات فراوانی برای کاربران به وجود آورد و به شدت مورد انتقاد آن‌ها و همچنین کارشناسان قرار گرفت و یک کارزار در اعتراض به فعال‌سازی اجباری Safe Search گوگل به راه‌ انداخت.

بیست‌ونهم تیر ماه بود که وزیر ارتباطات فعال‌سازی safe search را تایید کرد و در توضیح علت آن گفت: «دسترسی به محتواهای غیراخلاقی و خشونت بسیار شدید در جمهوری اسلامی ایران جزو خطوط قرمز است و در خیلی از کشورهای دیگر هم دسترسی به این‌ موضوعات محدود شده است.»

۲۵ تیر تصویر نامه‌ای در رسانه‌ها منتشر شد که از سوی رئیس ساترا خطاب به رئیس سازمان صداوسیما نوشته شده بود. در این نامه مصوبات شورای فضای مجازی صداوسیما برای انجام برخوردهای بازدارنده در مقابل تخلفات پلتفرم‌های نمایش خانگی ذکر شده بود.

در این نامه که در ۱۲ بند نوشته شده، ساترا از نهادهای مختلف از جمله دادستانی کل کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت علمی ریاست‌جمهوری، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت صمت، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و... خواسته بود تا در همکاری با این نهاد با تخلفات پلتفرم‌های نمایش خانگی مقابله کنند. از لغو اینماد تا تعلیق فیلیمو و نماوا از جمله اقداماتی بود که برای مقابله با VODها در نظر گرفته شده بود.

به دنبال این خبر، فیلیمو به این اقدام واکنش نشان داد و انسداد ایجادشده در فعالیت VODها را محصول عملکرد بی‌ضابطه ساترا خواند. سعید مقیسه، رئیس سازمان ساترا، هم در پاسخ گفت که این سازمان «در اجرای قوانین بالادستی تعارف ندارد.» این درگیری‌ها تا چند روز بعد ادامه پیدا کرد و مدیرعامل فیلیمو در انتقاد تند به ساترا، این سازمان را برای تنظیم‌گری در این حوزه نامناسب خواند؛ چراکه شکوری مقدم اعتقاد داشت «تنظیم‌گر ما نباید رقیب و ذینفع باشد.»

موضوع دسترسی آزاد و بدون محدودیت به اینترنت برای برخی افراد یا اقشار موضوع جدیدی نیست. از سال‌ها قبل گروه‌های خاصی مانند خبرنگاران می‌توانستند در صورت اعلام نیاز از اینترنتی با محدودیت‌های کمتر استفاده کنند. ۲۶ تیر ماه اما یکی از نمایندگان مجلس از برداشته شدن فیلترینگ برای یک گروه جدید خبر داد.

حجت‌الاسلام حسینی‌‌کیا، عضو ناظر مجلس در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای، در جمع خبرنگاران اعلام کرد که قرار است پس از فاز آزمایشی اینترنت بدون فیلتر برای اساتید کل دانشگاه‌های کشور، این گروه در داخل دانشگاه‌ها از این امکان استفاده کنند. تا پایان سال که محدودیت‌ها بیشتر شد نیاز به چنین اینترنتی در اقشار دیگری از مردم و حتی مسئولین کشور هم احساس شد.

• مرداد:

چند روز بعد از فعال شدن قابلیت safe search در گوگل، خبر رسید که مرورگر روسی یاندکس در ایران رفع فیلتر شده است. یک روز قبل از برداشته شدن فیلترینگ این موتور جست‌وجو بود که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از توسعه‌ی همکاری ایران و روسیه در حوزه‌ی ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر داد.

چند روز پس از درگیری‌های فیلیمو و ساترا نگرانی کاربران پلتفرم‌های نمایش خانگی بابت لغو مجوز و محدودیت فعالیتشان، مدیران نماوا و ساترا خبر از استقبال حاکمیت از فعالیت‌های رسانه‌های صوت‌وتصویر فراگیر دادند، درصورتی‌که این رسانه‌ها از قوانین ساترا تمکین کنند. به این ترتیب، نماوا با ساترا همکاری کرد اما رقیبش، یعنی فیلیمو، پس از انتقادات مدیرعاملش از ساترا با این سازمان اعلام همکاری نکرد.

صبح روز سوم مرداد از ساعت ۸:۳۶ تا ۸:۴۵ اینترنت ثابت کشور قطع شد. کاربران فقط می‌توانستند به سایت‌هایی دسترسی داشته باشند که در داخل کشور میزبانی می‌شدند. گفته می‌شد این اختلال در اینترنت به دلیل قطعی برق در شرکت ارتباطات زیرساخت به وجود آمده است. پس از این قطعی اختلال شدیدی در ارتباط‌های VPN حتی برای اتصال‌های داخلی به وجود آمد. به گفته وزیر ارتباطات، مشکل قدیمی بودن و فرسودگی کابل‌های برق داخلی مرکز مخابراتی انقلاب باعث قطعی اینترنت شده بود.

بعدازظهر شنبه ۸ مرداد اتصال برخی از مشترکان همراه‌ اول به اینترنت با اختلال مواجه شد. همراه‌ اول قطع‌شدن فیبر نوری استان خراسان رضوی را عامل این اختلال اعلام کرد. از ابتدای تابستان روند قطعی و اختلال آغاز شده بود و هم‌چنان هم ادامه داشت.

ظهر روز ۱۰ مرداد اینترنت بخشی از کشور با اختلال شدید مواجه شد. نت‌بلاکس قطعی اینترنت در خطوط اینترنت ثابت و ایرانسل و شرکت ارتباطات زیرساخت را تأیید کرد و تمام داده‌های رادار ابرآروان هم نشان از اختلال شدید در شبکه داشت، همچنین سرورهای این شرکت از دسترس خارج شده‌ بودند. این اختلال علاوه بر ایجاد مشکل در دسترسی به اینترنت، حتی تماس در خطوط تلفن همراه اپراتور ایرانسل را هم مختل کرده بود. در نهایت، دلیل این اختلال آتش‌سوزی در یکی از حوضچه‌های مخابراتی اعلام شد.

مشکلات اینشورتک‌ها با مسئله راه‌اندازی سوییچ آمیتیس در جلسه کمیسیون راهبری اقتصاد دیجیتال بررسی شده و روز دهم مرداد ماه اعلام شد که کارگروه اقتصاد دیجیتال عهده‌دار تصمیم‌گیری درباره فعالیت این سامانه شده است.

