ارزش اقتصادی سلامت دیجیتال در آسیا به ۱۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید

امروزه سلامت دیجیتال بیش از یک میلیارد زندگی را تحت تأثیر قرار داده است. آمارها نشان می‌دهد که خدمات آنلاین سلامت در جهان با استقبال مردم روبه‌رو شده و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این صنعت علاوه بر تغییر سیستم بهداشت و تمرکز از درمان به پیشگیری، آینده بازارهای جهانی را نیز در دست خواهد گرفت. در این بین گفته می‌شود که قاره آسیا بیشترین پتانسیل و نیاز را برای توسعه این صنعت دارد.

دسترسی آسان‌تر به پزشک، پرستار، روانشناس، مراکز ارائه‌دهنده خدمات درمانی و داروخانه در هر زمان و هر مکان از جمله مزیت‌هایی است که توانسته دروازه‌های توسعه را به روی اپلیکیشن‌های موبایلی ارائه‌دهنده خدمات سلامت باز کند. مزیت‌هایی که سیستم‌های سنتی بهداشتی در جهان از آن بی‌بهره‌اند و سبب شده‌اند تا مردم از اپلیکیشن‌های آنلاین سلامت استقبال کنند.

براساس آمارها، ارزش بازار جهانی اپلیکیشن‌های ارائه‌دهنده خدمات آنلاین سلامت در سال ۲۰۱۸ به ۸ میلیارد دلار رسیده و انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۵ به ۱۱۱.۱ میلیارد دلار برسد. هرچند مرکز آمارپژوهی Statista (پلتفرم آنلاین تخصصی بررسی داده‌های بازار) پیش‌بینی کرده که بازار جهانی سلامت همراه (Mobile Health) تا سال ۲۰۲۵ از ۳۰۰ میلیارد دلار آمریکا فراتر خواهد رفت.

همان طور که از پیش قابل پیش‌بینی بود، بخش قابل توجهی از رشد و توسعه این بازار به سبب شیوع ویروس کرونا در سال ۲۰۱۹ در جهان و اعمال محدودیت‌های کرونایی و لزوم در خانه ماندن برای قطع زنجیره ابتلا بوده است. همین امر سبب شده تا در همه‌گیری کووید ۱۹، تنها چند صنعت بتوانند خود را از خطر ورشکستگی اقتصادی نجات دهند؛ صنایعی که توانستند با درک نیاز جامعه دسترسی مردم را به خدمات و کالاها تسهیل کنند.

از میان تمامی کشورهای جهان، برآوردها حکایت از آن دارد که سلامت دیجیتال در قاره آسیا پستانیل بیشتری برای توسعه دارد و می‌تواند تا سال ۲۰۲۵ تا ۱۰۰ میلیارد دلار ارزش اقتصادی ایجاد کند. این در حالی است که تا سال ۲۰۲۰ ارزش اقتصادی سلامت دیجیتال در آسیا به ۳۷ میلیارد دلار رسیده است. برخی از ویژگی‌ها، که در ادامه به آن اشاره شده، کشورهای آسیایی را به مکانی مناسب برای توسعه سلامت دیجیتال تبدیل کرده است. البته این عوامل تنها مخصوص کشورهای آسیا نیستند و سایر کشورهای جهان نیز از آن‌ها تأثیر می‌پذیرند. اما میزان تأثیرپذیری هر کشور از این عوامل متفاوت است.

جمعیت سالخورده: آسیا تا سال ۲۰۲۵ میزبان ۴۵۶ میلیون سالمند ۶۵ سال به بالا خواهد بود که ۱۰ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند. وجود جمعیت سالخورده تقاضا برای دریافت خدمات بهداشتی را افزایش می‌دهند و نیاز کشورهای آسیایی به نیروی انسانی ارائه‌دهنده این خدمات را بیشتر می‌کند.

محدودیت در ارائه خدمات: میانگین تعداد پزشکان و پرستاران در آسیا کمتر از میانگین اعلام شده از سوی سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) است. این سازمان میانگین تعداد پزشکان را ۲.۷ پزشک به ازای هر هزار نفر در نظر گرفته است. سازمان بهداشت جهانی (WHO) هم تخمین زده که جهان با کمبود ۹ میلیون پرستار روبه‌رو است که کشورهای آسیایی بیشترین آسیب را از کمبود پرستار متحمل شده‌اند.

