گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران: ایران قهرمان محدودیت، اختلال و کندی اینترنت

انجمن تجارت الکترونیک تهران در گزارشی تحلیلی اختلالات، محدودیت‌ها و سرعت اینترنت در ایران را بررسی کرده که نتایج آن اگرچه قابل انتظار اما تکان‌دهنده است.

این گزارش کیفیت پایین اینترنت را به دلیل محدودیت‌ها، اختلالات و سرعت پایین می‌داند و به این نتیجه رسیده که در بین ۱۰۰ کشور جهان با بیشترین تولید ناخالص ملی، ایران پس از میانمار دومین اینترنت پراختلال، پس از چین دومین اینترنت محدود جهان و جزو ۵ اینترنت کند جهان است. به گزارش انجمن شرایط فعلی کیفیت و اختلالات دائمی در ایران به مرور در طول دو سال گذشته و بر اثر سیاست‌های جدید فیلترینگ در ایران رخ داده است.

اختلال به معنی از دست رفتن بخشی از اطلاعات در یک ارتباط اینترنتی است و مهم‌ترین علتی است که باعث می‌شود کاربران عادی بدون آنکه متوجه چرایی شوند تجربه بدی در استفاده از اینترنت و به‌طور کلی خدمات آنلاین داشته باشند.

محدودیت فیلتر بودن دامنه‌ها و آی‌پی‌های اینترنتی و یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی اینترنت در یک محدوده جغرافیایی است و سرعت به‌معنای پهنای باند بالا و تأخیر پایین در بارگذاری یک وب سایت یا محتوای اینترنتی است.

بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد که اختلالات گسترده و دائمی روی تقریباً تمامی آی‌پی‌ها و وب‌سایت‌های سراسر جهان مشکل اصلی اینترنت در ایران است. وب‌سایت‌ها و آدرس‌ها به سه دسته تقسییم شده‌اند و غیر از آن‌ها که مجاز تشخیص داده شده‌اند بقیه دامنه‌ها و‌ آی‌پی‌ها یا فیلتر شده‌اند و در بلک لیست قرار دارند یا در لیست خاکستری هستند که با اختلال عمدی مواجه هستند. این دسته از دامنه‌ها و آی‌پی‌ها تقریباً تمام اینترنت را دربرمی‌گیرند.

بررسی‌های این گزارش در ۱۰۰ کشور مختلف نشان می‌دهد که تجهیزات حاکمیتی با ایجاد اختلال عمدی باعث می‌شوند تا ۵۰ درصد داده‌های ارسالی به این مقاصد یعنی دامنه‌ها و آی‌پی‌های لیست خاکستری با مشکل مواجه شوند. این موضوع دلیل اصلی محسوس و مورد اعتراض شدید این روزهای کاربران در استفاده از اینترنت است. همچنین با بررسی ۳۰۰ وبسایت در ۵۰ کشور برتر جهان از نظر GDP مشخص شد ایران با ۳۳.۳ درصد فیلترینگ و ۱۸ درصد اختلال در صدر جدول پراختلال‌ترین‌های جهان است.

در بررسی انجام‌شده بین ۱۰۰ وب سایت برتر جهان بیش از ۳۳ درصد آن‌ها در ایران فیلترند. همچنین بر اساس دو نمونه گیری با ۱۰۰ و ۳۰۰ وب سایت مختلف در ۱۰۰ کشور جهان ایران پس از چین با ۵۰ درصد وب سایت فیلترشده، با فیلترینگ ۴۵ درصد از وب‌سایت‌ها، محدودترین اینترنت جهان را دارد. مصر، روسیه و عمان سومین تا پنجمین اینترنت محدود جهان را دارند.

همچنین به گفته این گزاش فیلترینگ در ایران افسارگسیخته، بی‌دلیل و در بسیاری موارد بدون پشتوانه قانونی است. ایران، چین و ترکمنستان تنها کشورهایی در بین ۱۰۰ کشور برتر جهان هستند که هر ۶ شبکه اجتماعی پراستفاده جهان را مسدود کرده‌اند.