مرداد ماه بود که یک هیئت از مقامات روسیه به ایران آمدند تا درباره همکاری با ایران در حوزه اقتصاد دیجیتال تصمیم‌گیری کنند. در این جلسات مقامات کشور و فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال با نمایندگان روسی دیدار کردند و همچنین تفاهم‌نامه‌های همکاری میان آن‌ها امضا شد.

چهاردهم مرداد ماه بود که حساب توییتری 3ackd0or ادعا کرد ازطریق حفره امنیتی به سرویس‌های اسنپ‌فود سازمانی، qzsc.ir و pishro.com نفوذ کرده است. اسنپ‌فود این حمله را تایید کرد اما بر خلاف ادعای گروه هکری، اعلام کرد که در این حمله هیچ دیتایی از کاربران از دست نرفته و اطلاعات ایمن مانده است.

ماهواره‌ خیام صبح روز ۱۸ مرداد در ساعت ۱۰ و ۲۲ دقیقه از پایگاه فضایی بایکونور پرتاب شد. یک روز پس از پرتاب این ماهواره سنجش از راه دور به فضا، رئیس سازمان فضایی ایران اعلام کرد که این ماهواره با مشارکت روسیه ساخته شده است.

پیش‌نویس پیشنهادی «لایحه/طرح انتظام‌بخشی نمایش ویدئویی برخط» با هدف تنظیم و بهبود مناسبات موجود در حوزه VODها توسط انجمن صنفی شرکت‌های نمایش ویدئویی برخط تدوین و منتشر شد که در متن آن به نکاتی درباره شورای بازبینی محتوا، وظایف و چشم‌اندازها پرداخته شده بود. البته مشکلات VODها به‌ویژه درگیری‌هایشان با ساترا در ماه‌های بعد هم ادامه پیدا کرد.

بیست‌وسوم مرداد ماه کاربران با IP ایران برای دسترسی به اینستاگرام مشکلاتی داشتند. این اختلال به صورتی بود که کاربران با تغییر IP به کمک VPNها می‌توانستند به اینستاگرام دسترسی داشته باشند، در غیر این صورت با مشکلاتی مواجه می‌شدند و تصاویر برایشان بارگذاری نمی‌شد. دو روز بعد، شرکت ارتباطات زیرساخت بروز اختلال در پلتفرم‌های بین‌المللی را تایید و اعلام کرد این اختلال برطرف شده است.

مجموع اختلالاتی که در مرداد ماه برای اینترنت و مشخصا برای اینستاگرام به وجود آمد باعث شد درآمد کسب‌وکارهای فعال در این پلتفرم ۱۰ تا ۵۰ درصد کاهش فروش را تجربه کنند. این موضوع بسیاری از این کسب‌وکارهای خرد و خانگی را نگران از دست رفتن شغل و سرمایه‌شان کرده بود.

۲۶ مرداد ماه، تقریبا یک سال پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، وزارت ارتباطات گزارش عملکرد یک ساله خود را منتشر کرد. این گزارش که عموما ذکر دستاوردهای این وزارتخانه را شامل می‌شد مورد نقد بسیاری از کارشناسان و اصحاب رسانه قرار گرفت. برخی این گزارش را کلی و غیر شفاف می‌دانستند و عده‌ای هم اعتقاد داشتند وزارت ارتباطات مواردی را به نام دستاوردهای خود در این گزارش سالانه ذکر کرده است که اتفاقا مورد نقد و اعتراض مردم و کاربران بوده است.

• شهریور:

با گذشت سه ماه از مطرح شدن موضوع راه‌اندازی سوییچ بیمه آمیتیس و ماجراهایی که پس از آن به وجود آمده بود، این موضوع هم‌چنان حل‌نشده باقی مانده بود و شهریور ماه و پس از ورود کارگروه اقتصاد دیجیتال به موضوع، بیمه مرکزی قول انجام اصلاحات در آیین‌نامه‌های مربوط به این طرح را داد.

سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی پیشتر در شورای عالی فضای مجازی کشور مصوب شده بود که نیمه شهریور در قالب اینترنت ویژه کودکان اجرایی شد. آدرس اینترنتی 456.ir به‌عنوان اینترنت کودک معرفی شد که در آن امکان جست‌وجو در وب برای کودک در سه فضای «ذره‌بین»، «ویکی‌پدیا» و «عکس و ویدئو» تعریف شده است.

روز پانزدهم شهریور مصوبه‌ای با عنوان «شرح وظایف، اختیارات و ترکیب اعضای کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور» توسط شورای عالی فضای مجازی برای اجرا ابلاغ شد که براساس آن «کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی» تشکیل خواهد شد. این مصوبه بخشی از طرح صیانت خوانده می‌شد که به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسید و انتقادات فراوانی را به دنبال داشت.

بیست‌ویکم شهریور ماه گزارش سال ۱۴۰۰ تجارت الکترونیکی کشور منتشر شد که در آن هرچند رشد ۱۳ درصدی میزان تجارت الکترونیکی در سال ۱۴۰۰ اعلام شده بود اما این میزان رشد نسبت به سال ۱۳۹۹ افت چشمگیری پیدا کرده بود. در حالی که میزان رشد در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۶۰ بود، این میزان در سال ۱۴۰۰ کاهش فاحشی پیدا کرده بود. موضوعی که هم سیاست‌های غلط در این حوزه را نشان می‌داد و هم برای آینده این حوزه نگران‌کننده بود.

از روز سی‌ام شهریور ماه عصر تازه و نیمه‌تاریکی در اینترنت کشور آغاز شد. اعتراضات و التهاب‌های جامعه که بعد از مرگ مهسا امینی در کشور به وجود آمده بود، باعث تغییرات گسترده‌ای در وضعیت اینترنت کشور شد. از حمله‌های سایبری گرفته تا قطعی‌های سراسری، فیلترینگ و... مجموع اتفاقاتی بود که از پایان شهریور ماه آغاز شد و برخی از آن‌ها هنوز هم پابرجا هستند.

روز ۳۰ شهریور گروه هکری انانیموس (ناشناس) از هک کردن وب‌سایت‌های دولت، صداوسیما و درگاه ملی دولت هوشمند خبر داد. این گروه در روزهای دیگر هم به حملات سایبری خود ادامه داد.