کنترل رشد هزینه‌های درمانی: امروزه دولت‌های آسیایی به طور متوسط ۴.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی را برای مصارف پزشکی و درمانی مردم هزینه می‌کنند که کمتر از میانگینی است که سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) در نظر گرفته است. پیدا کردن راهی برای کنترل رشد هزینه‌های بهداشتی که کیفیت درمان و دسترسی بیمار به مراکز درمانی را با مشکل مواجه نکند، یک اولویت عمومی فوری در آسیا است.

نوآوری تکنولوژیکی: قاره آسیا، خانه نیمی از کاربران اینترنت در جهان است و همین امر سبب شده تا این قاره در نوآوری در حوزه دیجیتال در جهان پیشتاز باشد. سرمایه‌گذاری در بخش سلامت دیجیتال توسط سرمایه‌گذاران خصوصی در آسیا از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ رشد داشته و پیش‌بینی می‌شود جذب سرمایه در سال‌های آینده بیشتر باشد.

کسب‌وکارهای آنلاین در حوزه سلامت در پاسخ به عواملی که به آن اشاره شد، در سراسر جهان و به خصوص در آسیا در حال ظهور هستند. این کسب‌وکارها تلاش کرده‌اند با ایجاد شبکه‌ای از پزشکان، روانشناسان، مراکز بهداشتی و تامین‌کنندگان دارو، جمع‌آوری و پایش داده‌های رفتاری، اجتماعی و بهداشتی کاربران و طراحی یک پلتفرم، خدمات سلامت را در زمان و مکان مناسب به کاربران ارائه دهند.

در ادامه برخی از نمونه‌های موفق از اپلیکیشن‌های سلامت و داروخانه‌های آنلاین در جهان را مرور می‌کنیم:

۱. PharmEasy

Medlife پلتفرم داروخانه آنلاین و ارائه‌دهنده خدمات مشاوره آنلاین پزشکی و آزمایش در منزل در هند است. این شرکت در سال 2014 تأسیس شده و یک آزمایشگاه مرکزی مستقر در بنگلور دارد که در 29 ایالت هند فعالیت می‌کند. این شرکت در سال 2021 توسط شرکت PharmEasy خریداری و ادغام شد. در حال حاضر Medlife با اسم PharmEasy در هند فعالیت می‌کند.

۲. Esyms

یک پلتفرم فروش داروی آنلاین در مالزی است که دسترسی آنلاین به دارو و محصولات بهداشتی را برای کاربران خود فراهم کرده است. در بخش فروشگاه آنلاین کاربر می‌تواند از لیست محصولات بهداشتی، سلامتی و مراقبت شخصی محصول مورد نظر خود را خریداری کنند. همچنین می‌توانند با پزشک داروساز ارتباط برقرار کنند و از او مشاوره بگیرند. همچنین امکان تهیه نسخه دارو از طریق بارگذاری تصویر نسخه پزشک در این پلتفرم وجود دارد. داروها پس از بررسی نسخه توسط پزشک داروساز برای کاربر ارسال می‌شود.

۳. Instashop

یک پلتفرم فروش چندجانبه در کشور امارات است که در کنار فروش کالا و مواد غذایی، امکان سفارش آنلاین نسخه دارو و خرید آنلاین داروهای بدون نسخه، خرید داروهای سرماخوردگی، آنفولانزا و داروهای مُسکن و همچنین محصولات بهداشتی و آرایشی را برای کاربران فراهم کرده است.

۴. Russian Pharmacy

یک داروخانه‌ آنلاین در روسیه است که امکان ارسال سریع دارو را برای کاربران فراهم می‌کند. این اپلیکیشن با گروهی از داروسازان معتبر همکاری می‌کند و مستقیماً با تأمین‌کنندگان اصلی دارو در ارتباط است.

۵. medxpharmacy

یک پلتفرم فروش آنلاین دارو در امارات متحده عربی است. این پلتفرم این امکان را برای کاربران فراهم کرده تا داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها، مکمل‌های ورزشی و تناسب اندام، محصولات مراقبت از پوست و زیبایی و کالاهای پزشکی را به صورت آنلاین از داروخانه‌ تهیه کنند. کاربران با استفاده پلتفرم مذکور می‌توانند محصولات را بر اساس قیمت، نام تجاری و پیشنهادهایی که این پلتفرم به آن ها می‌دهد، مقایسه کنند و انتخابی آگاهانه داشته باشند.

