تنظیم‌گری و نظارت بر VODها؛ انحصار صداوسیما، پایان نمایش خانگی؟
سپرده شدن مسئولین نظارت بر پلتفرم‌های انتشار صوت و تصویر به صداوسیما واکنش‌های منفی فراوانی به دنبال داشت. با تصویب ماده واحده‌ای در آخرین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور ابراهیم رئیسی، مقرر شد که تنظیم‌گری، نظارت و صدور مجوز برای VODها از سوی سازمان صداوسیما انجام بگیرد.
در بند دوم ماده واحده مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی آمده است: «مسئولیت تنظیم‌گری، صدور مجوز و نظارت بر رسانه‌های فعال در عرصه صوت و تصویر فراگیر، شامل رسانه‌های کاربرمحور و ناشرمحور (VOD) و نیز شبکه نمایش خانگی به ویژه تولید سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی و امثال آن، به عهده سازمان صداوسیما است.»
این مصوبه حالا در انتظار تبدیل شدن به لایحه است تا به مجلس فرستاده شود و پس از بررسی و تایید نمایندگان به‌صورت قانون درآید. این در حالی است که بسیاری از سینماگران پس از انتشار خبر تصویب این ماده واحده نسبت به اختیارات اعطاشده به صداوسیما برای قانون‌گذاری و نظارت بر رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر اعتراض داشته و با انتشار بیانیه‌ای خواستار تجدید نظر در این مورد شدند.
در متن بیانیه خانه سینما آمده است: «جامعه اصناف سینمای ایران براساس وظایف ذاتی و قانونی خود و برای شکل‌گیری مناسبات و مقررات کسب‌وکار مرتبط با اعضایش، اخبار تازه منتشرشده از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره نظارت در حوزه نمایش خانگی و مباحث مطرح‌شده در مورد صدور مجوزهای سینمایی را مایوس‌کننده و مخالف پیشرفت اقتصاد هنرصنعت سینما می‌داند و انتظار دارد تا مقامات و نهادهای مسئول اصرار بر بنیان‌های دیرین و منسوخ را کنار گذاشته و بر اساس طراحی شیوه‌های نوین تنظیم‌گری، متناسب با مقتضیات معاصر و عرف پذیرفته‌شده جامعه، اقدام کنند.»
سینماگران در این متن به تبعات و پیامدهای منفی که نظارت صداوسیما بر این حوزه به دنبال خواهد داشت نیز اشاره کرده‌اند:
افزایش فشار روانی به هنرمندان و تاکید بر صدور مجوزهای متعدد و سانسورهای بیشتر آثار نمایش خانگی و سینمایی، تنها بحران‌های حوزه‌ی فرهنگ را پر رنگ‌تر می‌کند و باعث خواهد شد: شبکه‌های تلویزیونی خارج از ایران تقویت شوند، مهاجرت سینماگران و تولید فیلم‌های خارج از قاعده افزایش یابد، فرصت‌های اقتصادی سینمای ایران از میان برود، بیکاری و فشار اقتصادی هنرمندان افزایش یافته و در نهایت مخاطبان ناامید و ناراضی شوند.
با بیان تمام این نکات خانه سینما خواستار تجدید نظر درباره این مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی شده و از نهادهای مرتبط با این موضوع درخواست کرده است که تصمیم‌گیری در حوزه سینما و نمایش خانگی را متخصصان حرفه‌ای این حوزه و هنرمندان واگذار کند.
به دنبال انتشار خبر واگذاری مسئولیت نظارت و تنظیم‌گری برای پلتفرم‌های نمایش خانگی به صداوسیما جمعی از سینماگران نیز در یک اقدام اعتراضی استوری‌هایی را در صفحات خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده و با تیتر «پایان نمایش خانگی» نسبت به این تصمیم اعلام مخالفت کردند.
در متن تصویر مشترکی که سینماگران در اعتراض به این موضوع منتشر کرده‌اند، نوشته شده است: «با چراغ سبز رئیس دولت نمایش خانگی هم دست صداوسیما افتاد و این یعنی سونامی ممنوع‌الکاری هنرمندان و پایان سرگرمی‌های مردم.»