صبح چهارشنبه، ۳۰ شهریور، ایسنا در گزارشی آورده بود وزیر ارتباطات در حاشیه جلسه هیئت دولت اعلام کرده ممکن است محدودیت‌هایی توسط دستگاه‌های امنیتی تصمیم‌گیری و اعمال شود. هرچند این خبر ظهر همان روز از سوی روابط عمومی وزارت ارتباطات تکذیب شد اما عصر روز سی‌ام شهریور هم قطعی‌هایی در اینترنت به وجود آمد و هم موج جدید فیلترینگ آغاز شد.

عصر روز اینستاگرام ۳۰ شهریور روی اینترنت همراه و ثابت تمام اپراتورها ابتدا کُند شد و پس از مدتی بدون استفاده از VPN در دسترس نبود. همان شب این وضعیت برای واتساپ هم پیش آمد و این پیام‌رسان خارجی فیلتر و از دسترس خارج شد. این نقطه آغاز موج فیلترینگی بود که روزهای بعد هم ادامه پیدا کرد. مسئولان کشور در آخرین روز شهریور ماه اعلام کردند که هرچند پلتفرم‌های بین‌المللی با عدم دسترسی و اختلال مواجه هستند اما پلتفرم‌های داخلی و وب‌گاه‌های دارای دامنه IR بدون مشکل دردسترس هستند.

• مهر:

پاییز با فیلتر شدن تعدادی از پلتفرم‌های خارجی آغاز شد. روز اول مهر ماه شبکه اجتماعی لینکدین، فروشگاه‌های گوگل‌پلی و اپ‌استور و همچنین وب‌سایت استارلینک از دسترس کاربران ایرانی داخل کشور خارج شد.

موج تازه اختلالات و محدودیت‌های اینترنت از یک سو باعث اعتراض کاربران، فعالان و سازمان‌های حوزه فناوری کشور قرار گرفت و از سوی دیگر زمینه‌ساز مشکلاتی برای شرکت‌های فعال در حوزه اینترنت کشور شد. روز دوم مهر وب‌سایت ابرآروان به دلیل اختلالات به‌وجود آمده در ارتباط با اینترنت از سمت شرکت ارتباطات زیرساخت، دسترسی وب‌سایت ابر آروان به برخی از Assetها و Resource‌های مورد استفاده روی اینترنت با مشکل روبه‌رو شده بود که این امر به‌طور موقت باعث نمایش خطای ۵۰۴ شد.

روز دوم مهر وزارت خزانه‌داری آمریکا برخی تحریم‌ها علیه ایران را برداشت و اعلام کرد صادرات سرویس‌ها و نرم‌افزارهایی نظیر پیام‌رسان، چت و ایمیل، شبکه‌های اجتماعی، اشتراک‌گذاری عکس و فیلم، مرورگر وب، سرویس‌های وبلاگ، پلتفر‌م‌های اجتماعی، پلتفرم‌های همکاری‌محور، پلتفرم‌های ویدیوکنفرانس، پلتفرم‌های بازی، پلتفرم‌های آموزش الکترونیکی، ترجمه‌ی خودکار، نقشه‌های تحت وب و سرویس‌های احراز هویت کاربر به‌همراه سرویس‌های ابری و نرم‌افزارهای آموزشی و سرویس‌های مرتبط از این پس مجاز است.

روز دوم مهر ماه پیام‌رسان اسکایپ و وب‌سایت مایکروسافت هم به جمع فیلترشده‌ها پیوسته و از دسترس کاربران با IP ایران خارج شدند. در همین روز اپلیکیشن‌های فیلترشده اینستاگرام و واتساپ نیز از روی دو فروشگاه اندرویدی کافه‌بازار و مایکت حذف شدند.

روز سوم مهر ماه نوبت به بروز اختلالات گسترده در اینترنت مبین‌نت رسید. نت‌بلاکس اعلام کرد دسترسی به اینترنت جهانی در اپراتور «مبین‌نت» قطع شده است. این اختلال در همان روزهایی اتفاق افتاد که اینترنت کشور به‌صورت سراسری از ساعت چهار عصر تا پایان شب قطع می‌شد.

در همان روزهایی که فیلترینگ و اختلال اینترنت را از دسترس خارج کرده بود و کسب‌وکارها و کاربران را با مشکلات متعدد مواجه کرده بود، وزیر ارتباطات اعلام می‌کرد مسئولیتی در حوزه فیلترینگ ندارد و همه چیز به تصمیم نهادهای امنیتی بستگی دارد. در همین روزها سازمان‌ها و نهادهای مختلفی از سازمان نصر تهران تا سازمان تجارت الکترونیکی خسارت‌های وضعیت نامساعد اینترنت را برآورد می‌کردند و بعضی از مقامات کشور هم پیامد تشدید فیلترینگ و مسدودیت را افزایش استفاده از VPN اعلام کرده و به این موضوع انتقاد می‌کردند.

در انتخابات شورای اتحادیه جهانی مخابرات و هیئت مقررات رادیویی که یازدهم مهر در بخارست برگزار شد، کشورهای عضور اتحادیه جهانی ارتباطات به ترکیب شورای ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۶ رای دادند و ایران نتوانست مانند چهار سال گذشته به‌عنوان یکی از اعضای شورای حکام انتخاب شود و صندلی‌اش را از دست داد.

پیام‌رسان Session هم چهاردهم مهر ماه به جمع پیام‌رسان‌های فیلترشده پیوست و استفاده از آن با IP ایران غیرممکن شد.

از نیمه مهر ماه، با ادامه پیدا کردن اعتراضات در کشور و تداوم محدودیت‌ها وزیر ارتباطات شروع به دعوت از مردم و کسب‌وکارها برای ترک پلتفرم‌های خارجی و کوچ به نمونه‌های داخلی کرد. زارع‌پور اعلام کرده بود کسب‌وکارهایی که به پلتفرم‌های داخلی مهاجرت کنند، بسته حمایتی، شامل تسهیلات و معافیت مالیاتی دریافت می‌کنند.

روز بیست‌ودوم مهر ماه تعدادی از فعالان حوزه فضای مجازی از اختلال و قطعی ارسال پیامک برای سرویس‌های پیام کوتاه خبر دادند. این تصمیم از سوی مراجع قضائی کشور اتخاذ و اجرایی شده بود و تا روز بیست‌وپنجم مهر هم ادامه پیدا کرد؛ مساله‌ای که باعث مشکلاتی هم برای کسب‌وکارها و هم برای ارائه‌دهندگان این سرویس شده بود.