۶. care n cure

یکی از داروخانه‌های آنلاین پیشرو در قطر است که ۵۰ داروخانه در سراسر این کشور دارد. این داروخانه از طریق پلتفرم خود این امکان را فراهم کرده تا کاربران بتوانند از اقلام موجود در فروشگاه، داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها، تجهیزات پزشکی، لوازم آرایشی، محصولات کودک مورد نظر خود را انتخاب و خریداری کنند. تحویل دارو به کاربر توسط یکی از پزشکان داروساز این داروخانه انجام می‌شود تا از تحویل ایمن آن اطمینان حاصل شود.

۷. 1MG

«یک میلی گرم» نام اپلیکیشنی است که با همکاری داروخانه‌های محلی، تحویل سریع دارو را برای کاربران ممکن می‌کند. در حال حاضر، این برنامه در 1200 شهر هند فعال است. کاربران از طریق این پلتفرم نه تنها می‌توانند داروی مورد نظر خود را سفارش دهند، بلکه می‌توانند با یک پزشک متخصص نیز درباره دارو و نسخه خود مشورت کند.

این اپلیکیشن همچنین اطلاعات بیشتری در مورد دارو، از جمله نحوه استفاده، عوارض جانبی، برنامه‌های درمانی و اطلاعات ایمنی ارائه می‌دهد. امکان سفارش انواع داروهای طب هومیوپاتی، آلوپاتی، آیورودا و داروهای بدون نسخه (OTC) از طریق این اپلیکیشن برای کاربران وجود دارد. اپلیکیشن تحویل دارو 1MG دارای امتیاز ۴.۴ ستاره در فروشگاه گوگل پلی است.

۸. Vezeeta

ویزیتا یک پلتفرم رزرو آنلاین خدمات پزشکی است که کاربران از طریق آن می‌توانند پزشک مورد نظر خود را جست‌وجوی و نوبت حضوری مطب و کلینیک‌ها را رزرو کنند. ویزیتا همچین امکان تهیه داروهای بدون نسخه (OTC) و با نسخه و محصولات بهداشتی و آرایشی را برای کاربران فراهم می‌کند. علاوه بر این کاربران می‌توانند با پزشک داروساز تماس بگیرند و درباره داروهای خود مشاوره بگیرند. این پلتفرم در مصر، عربستان سعودی، اردن، لبنان، کنیا و نیجریه فعالیت می‌کند.

۹. Livia Dawa

یک پلتفرم ارائه خدمات سلامت در کنیا است. این پلتفرم دسترسی کاربران را به داروهای نسخه‌ای با بهترین قیمت تسهیل می‌کند. همچنین این امکان را برای کاربران خود فراهم کرده تا بتوانند از پزشکان و متخصصان مشاوره آنلاین دریافت کنند. همچنین این اپلیکیشن امکان ثبت یادآوری مثل زمان مصرف دارو برای کاربر بیمار و یا زمان نوشتن نسخه را برای کاربر پزشک فراهم می‌کند.

۱۰. Capsule

کپسول پلتفرم فروش آنلاین دارو در نیویورک است. این پلتفرم با شعار «داروخانه هوشمندتر، ساده‌تر و مهربان‌تر» تهیه دارو را برای کاربران خود در شهری شلوغ و پرترافیک مثل نیویورک تسهیل کرده است. این اپلیکیشن علاوه بر تحویل دو ساعته دارو به کاربران خود، به آن‌ها یادآورهای سلامتی و پیام‌های بهداشتی و مراقبت ارسال می‌‌کند. علاوه بر این، اپلیکیشن کپسول این امکان را فراهم می‌کند تا از طریق چت درون‌برنامه‌ای، کاربران بتوانند با پزشکان داروساز مشاوره بگیرند. این پلتفرم در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۰۰ میلیون دلار دارو به کاربران خود فروخته است.

۱۱. NowRx

داروخانه NowRx خود را به عنوان یک برنامه پیشرو تحویل آنلاین دارو در ایالات متحده تثبیت کرده است. این برنامه امکاناتی همچون تماس ویدیویی با داروسازان، خدمات سلامت از راه دور (Telehealth) ثبت سفارش آنلاین دارو دارد. از زمان آغاز به کار تا به امروز در مدت چهار سال، این پلتفرم بیش از صد هزار نسخه را به ۱۸ هزار کاربر تحویل داده است.