میانگین سرعت اینترنت در ایران 4mbps با تاخیر میانگین 145ms است که از این نظر در دنیا رتبه ۹۷ از ۱۰۰ را در سرعت و رتبه ۹۶ از ۱۰۰ را در تأخیر دارد و فقط سودان، کامرون و کوبا از نظر سرعت از ایران وضعیت بدتری دارند. این در حالی است که کشورهای آسیایی که رشد اقتصادی و رشد شاخص‌های فناوری بالایی دارند از نظر سرعت بسیار از ایران بهترند. در ترکیه میانگین سرعت ۱۲، در مالزی میانگین سرعت ۲۲، در امارات میانگین ۲۶ و در کره جنوبی میانگین ۶۰ است.

این گزارش دلایل اصلی سرعت پایین اینترنت در ایران را عملکرد ضعیف و ناکارآمدی شرکت مخابرات، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت‌های تلکام، روند کند توسعه 5G و فیبر نوری و در نهایت عملکرد ضعیف و ناکارامد شرکت ارتباطات زیرساخت می‌داند. نکته مهم این است که بدون هیچ تغییری در لایه access و ارتباطات و فقط با انجام اصلاح در لایه core سرعت اینترنت همراه را تا ۸ برابر و اینترنت ثابت را تا ۳ برابر می‌توان افزایش داد.

این گزارش می‌گوید ایران قهرمان اینترنت بی‌کیفیت جهان است و حتی در میانمار با بیشترین اختلال اینترنتی فقط یک درصد وبسایت‌ها فیلتر هستند و میانگین سرعت دو برابر ایران و میانگین تأخیر بسیار کمتر از ایران است.

در بین وب‌سایت‌هایی که در ایران اختلال نشان داده‌اند می‌توان به بینگ، گوگل، رویترز، لینکدین، نیویورک‌تایمز و... اشاره کرد. اختلالات گسترده را بررسی‌های موردی در دیتاسنترهای مختلف هم تایید می‌کنند. این گزارش می‌گوید که در شبکه کشور به بهانه مقابله با vpn اختلال عمدی روی تمام ipها و ارتباطات کشور وجود دارد. غیر از سایت‌هایی که یا به دلیل حساسیت افکار عمومی یا به دلایل کسب و کاری در لیست سفید هستند بقیه‌ی سایت‌ها اختلال عمدی اعمال می‌شود.

مشکل مهم دیگری که این اختلال ایجاد می‌کند این است که باعث می‌شود ترافیک ردوبدل‌شده با سرورهای خارج از کشور به‌طور میانگین دو برابر شود و مصرف اینترنت کاربر را هم دو برابر می‌کند: «اگر اطلاعات شفافی از درگاه‌های بین‌المللی منتشر می‌شد می‌توانستیم به‌صورت دقیق بگوییم که مردم ایران ماهانه در حال پرداخت چند هزار میلیارد تومان پول جریمه‌ی گناه نکرده و اختلالی هستند که غیرقانونی به آن‌ها تحمیل شده است.»

این اختلالات روی اینترنت ایرانسل و همراه اول بررسی شد و به گفته این گزارش همراه اول و ایرانسل با نصب تجهیزات فیلترینگ و نصب آن در داخل شبکه خود ضمن اینکه از تخفیف ۱۰ تا ۱۵ درصدی سازمان تنظیم مقررات بهره‌مند شدند باعث شدت گرفتن اختلالات و آسیب رساندن به شبکه داخل کشور و ترافیک بین اپراتوری شدند. همراه اول از تجهیزات فیلترینگ شرکت یافتار و ایرانسل از شرکت دوران استفاده می‌کند و همین باعث می‌شود که رفتار و سیاست‌هایشان با هم متفاوت باشد.