در میان وضعیت آشفته اینترنت کشور ماجرای رجیستر نشدن گوشی‌های آیفون ۱۴ که از اواخر شهریور ماه به شیوه مسافری وارد کشور شده بودند هم دردسرهایی برای خریداران این گوشی‌ها به وجود آورد. موضوعی که تا ماه‌های بعد و تا لحظه نگارش این گزارش هم‌چنان برقرار است و اراده‌ای هم برای فعال‌سازی این گوشی‌ها وجود ندارد.

بعد از نزدیک به یک ماه مسدودیت در روز ۲۷ مهر ماه شبکه اجتماعی لینکدین، پیام‌رسان اسکایپ و فروشگاه اپ‌استور رفع فیلتر شدند و بار دیگر در دسترس کاربران قرار گرفتند. در این روزها نه‌تنها خبری از برداشته شدن فیلتر اینستاگرام و واتساپ نبود، بلکه روز سی‌ام مهر ماه یکی از نمایندگان مجلس اعلام کرد: «واتساپ و اینستاگرام قطعا رفع فیلتر نخواهند شد.»

• آبان:

محدودیت‌ها و تغییراتی که در وضعیت اینترنت کشور ایجاد شده بود، شبکه را نسبت به هک و نفوذ سایبری بسیار آسیب‌پذیر کرده بود. بعد از چند نمونه حمله سایبری در مهر ماه، رور اول آبان سازمان انرژی اتمی ایران اطلاعیه‌ای منتشر و در آن هک‌ شدن ایمیل شرکت تولید و توسعه این سازمان را تأیید کرد.

دوم آبان ماه، سازمان نصر تهران در نامه‌ای به رئیس جمهور خواستار رفع محدودیت پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار و آزادی هرچه سریع‌تر فعالان صنعت فناوری اطلاعات شد. این از نخستین نامه‌هایی بود که برای درخواست رفع محدودیت و بازگرداندن اینترنت به روال سابق نوشته شد که تا امروز هم درخواست‌ها از مقامات بالادستی کشور به طور کامل پاسخ داده نشده است.

از همان ابتدای آبان ماه علاوه بر ضرر و زیان کسب‌وکارها، آسیب‌هایی که به مردم و صاحبان مشاغل مختلف وارد می‌شد هم مورد توجه قرار گرفت. از مشکلات نسخه‌نویسی الکترونیک بر اثر اختلالات اینترنت که بیماران را گرفتار کرده بود تا بیکار شدن صاحبان برخی مشاغل، دشوار شدن شرایط کار برای بسیاری از افراد و هم‌چنین، کاهش چشمگیر درآمد بسیاری از شرکت‌های حوزه فناوری از جمله اپراتورها از جمله مشکلاتی بود که در پاییز ۱۴۰۱ پیش آمده بود.

بیست‌وششمین دوره نمایشگاه الکامپ که بنا بود در بازه زمانی ۱۹ تا ۲۲ آبان ۱۴۰۱ در تهران برگزار شود. به دلیل انصراف تعدادی از شرکت‌ها و شرایط کلی حاکم بر کشور بار دیگر لغو شد. این دوره از الکامپ در سه سال گذشته یک مرتبه به دلیل شیوع کرونا و یک مرتبه به دلیل تقارن با ایام ماه محرم لغو شده بود و در آبان ماه برای سومین مرتبه لغو شد و به تعویق افتاد.

سرویس نقشه خارجی گوگل‌مپس که یکی از پرکاربردترین سرویس‌های نقشه و مسیریاب برای کاربران داخل ایران است روز هفتم آبان ماه فیلتر و از دسترس کاربران با IP ایران خارج شد.

همان روزهایی که مسئولان مردم را به حضور در پلتفرم‌های ایرانی دعوت می‌کردند اپلکیشن روبیکا توسط سپر امنیتی گوگل پلی (Google Play Protect) به‌عنوان اپلکیشن خطرناک شناسایی و مسدود شد. هرچند وزارت ارتباطات این اقدام گوگل پلی را غیرمسئولانه خواند و خود روبیکا هم اعلام کرد که انگیزه‌های سیاسی در پس این تصمیم وجود داشته است اما برخی کارشناسان رعایت نشدن برخی نکات امنیتی و مشکلات فنی را دلیل این اتفاق دانستند.

طرح حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال کشور سه‌شنبه ۱۰ آبان رونمایی شد. طرحی که دولت پس از شدت گرفتن محدودیت‌های اینترنت از جمله فیلتر اینستاگرام و واتساپ که کسب‌وکارهای دیجیتال را تحت تاثیر قرار داده بود، بارها وعده‌ی آن را داده بود. البته از همان زمان رونمایی کارشناسان این طرح را چندان موثر نمی‌دانستند و بررسی‌های اخیر هم نشان می‌دهد تا امروز این طرح موفقیت چندانی کسب نکرده است.

در ادامه‌ روند فیلترینگ سرویس‌ها و اپ‌های خارجی، فید خبری هوشمند گوگل دیسکاور نیز از دسترس خارج شد. این سرویس گوگل هم با فیلترینگ در تاریخ دهم آبان به جمع فیلترشده‌ها پیوست. این پلتفرم بیست‌ودوم آبان رفع فیلتر شد.

اواخر آبان ماه به تمام مشکلات و اختلالاتی که در اینترنت وجود داشت کاهش شدید سرعت آپلود فایل، عکس و ویدیو هم اضافه شد. طبق نظر کارشناسان، کاربران و آمارهای اسپیدتست بارگذاری فایل‌های حجیم در پلتفرم‌های مختلف تبدیل به کار سختی شده و کاربران را وادار به صرف زمان زیاد برای آپلود و ارسال می‌کند.

بیست‌وپنجم آبان جلسه سؤال از وزیر ارتباطات در مجلس برگزار شد. جلسه‌ای که تصور می‌شد محوریت آن انتقاد از وضعیت اینترنت باشد اما چندان ارتباطی با این موضوع نداشت و وزیر ارتباطات هم به جای صحبت در این مورد حرف‌های همیشگی درباره فیبر نوری، حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی توضیحات همیشگی را ارائه کرد.

