فقط ۰٫۵ درصد از صادرات صنعتی ایران، صادرات محصولات فناوری پیشرفته است

مرکز پژوهش‌های مجلس بر اساس داده‌های پایگاه داده سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) و گزارش شاخص عملکرد رقابت‌پذیری صنعتی ۲۰۲۲ به این نتیجه رسید که از سال ۱۳۹۱ رشد ارزش افزوده سرانه تولیدات با فناوری پیشرفته در کشور متوقف شده است.

در این گزارش که به نام «بررسی جایگاه ایران در شاخص‌های تولید و صادرات محصولات با فناوری‌های متوسط و پیشرفته براساس داده های یونیدو» منتشر شده، روند توسعه فناوری‌های متوسط و پیشرفته و جایگاه ایران در جهان طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۹ بررسی شده است.

بر این اساس به طور کلی ایران در شاخص سهم صادرات تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات صنعتی در رتبه ۷۳ از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و کشورهایی مانند ترکیه با رتبه ۵۵ و هندوستان با رتبه ۶۱ در جایگاه بهتری قرار دارند.

با وجودی که زیرشاخص تعمیق و ارتقای فناوری ایران یعنی سهم ارزش افزوده تولیدات فناوری متوسط و پیشرفته ایران از ارزش افزوده تولیدات صنعتی در سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۹ ارتقا پیدا کرده و به ۴۵ درصد رسیده است اما طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۹ ثابت مانده است.

بر اساس داده‌های سال ۱۳۹۹ سهم فناوری‌های پیشرفته در صادرات اصلا ملموس نیست. بیش از ۵۴ درصد از صادرات صنعتی ایران را محصولات خام و نیمه‌خام تشکیل می‌دهند و فقط حدود ۰٫۵ درصد از صادرات صنعتی ایران را صادرات محصولات فناوری پیشرفته تشکیل می‌دهند. همچنین حدود ۳۲٫۵ درصد از صادرات صنعتی ایران متعلق به محصولات با فناوری متوسط است.

سهم ارزش افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته کشور از ارزش افزوده تولیدات صنعتی در دوره ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ از حدود ۲۸ درصد به حدود ۴۱ درصد افزایش پیدا کرد. در دوره بعدی یعنی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ از حدود ۴۱ درصد در ۱۳۷۹ به حدود ۴۵ درصد در سال ۱۳۸۹ افزایش پیدا کرده اما در دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ تا سال ۱۳۹۹ این شاخص در همان ۴۵ درصد باقی مانده است.

این گزارش نتیجه می‌گیرد که ساختار تولید کشور در دوره ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹ از نظر فناوری ارتقای قابل قبول داشته اما در دوره ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۹ بهبود قابل توجهی در فناوری تولید نداشته است.

در بخش دیگری از این گزارش جایگاه ایران در شاخص‌های مختلف مرتبط با صنعت فناوری بررسی و با کشورهای همسایه مقایسه شده است.

ایران از نظر شاخص صنعتی شدن در رتبه ۳۵ از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و عملکرد ترکیه با رتبه ۳۴، هندوستان با رتبه ۲۲، قطر با رتبه ۲۱ و اندونزی با رتبه ۲۵؛ بهتر از ایران است.

در زمینه شاخص ارزش افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته، رتبه ۵۹ ایران از جایگاه ترکیه با رتبه ۴۳ کویت با رتبه ۴۸ قطر با رتبه ۲۱ و عمان با رتبه ۴۱ در جایگاه پایین‌تری است.

جایگاه کشور در شاخص سهم صادرات تولیدات صنعتی با فناوری متوسط و پیشرفته از کل صادرات صنعتی در رتبه ۷۳ از میان ۱۵۴ کشور قرار دارد و ترکیه با رتبه ۵۵ هندوستان با رتبه ۶۱ قزاقستان با رتبه ۶۳ و آذربایجان رتبه ۷۹ جایگاه بهتری دارند.

در شاخص کیفیت صادرات صنعتی هم رتبه کشور ۹۲ است که از ترکیه ۴۲ هندوستان ۴۷ قطر ۷۴ پاکستان ۷۵ پایین‌تر است. در شاخص صادرات محصولات فناوری متوسط و پیشرفته سرانه جایگاه ایران ۷۷ است و کویت ۶۴ ترکیه ۵۱ و عمال ۵۳ بهتر از ایران عمل کرده‌اند.

نتیجه شاخص ارزش افزوده تولیدات با فناوری متوسط و پیشرفته سرانه نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۱ رشد ارزش افزوده سرانه تولیدات با فناوری پیشرفته متوقف شده است.

وضعیت ایران در شاخص‌های صادرات نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۴ درصد از کل صادرات صنعتی ایران محصولات منبع‌محور بوده و تنها ۰٫۵ درصد از صادرات صنعتی ایران را صادرات محصولات با فناوری پیشرفته تشکیل می‌دهند. ۳۲٫۵ درصد از صادرات صنعتی ایران متعلق به محصولات با فناوری متوسط و مابقی صادرات صنعتی ایران یعنی حدود ۱۳ درصد مربوط به صادرات محصولات با فناوری پایین است. در نتیجه مهم‌ترین ایراد در ساختار صادرات صنعتی ایران وابستگی به صادرات محصولات مواد خام و نیمه خانم است.