۱۲. CVS

داروخانه CVS در سال ۱۹۶۳ در آمریکا تأسیس شده و اکنون این داروخانه با طراحی و راه‌اندازی اپلیکیشن خود، امکان تهیه آنلاین دارو را برای کاربران خود فراهم کرده است. این شرکت با داشتن بیش از ۱۰ هزار فروشگاه در ایالات متحده آمریکا، بزرگترین ارائه‌دهنده خدمات داروخانه‌ای در آمریکا است.

۱۳. Pillpack

یک پلتفرم تهیه آنلاین دارو در آمریکا است که امکان سفارش نسخه پزشک و تحویل دارو درب منزل را برای کاربر فراهم می‌کند. این اپلیکیشن با دسترسی به نسخه و لیست داروها، اطلاعات پزشکی کاربر و اطلاعات بیمه‌ای، داروهای مورد نیاز کاربر را درب منزل به او تحویل می‌دهد. ارسال دارو در این اپلیکیشن دو هفته زمان می‌برد. زیرا این اپلیکیشن داروهای تجویزی را بر اساس دوز و زمان تجویز شده توسط پزشک، بسته بندی می‌کند تا مصرف دارو برای بیمار راحت‌تر شود.

۱۴. Drugsler

سایت فروش داروی آنلاین است که سعی کرده تا با بررسی و آنالیز فهرست داروخانه‌های آنلاین و جمع کردن آن در یک سایت، دسترسی کاربر به دارو را تسهیل کند. هدف از طراحی این سایت شناسایی بهترین داروخانه آنلاین در اینترنت، تهیه دارو با قیمت مناسب و شناسایی داروخانه‌های آنلاین غیرقانونی است. قبل از اینکه داروخانه‌ای در این سایت معرفی شود، فعالیت آن از نظر قانونی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

این سایت امکان خرید دارو و محصولات بهداشتی را در چندین کشور از جمله آمریکا، آرژانتین، استرالیا، کانادا، دانمارک، اتحادیه اروپا، فنلاند، فرانسه، یونان، ایتالیا، ژاپن، نیوزلند، هلند، نروژ، لهستان، پرتغال، اسپانیا، سوئد، ترکیه و بریتانیا فراهم کرده است.

ایران نیز از این تحول در حوزه سلامت دور نمانده و در یک دهه اخیر با ظهور اپلیکیشن‌های ارائه‌دهنده خدمات پزشکی و روانشناسی و استقبال غیر قابل انتظار کاربران از این پلفترم‌ها روبه‌رو شده است. در سال‌های اخیر پلتفرم‌های متعددی همچون اسنپ‌دکتر، حال، دکتر دکتر، دکتر ساینا، پذیرش ۲۴، پزشکِت و غیره، طراحی و راه‌اندازی شده‌اند که خدمات مختلفی از جمله مشاوره آنلاین پزشکی و روانشناسی، خدمات پزشکی و پرستاری در منزل، انجام آزمایش پزشکی در منزل، نوبت دهی آنلاین مطب پزشک، تهیه آنلاین نسخه دارو و محصولات آرایشی و بهداشتی را به کاربران ارائه می‌دهند.

برخی از این اپلکیشن‌ها مانند پذیرش ۲۴ تنها بر ارائه یک خدمت یعنی نوبت‌دهی آنلاین مطب و برخی دیگر مثل حال، پزشکِت، دکتر دکتر و دکتر ساینا بر ارائه خدمات مشاوره آنلاین پزشکی و روانشناسی و خدمات پزشکی و پرستاری در منزل تمرکز دارند. اما برخی دیگر مانند اسنپ‌دکتر توانسته تمامی این خدمات را بر بستر یک پلتفرم و از طریق سوپر اپلیکیشن اسنپ به کاربران خود ارائه دهد.

این پلتفرم توانسته تعداد کاربران خود را به ۱۰ میلیون کاربر افزایش و خدمات خود را در مناطق و شهرهای بیشتری از کشور گسترش دهد. همچنین امکان استفاده از مشاوره آنلاین پزشکی و روانشناسی این اپلیکیشن برای مردم سراسر ایران و برای تمامی فارسی زبانان در جهان وجود دارد.