اواخر آبان ماه بود که عنابستانی، نماینده مجلس، اعلام کرد اینستاگرام برای ما پیام فرستاده و پرسیده شرایط شما چیست؟ این موضوع در شرایطی اعلام شد که در ماه‌های قبل توسط برخی از مسئولان کشور شرایط بازگشایی اینستاگرام در ایران، داشتن دفتر نمایندگی در کشور اعلام شده بود. یک روز پس از اعلام خبر ارسال پیام از سوی اینستاگرام، وزارت ارتباطات این موضوع را تکذیب کرد.

• آذر:

ماجراهای اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی کشور به جایی رسید که نه‌تنها انتخابات برگزار نشد بلکه در یک تصمیم ناگهانی اتاق اصناف ایران و دبیرخانه هیئت عالی نظارت، هیئت مدیره‌ اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی را عزل کرد. هیئت عالی نظارت تا برگزاری انتخابات، هیئت مدیره‌ جدیدی بر سر کار گذاشت و آرمان صفایی را هم به عنوان رئیس هیئت مدیره‌ جدید اتحادیه منصوب کرد.

کارگروه اقتصاد دیجیتال در آیین‌نامه اجرایی حمایت از کسب‌وکارهای آنلاین بیمه و تقویت نظام تنظیم‌گری حوزه بیمه‌های تجاری ایجاد نهاد واسط برای فعالیت پلتفرم‌های حوزه اینشورتک، یعنی آمیتیس، را ممنوع کرد.

روز پنجم آذر ماه بود که آیین‌نامه حمایت از فریلنسرهای حوزه اقتصاد دیجیتال تدوین و منتشر شد. طبق این آیین‌نامه فریلنسرهای اعتبارسنجی‌شده توسط سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، می‌توانند از اینترنت پایدار و پرسرعت، تسهیلات و بیمه تأمین اجتماعی برخوردار شوند. اتفاقی که بار دیگر موضوع اینترنت طبقاتی را مطرح کرد.

ظهر چهارشنبه ۱۶ آذر ۱۴۰۱، برخی کاربران که مشترکان اپراتور همراه اول و کاربر گوشی‌های دارای سیستم عامل اندروید بودند، هشدار زلزله دریافت کردند. خطا در آزمایش سامانه هشدار اپراتور همراه اول علت ارسال هشدار زلزله برای کاربران از سوی این شرکت شد.

مرکز فضای مجازی به متا نامه داده و ضمن متهم کردن اینستاگرام به نقض قوانین جمهوری اسلامی ایران و قوانین خود این پلتفرم، به متا مهلت ۱۰ روزه داده است تا نماینده معرفی کند. این اقدام در راستای همان ایده همیشگی بود که پلتفرم‌های خارجی پرکاربر تنها در صورت دایر کردن نمایندگی در ایران امکان فعالیت بدون محدودیت دارند.

پیگیری این ماجرا از مجلس و وزارت ارتباطات نشان داد متا پاسخی به این نامه نداده است. خود متا هم بیست‌وچهارم آذر ماه و دو هفته بعد از نامه مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد «وارد مکالمه با مقام‌های ایرانی نمی‌شویم.»

گزارش لایف‌وب در روزهای آخر آذر ماه که حدود سه ماه از آغاز محدودیت‌های اینترنت می‌گذشت نشان داد ۷۱ درصد از اپلیکیشن‌های پرکاربرد برای کاربران ایرانی گوگل‌پلی VPNها و محبوب‌ترین پیام‌رسان‌ها نیز تلگرام و واتساپ هستند.

معاونت فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات در فراخوانی تولیدکنندگان سیستم عامل تلفن همراه هوشمند کشور را برای تولید سیستم عامل بومی دعوت به همکاری کرد. با این اقدام باز هم موضوع ملی کردن اینترنت و کاهش دسترسی به سطح بین‌المللی اینترنت مطرح شد.

ایرانی‌ها در سه سال گذشته بیش از دو هزار ویزای استارتاپ، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری یا خوداشتغالی از کشورهای کانادا و بریتانیا دریافت کرده‌اند. این خبری بود که برای اکوسیستم استارتاپی کشور پیام مهمی داشت و بعدها با انتشار گزارش رصدخانه مهاجرت هم این موضوع تایید شد. پس از بروز اختلالات و اعمال محدودیت برای اینترنت تمایل به مهاجرت در کسب‌وکارهایی را که فرصت کار برایشان بسیار محدود شده بود، بیش از پیش کرد.

• دی:

دوم دی ماه بود که تصاویری از نامه‌های سه اپراتور به وزیر ارتباطات منتشر شده که در آن به آثار و نتایج اعمال محدودیت برای اینترنت و فیلترینگ در پاییز ۱۴۰۱ اشاره شده بود. در نامه مدیران اپراتورهای ایرانسل، شاتل و مبین‌نت ضررهای چند صد میلیاردی این شرکت‌ها و بحرانی شدن وضعیتشان مطرح شده بود.

وزیر ارتباطات سوم دی ماه اعلام کرد که تا پایان دهه فجر پیام‌رسان‌های ایرانی به یکدیگر متصل می‌شوند تا بتوان از یک پیام‌رسان به یک پیام‌رسان دیگر به‌راحتی پیام و فایل فرستاد. این طرح البته به دهه فجر نرسید و پس از آن موعد تا پایان سال برای این اتصال تعیین شد.

سوم دی ماه سرپرست فرودگاه امام خبر داد که دادستانی ورود تاکسی‌های اینترنتی و رانندگان اسنپ و تپ‌سی به شعاع ۸۰۰ متری این فرودگاه را ممنوع کرده است. یک روز پس از انتشار این خبر اعلام شد که تاکسی‌های اینترنتی می‌توانند فعالیت خود را در پارکینگ شماره سه انجام دهند.

اوایل دی ماه موضوع مطرح شدن طرح مجازات ناشران اخبار دارای آثار سوء اجتماعی جدیت بیشتری پیدا کرد. با این قانون کاربرانی که «خبرهای دارای تبعات سوء اجتماعی» در فضای مجازی منتشر کنند، به مجازات می‌رسند. این طرح تا پایان سال هم تصویب نهایی نشد اما واکنش‌های منفی و مخالفت‌های بسیاری نسبت به آن صورت گرفت.

طبق اطلاعیه روز پنجم دی ماه مرکز ثبت دامنه کشوری ایران، از سال ۱۴۰۲ فقط با احراز هویت امکان ثبت، تمدید، انتقال و لغو دامنه ir. وجود خواهد داشت. انتشار این خبر هم باعث شد بار دیگر شائبه محدود کردن اینترنت کشور به شبکه داخلی و عدم دسترسی به اینترنت بین‌الملل قوت بگیرد.