موضوع مسئولیت صداوسیما برای تنظیم‌گری، نظارت و صدور مجوز فعالیت برای پلتفرم‌های نمایش خانگی در حالی به وجود آمده است که آمار و ارقام به‌دست‌آمده از پژوهش‌ها و مطالعات بر عملکرد VODها و صداوسیما نشان می‌دهد در رقابت بر سر جذب مخاطب و جلب رضایت مردم سریال‌های شبکه نمایش خانگی گوی سبقت را از صداوسیما ربوده است.
نتایج یکی از مطالعات نکس‌لوکس در خصوص میزان توجه و استفاده مردم از رسانه‌های مختلف نشان می‌دهد تعداد مخاطبان سریال‌های شبکه نمایش خانگی بیش از دو برابر بیشتر از مخاطبان سریال‌های تلویزیونی شده است. در این گزارش اشاره شده است که یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش تعداد مخاطبان تلویزیون پایین بودن کیفیت سریال‌های پخش‌شده از کانال‌های مختلف این رسانه بوده است.
رقابت ایجادشده میان این دو بستر انتشار محتوای صوتی و تصویری از مدت‌ها پیش چالش‌هایی را میان آن‌ها به وجود آورده است. سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا)، که متعلق به سازمان صداوسیما است، در چند ماه اخیر به دلایل مختلف فشارهایی را به پلتفرم‌های نمایش خانگی وارد کرده بود. یکی از آخرین مسائل موجود میان ساترا و VODها مساله مسدود شدن درگاه پرداخت برخی پلتفرم‌های نمایش خانگی بود که اعتراضات بسیاری را حتی از سوی نمایندگان مجلس به دنبال داشت.
ساترا و اقداماتش در قبال VODها همواره مورد انتقاد پلتفرم‌های نمایش خانگی بوده است. مخالفت‌ها با اقدامات این نهاد عموما بر این مساله تاکید داشت که ساترا که وابسته به صداوسیما است، به دلیل ذی‌نفع بودنش در حوزه انتشار محتوای صوتی و تصویری اساسا نمی‌تواند و نباید برای این عرصه قانون‌گذاری کند. در واقع، صداوسیما نمی‌تواند هم در این عرصه بازیگر و ذی‌نفع باشد و هم قانون‌گذار و تنظیم‌گر.
با وجود تعارض منافعی که ممکن است در نتیجه تنظیم‌گری صداوسیما یا ساترا برای این حوزه ایجاد شود، تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی بر این شد که این مسئولیت به سازمان صداوسیما واگذار شود. رئیس سازمان صداوسیما هم در پاسخ به مخالفت‌های مطرح‌شده از سوی سینماگران اعلام کرده است که «برای تولید محتوا در حوزه صوت و تصویر فراگیر باید به هر شکل نظارتی صورت گیرد.»
پیمان جبلی در این خصوص به ایلنا گفته است: «حتما باید یک هنجارهایی وجود داشته باشد، حتما باید یک مواردی رعایت شود که مسئول تشخیص و سیاست‌گذاری این حوزه به لحاظ جایگاه قانونی، سازمان صدا و سیماست. هنجارگذاری، نظارت، صدور مجوز تولید و انتشار بر عهده صداوسیما است.»
رئیس سازمان صداوسیما مبنای قانونی واگذاری مسئولیت نظارت بر VODها را قانون اساسی خوانده و اظهار کرد: «بر اساس قانون اساسی صداوسیما متولی صوت و تصویر فراگیر در تمام بسترها است و برای این‌که این موضوع تثبیت و بر مبنای قانونی‌اش تاکید شود، شورای عالی انقلاب فرهنگی همین را تصویب کرده است.»
هرچند رئیس صداوسیما قاطعانه از تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی دفاع می‌کند، باید منتظر باشیم و بمانیم واکنش این شورا، دولت و البته مجلس و نمایندگانش به اعتراض سینماگران چیست. به نظر می‌رسد در صورت تصویب این موضوع در مجلس و تبدیل شدن این مصوبه به یک قانون، در کنار تعارض منافعی که می‌تواند ایجاد شود، انحصار صداوسیما بر حوزه رسانه‌های صوتی و تصویری کشور نیز بیش از پیش خواهد شد.