این گزارش می‌نویسد: «در نهایت به نظر می‌رسد با وجود تمام سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در زمینه فیلترینگ هوشمند هیچ‌کدام از پیمانکاران تکنولوژی تشخیص پروکسی‌ها مبتنی بر https را نداشته‌اند و شرکت ارتباطات زیرساخت برای جبران این موضوع در اقدامی غیرقانونی اختلالات گسترده‌ای را در لایه ۴ شبکه ایجاد کرده است.»

در مورد کیفیت اینترنت وزارت ارتباطات بارها گفته که مسئولیتی ندارد و وزیر ارتباطات بسیاری از شکایت‌ها به ویژه در مورد فیلترینگ و اختلال را نشنیده گرفته است.

در این گزارش آمده که مسئولیت بزرگترین بحران اینترنت ایران یعنی اختلالات گسترده به‌طور کامل با وزارت ارتباطات، شرکت ارتباطات زیرساخت و در نهایت کمیته صیانت و امنیت شبکه به‌عنوان مسئول اجرای فیلترینگ است.

برخی محدودیت‌ها از جمله فیلترینگ به دستور دادستانی، برخی کارگروه مصادیق مجرمانه و برخی به دستور شورای امنیت کشور بوده است. اما تعداد زیادی از اختلال‌ها و فیلترها هم بدون هیچ دستور یا قنون و تنها با فشار نهادهای امنیتی صورت گرفته است. همچنان که اختلال در کلاب‌هاوس در اواخر وزارت ارتباطات دوره قبل به شکل غیرقانونی توسط ایرانسل، همراه اول و مخابرات اجرا شد که باعث شکایت و جریمه ۵۰ میلیاردی آن‌ها از سوی دولت شد، هرچند با دخالت نهادهای امنیتی بی‌نتیجه ماند. تردز هم بدون تصویب هیچ نهاد قانونی‌ای در ایران از ابتدا فیلتر شد.

مسئولیت سرعت پایین اینترنت با شرکت مخابرات، موضوع توسعه فیبر نوری و 5G و شرکت زیرساخت است. انحصار مخابرات با سرویس بی‌کیفیت، فناوری منسوخ ADSL و رفتار ضد رقابتی و کیفیت پایین باعث شده که سرعت اینترنت در ایران ارتقا پیدا نکند.

عقب افتادگی در توسعه فیبر نوری هم به موضوع اختلالات و محدودیت‌های گسترده برمی‌گردد که باعث رکود شدید اقتصاد دیجیتال و در نتیجه کند شدن سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تلکام شده است.

انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت در تأمین و توزیع اینترنت علاوه بر ناکارآمدی و پایین بودن بهره‌وری باعث بالا رفتن قیمت اینترنت در کشور شده است. این شرکت اینترنت را ۶۰ برابر قیمت اینترنت در اروپا به شرکت‌های توزیع‌کننده اینترنت در ایران می‌فروشد، گزارش شفافی از مسیرها و ظرفیت‌های ایرنتنت در کشور نمی‌دهد و مسئولیت اختلال و سرعت پایین را نمی‌پذیرد.

به‌طور کلی دولت خود را در زمینه کیفیت اینترنت پاسخگو نمی‌داند. از ابتدای دور جدید وزارت ارتباطات هیچ گزارش دقیقی از ظرفیت پهنای باند کشور، میزان مصرف و افزایش یا کاهش آن منتشر نشده است. در مورد عملکرد فیلترینگ هم ساز و کار شفافی وجود ندارد و سامانه internet.ir پس از حمله هکری در آبان سال ۱۴۰۱ دیگر در دسترس قرار نگرفت و در نتیجه ساز و کاری برای اعتراض و پیگیری و بررسی فیلترینگ هم وجود ندارد. هرچند همان زمان هم اکثریت درخواست‌ها و اعتراض‌ها به این سامانه بی‌نتیجه می‌ماند.