ایلان ماسک در توییتی در پاسخ به یک کاربر خبر از فعال‌سازی ۱۰۰ استارلینک در ایران داده است. یک ماه بعد نشریه تایم هم در گزارشی تحقیقی از ورود استارلینک به ایران خبر داد و دلایل فراگیر نشدن آن را تشریح کرد. هفتم دی ماه بود که وزیر ارتباطات به حضور استارلینک در ایران واکنش نشان داد و گفت «اگر قواعد ما را رعایت کنند از اینترنت ماهواره‌ای استقبال می‌کنیم.»

روز هفتم دی ماه، در حالی که قیمت دلار در بازارهای مالی کشور ساعت به ساعت تغییر می‌کرد، فروشندگان موبایل در بازار علا‌الدین دست از کار کشیدند. زمستان امسال نوسان در بازار ارز و بالا رفتن نرخ دلار بازار موبایل کشور را ملتهب کرده بود و باعث افزایش شدید قیمت‌ها و حتی نایاب شدن بعضی مدل گوشی‌ها شد.

دهم دی ماه، سخنگوی وزارت صمت با اعلام این که «واردات تجاری آیفون۱۴ انجام نخواهد شد» بار دیگر مشخص کرد که این وزارتخانه تصمیمی برای تغییر در وضعیت واردات گوشی‌های جدید شرکت اپل ندارد. در این زمان گوشی‌های آیفون ۱۴ صرفا به شیوه مسافری و پستی وارد کشور شده و به هیچ وجه رجیستر نمی‌شدند. همین مشکلات درباره واردات و عدم رجیستری آیفون ۱۴ باعث گران شدن گوشی‌های آیفون ۱۳ در بازار شد.

یازدهم دی ماه بود که اطلاعیه اتحادیه فناوران رایانه تهران منتشر شده و در آن از رفع فیلتر اپلیکیشن‌ها برای دارندگان پروانه کسب این اتحادیه خبر داده بود. چنین تصور می‌شد که با این اطلاعیه اتحادیه فناوران رایانه تهران قصد دارد تبعیضی در دسترسی به اینترنت ایجاد کند و به‌نوعی اینترنت طبقاتی دریافت کند. این موضوع با مخالفت بسیاری از فعالان حوزه فناوری همراه شد. علاوه بر کسب‌وکارها، اتحادیه‌ها و نهادهای این حوزه هم با هر شکل از ارائه اینترنت طبقاتی مخالفت کردند.

رئیس اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی افزایش قیمت‌های سه شرکت تولیدکننده لوازم خانگی و ۸۰ درصد کاهش فروش در بازار لوازم خانگی خبر داد. به گفته او، بازار لوازم خانگی دچار رکود شده و مردم به دلیل کاهش توان اقتصادی و قدرت خرید بیشتر مایل به خرید اقساطی و تعمیر لوازم خانگی خود هستند.

اتفاقی که تا چند روز حاشیه‌ساز شد و واکنش‌های منفی بسیاری از سمت کاربران و فعالان حوزه فناوری کشور به همراه داشت موضوع قطع کردن اینترنت در روزهای برگزاری کنکور برای جلوگیری از تقلب توسط داوطلبان بود که چهاردهم دی ماه مطرح شده بود. هرچند این موضوع در روزهای بعد بارها تایید و تکذیب شد اما در نهایت در روزهای ۲۹ و ۳۰ دی اینترنت همراه بسیاری از کابران، به‌ویژه کسانی که در محدوده حوزه‌های برگزاری آزمون حضور داشتند برای چند ساعت قطع شد.

چهاردهم دی ماه بود که اعلام شد مناطقی از کهگیلویه و بویراحمد ۱۰ روز است که ارتباط تلفنی و مخابراتی ندارند. جمعیت این منطقه که حدود ۲۰ هزار نفر است از روزهای ابتدایی دی ماه با مشکل در ارتباطات تلفنی و مخابراتی مواجه شده بودند.

رئیس اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی که آذر ماه از سوی اتاق اصناف تعیین شده بود، در پستی اینستاگرامی استعفای خود را اعلام کرد. هرچند چرایی استعفای صفایی مشخص نشد اما بعد از حدود یک ماه او تصمیم گرفت از این سمت کناره‌گیری کند. روز بیستم دی، دو روز پس از استعفای صفایی، هیئت عالی نظارت بر سازمان‌های صنفی کشور مینا مهرنوش را به سمت ریاست اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی منصوب کرد.

سال تحصیلی ۱۴۰۱ - ۱۴۰۲ تعطیلی‌های فراوان داشت. به دلایل متعدد مدرسه‌ها تعطیل می‌شدند و کلاس‌های به فضای مجازی منتقل می‌شد. در روزهایی که اینترنت پر از اختلال و محدودیت بود برگزاری کلاس آنلاین تبدیل به یک معضل شده بود. در یکی از این روزهای آنلاین شدن کلاس‌ها پلتفرم شاد مختل شد و کلاس‌ها تعطیل شد یا به تعویق افتاد.

طبق گفته مدیرعامل شرکت زیرساخت، این مرکز عصر روز ۲۶ دی ماه نیز با اختلال دو ساعته، از ساعت ۱۷ تا ۱۹، مواجه شد.

از بعدازظهر روز بیست‌وهفتم دی ماه اختلالات شدیدی در اینترنت کشور مشاهده شد و به دنبال آن، دسترسی به پلتفرم‌های داخلی، برخی وب‌سایت‌ها، سرویس‌ها، اپلیکیشن‌ها و پیام‌رسان‌های ایرانی برای برخی کاربران با مشکل مواجه شده و اتصال به این بسترها را غیرممکن کرده است. «مشکلات فنی در راستای توسعه شبکه» علت بروز این اختلال اعلام شد. این دست اتفاقات البته در ماه‌های بعدی زمستان هم تکرار شد.

وزارت ارتباطات سرویس رادار گیم را برای حل مشکلات گیمرها ازجمله دانلود فایل‌های مرتبط با بازی‌ از‌طریق سرورهای داخل کشور و ابزار کاهش پینگ رونمایی کرد. این سرویس که از اواخر آذر ماه وعده داده شده بود بعد از هفته‌ها تاخیر بلاخره در روز ۲۷ دی رونمایی شد.