برخلاف استقبال خوب مردم از اپلیکیشن‌های ارائه دهنده خدمات پزشکی در ایران، متولیان سلامت از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان غذا و دارو و انجمن صنفی داروسازان ایران با روی خوش از فعالیت این اپلیکیشن‌ها در حوزه سلامت استقبال نکرده‌اند و همواره در اظهار نظرهای مختلفی در رسانه‌ها علیرغم اعطای مجوز به پلفترم‌های ارائه‌دهنده خدمات سلامت از سوی اتحادیه کسب و کارهای مجازی، فعالیت این پلتفرم‌ها را غیرقانونی اعلام و مردم را از استفاده از آنها منع کرده‌اند.

حتی دانشگاه‌های علوم پزشکی با اعزام بازرس و ارسال نامه های اخطار آمیز به داروخانه‌ها، مبنی بر قطع سهمیه بیمه‌ای و پلمب آنها تلاش می‌کنند که داروخانه‌ها را از ادامه همکاری با پلتفرم‌های تهیه آنلاین نسخه دارو منصرف کند.

این موضع‌گیری وزارتخانه‌ها و نهادهای دولتی در قبال این استارتاپ‌های حوزه سلامت که از ظرفیت‌های بسیاری در رشد و توسعه اقتصاد کشور برخوردار هستند، به اشتغال‌زایی و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید کمک می‌کنند و از همه مهم‌تر به نیازهای جامعه ایران به خدمات بهداشتی و درمانی در سال‌های پیش رو کمک خواهد کرد. بر طبق پیش‌بینی سازمان ملل متحد، در صورتی که جمعیت ایران رشد متوسطی را تجربه کند، حدود ۲۵ درصد از کل جمعیت ایران در دهه‌های ۲۰۴۰ و ۲۰۵۰ را افراد سالخورده با بیش از ۶۰ سال سن تشکیل خواهند داد که این رقم نزدیک به یک‌چهارم از جمعیت ایران در دهه‌های آتی است.

این موضوع می‌تواند مشکلات زیادی را به‌خصوص در زمینه تأمین مخارج بهداشتی و درمانی سالمندان به همراه داشته باشد. علاوه بر این طبق آمار وزارت بهداشت، به ازای هر ۱۰ هزار نفر، ۱۶ پزشک در کشور وجود دارد و به ازای هر تخت بیمارستانی ۰.۸ پرستار در ایران مشغول به فعالیت هستند.

با توجه به این آمار از حکایت از کمبود پزشک و پرستار در کشور دارد، می‌توان گفت با وضعیت فعلی نظام سلامت در سال‌های آینده کشور با مشکلات بسیاری در بخش مراقبت از سالمندان روبه‌رو خواهد شد. مشکلاتی که بخش قابل توجهی از آنها را می‌توان به کمک پلتفرم‌های ارائه دهنده خدمات سلامت که توسط بخش خصوصی اداره می‌شوند، رفع کرد.

با این حال، با تعلل در تنظیم‌گری و رگولاتوریِ کسب و کارهای مجازی در حوزه سلامت و عدم حمایت بخش دولتی از سکوهای ارائه‌دهنده این خدمات، فرصت پیشرفت و توسعه از این اپلکیشن‌ها گرفته شده و به نظر می‌رسد نهادهای حاکمیت و متولیان حوزه سلامت در ایران این نیاز داخلی به ارائه خدمات را انکار می‌کنند.

هرچند هیئت دولت با تصویب آیین نامه‌ای در حمایت از تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین در حوزه سلامت در تاریخ ۱۴۰۱/۰۴/۰۵ صراحتاً ماهیت فعالیت سکوهای حوزه سلامت را به رسمیت شناخته و وزارتخانه‌های ارتباطات و بهداشت را مسئول تنظیم‌گری در خصوص پلتفرم‌های حوزه سلامت معرفی کرده، اما با گذشت ۱۰ ماه از زمان در نظر گرفته شده همچنان خبری از رگولاتوری این حوزه نیست و به نظر می‌رسد قرار نیست نهادهای متولی گامی در جهت نهادینه شدن و نظام‌مند شدن این حوزه در کشور بردارند.