درگیری‌های ساترا با پلتفرم‌های نمایش خانگی ادامه‌دار شد و کار به جایی رسید که این سازمان با اشاره به انجام تخلف از سوی این سکوها، درگاه بانکی آن‌ها را توقیف کرد. مساله‌ای که رئیس کمیته دانش‌بنیان و اقتصاد دیجیتال مجلس آن را خفه کردن عملیات روزمره این کسب‌وکارهای مجازی دانست.

وزیر ارتباطات از تلاش برای کم کردن نیاز مردم به فیلترشکن و همچنین، موافقت با برداشته شدن محدودیت پلتفرم‌های مورد نیاز مردم، مانند گوگل پلی، خبر داد. او هم‌چنین گفت که برخی پلتفرم‌ها که سال‌ها پیش فیلتر شده‌اند اما در حال حاضر ضرورتی برای فیلتر بودنشان وجود ندارد باید رفع فیلتر شوند. از ۲۸ دی که وزیر ارتباطات این اظهارات را مطرح کرد تا امروز، هیچ یک از پلتفرم‌های فیلترشده رفع فیلتر نشده‌اند.

• بهمن:

اولین روز بهمن ماه نشست «بررسی مشکلات و چالش‌های اپراتورهای ثابت در ماه‌های اخیر» در سازمان نصر تهران برگزار شد. فعالان حوزه اینترنت و مخابرات اعلام کردند که در جریان محدودیت‌های اخیر اینترنت اپراتورها ۳۵ تا ۴۰ درصد افت در میزان فروش اینترنت را تجربه کرده‌اند و ۲۰ تا ۳۰ درصد از پهنای باند اپراتورهای ثابت هم کم شده است.

روز اول بهمن وزیر ارتباطات اعلام کرد «تلاشمان این است محدودیت‌هایی که قابلیت برطرف شدن را دارند، برداشته شود و ان‌شاالله طی دو روز آینده، خبرهای خوشی در این زمینه خواهید شنید اما دو پلتفرم اینستاگرام و واتس اپ فعلا شامل این اتفاق نمی‌شوند.» او در ادامه از رفع فیلتر کلاب‌هاوس در روزهای آینده خبر داده بود اما تا امروز این اتفاق رخ نداده است.

روز چهارم بهمن ماه، اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای با ارائه جزئیات بسته تحریمی علیه ایران اعلام کرد که ۱۸ شخص و ۱۹ نهاد را در لیست تحریم‌های خود قرار داده است. از وزیر و نمایندگان مجلس تا فرماندار و مدیران صداوسیما در این لیست تحریمی حضور دارند. با این تحریم‌های جدید، تعداد تحریمی‌های کشورمان در اتحادیه اروپا مجموعا به ۱۷۳ شخصیت و ۳۱ نهاد رسید.

عیسی زارع‌پور که صبح امروز برای پاسخگویی درباره شرکت مخابرات به مجلس فراخوانده شده بود نتوانست نمایندگان را قانع کند و کارت زرد گرفت.

اسنادی گروه هکری بلک ریوارد بعد از یک حمله سایبری اسنادی را منتشر کرد که از وجود مزرعه استخراج رمزارز در دانشگاه امام صادق خبر می‌داد. این دانشگاه اما این خبر را تکذیب و اعلام کرد اسناد منتشره مخدوش است.

با وجود تمام مخالفت‌هایی که با دسته‌بندی گروه‌های مختلف جامعه در دسترسی به اینترنت وجود دارد، ماجرای اینترنت طبقاتی هم‌چنان در جریان بود و هست. چهارم بهمن ماه اعلام شد که فاز آزمایشی اینترنت بدون فیلتر برای استادان دانشگاه تمام شد و خبر از ارسال فهرست آن‌ها برای دریافت اینترنت بدون فیلتر رسید.

چهارشنبه، ۵ بهمن ماه، شبکه اینترنت کشور دچار اختلال گسترده شد. این اختلال هم در اینترنت ثابت و هم در اینترنت همراه وجود داشت و باعث شد برای چند دقیقه اینترنت به کلی قطع شود. یک ساعت پس از این قطعی، شرکت ارتباطات زیرساخت اطلاعیه کوتاهی منتشر کرده و بابت اختلال پیش‌آمده عذرخواهی کرد. علت این قطعی‌ها یک هفته بعد توسط وزیر ارتباطات بیان شد. زارع‌پور سیزدهم بهمن ماه اعلام کرد «علت قطعی اینترنت دو هفته پیش، حمله شدید سایبری بود.»

پس از آن که پخش سریال سقوط از فیلمیو شروع شد، ساترا و صداوسیما تلاششان را برای توقف پخش این سریال و فیلتر شدن فیلیمو شروع کردند. رئیس سازمان صداوسیما به رئیس جمهوری نامه نوشت و درخواست کرد این پلتفرم فیلتر شود، ساترا هم اطلاعیه‌ای منتشر کرد و در آن از این که فیلیمو برای انتشار این مجموعه از ساترا مجوز نگرفته شکایت کرد و خواستار اقدام قانونی و برخورد قضایی شد. این موضوع البته در نهایت با صدور قرار منع تعقیب برای فیلیمو خاتمه پیدا کرد. ماجراهای مربوط به VODها کار را به جایی رساند که روز نهم بهمن، شورای عالی امنیت ملی خواستار تصویب و تدوین قوانین برای VODها شد.

رئیس کمیسیون بازی‌سازان نظام صنفی رایانه‌ای روز سیزدهم بهمن اعلام کرد که با فیلتر شدن گوگل‌پل و قطع دسترسی پلیرها و کاربران به این پلتفرم، کانال درآمدی بزرگی از بین رفته است. با تداوم محدودیت‌های اینترنت دیگر کمتر بستر و کسب‌وکار و صنعتی را می‌شد پیدا کرد که متضرر نشده و زیان ندیده باشند.

به مناسبت روز فناوری فضایی از ماهواره‌های «ناهید ۲» و «طلوع ۳» رونمایی شد. همچنین، در این روز نخستین تصاویر دریافت‌شده از ماهواره خیام نیز رونمایی شد.

ابردراک در بیانیه‌ای خبر داد حمله ۳۰ ساعته در روز ۱۵ بهمن به زیرساخت‌های سرویس‌های ابری این شرکت با موفقیت دفع شد.

ابزار دور زدن تحریم‌ها که هشتم دی ماه اعلام شد به‌زودی در دسترس برنامه‌نویسان قرار می‌گیرد بلاخره روز ۱۹ بهمن رونمایی شد و در سامانه 403 در دسترس برنامه‌نویسان قرار گرفت.

روز ۲۵ بهمن ماه در نامه‌ای با امضای مدیر کل دفتر واردات سازمان گمرک اعلام شد از تاریخ اول اسفند ۱۴۰۱ واردات گوشی‌های برند اپل چه به‌صورت مسافری و چه به‌صورت پستی ممنوع خواهد بود. این ممنوعیت در خصوص گوشی‌های آیفون ۱۴ و تمام مدل‌های بعد از آن اعمال شد. این مساله در کنار افزایش نرخ دلار باعث افزایش شدید قیمت گوشی‌های آیفون در بازار شد.

رادارهای کلادفلر از اختلال جدی در ترافیک در ۲۹ بهمن حکایت می‌کردند. این اختلال به‌حدی رسید که در ساعاتی میزان ترافیک حدود ۵۰ درصد از زمان مشابه روز قبل از آن کمتر بود. در‌حال‌حاضر، بخشی از ترافیک این سرویس برگشته است؛ اما همچنان محدودیت وجود دارد.

• اسفند:

با نامه‌ای از سوی دفتر ریاست جمهوری بررسی موضوع «بازگرداندن اینترنت به شرایط عادی» در دستور کار کارگروه اقتصاد دیجیتال قرار گرفت. این نامه که روز سوم اسفند در رسانه‌ها منتشر شد در پاسخ به نامه توانگر، نماینده مجلس، به رئیس جمهور نوشته شده بود. البته تا پایان سال ۱۴۰۱ هیچ تغییری در شرایط اینترنت ایجاد نشد و اوضاع به قبل بازنگشت.

چهارم اسفند وزیر ارتباطات با اشاره به مشکلاتی که توریست‌ها و گردشگران خارجی در کشور به دلیل فیلترینگ دو پلتفرم واتس‌اپ و اینستاگرام دچارش شده‌اند گفت: «در نظر داریم با توجه به محدودیت استفاده از این دو پلتفرم، برای گردشگران خارجی که به کشورمان سفر کرده‌اند سیم‌کارت‌های خاصی را طراحی کنیم که این افراد بتوانند در مدت حضور خود در ایران راحت‌تر و بهتر از فضای‌ مجازی استفاده کنند.»

این موضوع که بخش دیگری از پروژه اینترنت طبقاتی است یادآور تبعیضی بود که نسبت به کاربران ایرانی روا داشته می‌شود. البته چند روز بعد وزیر میراث فرهنگی و گردشگری سعی کرد استدلال کند که چرا و چقدر ارائه این سرویس ضروری است؛ ضرغامی گفت: «نمی‌شود گردشگر خارجی به کشور ما بیاید و ارتباطش با دنیا قطع شود.» اظهار نظری که خشم کاربران نسبت به این موضوع را چند برابر کرد.

طبق ابلاغ بانک مرکزی ارز نیمایی فقط به گوشی‌های زیر ۳۰۰ دلار تعلق می‌گیرد اما دبیر انجمن واردکنندگان روز ششم اسفند گفت «درخواست کرده‌ایم ارز نیمایی به واردات گوشی تعلق نگیرد. او اعتقاد داشت که ارز یکپارچه باید جایگزین ارز نیمایی شود.» هرچند تا پایان سال تکلیف تخصیص ارز برای واردات گوشی‌ مشخص نشد اما مجموع شرایط و پیش‌بینی حاکی از آن است که احتمال افزایش قیمت موبایل در سال ۱۴۰۲ وجود دارد.

البته در زمستان ۱۴۰۱ هم افزایش قیمت در این بازار ایجاد شد و به حدی رسید که وزارت صمت روز پانزدهم اسفند اعلام کرد با گران‌فروشان تلفن همراه برخورد جدی می‌شود و یک روز پس از آن هم وزیر اقتصاد گفت که برای گران‌فروشان موبایل پرونده تشکیل شده است.

نهم اسفند ماه فعالان حوزه آی‌تی، در نامه‌ای سرگشاده خواستار رفع محدودیت‌ها و افزایش کیفیت اینترنت برای همه مردم شدند. در این نامه که به امضای بیش از ۲۰۰ نفر رسیده با توصیفی از وضعیت اینترنت در ماه‌های اخیر، خواستار رفع فیلترینگ، حذف محدودیت‌ها و تامین دسترسی به اینترنت با کیفیت شدند.

رأی‌گیری دهمین دوره انتخابات اتاق بازرگانی تهران انجام شد و ۴۰ عضو جدید روی کرسی‌های این نهاد در بخش‌های بازرگانی، صنعت، معدن و کشاورزی نشستند. در این انتخابات اعضای ائتلاف «برای فردا» چهره‌های مطرح و شناخته‌شده صنعت آی‌تی همچون شهاب جوانمردی، افشین کلاهی، فرزین فردیس و مازیار نوربخش از اعضای آن هستند رأی آورده و به‌عنوان نمایندگان اقتصاد دیجیتال وارد این نهاد شدند.

هیئت دولت آیین‌نامه «حمایت از تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال کشور» را تصویب کرد. منع کلیه دستگاه‌های اجرایی از خرید هرگونه محصول و خدمات مشابه غیر داخلی در حوزه فناوری اطلاعات، احداث و تاسیس ردیس‌ها و پارک‌های علم و فناوری و... از جمله تصویبات جدید دولت برای این حوزه است.

تا پایان سال هم قطعی اینترنت دست از سر کاربران برنداشت. از حدود ساعت ۱۰ صبح روز بیست‌وچهارم اسفند، اینترنت کشور با قطعی سراسری مواجه بود و از دسترس کاربران خارج شد. در این مدت روی بعضی از اپراتورها صرفا دسترسی به سایت‌های داخلی ممکن بود و در بعضی اپراتورها حتی شبکه داخلی هم در دسترس نبود. به این ترتیب سال ۱۴۰۱ که سال اختلالات گسترده و جان کندن برای دسترسی به اینترنت بین‌الملل بود هم با خبری از قطعی سراسری به پایان رسید.

شما به‌عنوان کاربران اینترنت، سالی که گذشت را چطور ارزیابی می‌کنید؟ چه نامی برای آن انتخاب می‌کنید؟ و چه احساسی نسبت به این سال دارید؟