راهکاری برای هوشمندسازی مصرف گاز در ایران
کنتور هوشمند گاز یکی از راهکارهای دردسترس برای مدیریت هوشمند مصرف گاز است که حدود ۳ سال پیش در زیستبوم نوآوری و دانشبنیان کشور طراحی و معرفی شد و امروز اهمیت آن بر سر زبانها آمده است.
زهیر مرشدی، مدیر راهکارهای اینترنت اشیاء در شرکت فناپزیرساخت، در گزارشی موضوع هوشمندسازی مصرف گاز در ایران را بررسی کرده است. با بهکارگیری کنتور هوشمند و جمعآوری دادهها در بازههای کوتاهتر و استفاده از الگوریتمهای هوش مصنوعی، شاهد شیوه بهینه مصرف بدون قطعیهای احتمالی برای مشترکان خواهیم بود.
وقتی دادههای مشترکان در لحظه و در تمام روزهای هفته و در تمام ساعتهای یک روز اندازهگیری میشوند، درنتیجه الگویی از مصرف مشترکان بهدست میآید که افزونبر مدیریت بهینه مصرف گاز، موجب کاهش هزینههای مشتری در پرداخت بهای گاز نیز میشود.
ازآنجاکه این کنتورها ارتباطات مخابراتی دارند، اطلاعات مصرف بهصورت خودکار برای شرکتهای توزیع گاز ارسال میشود و دیگر به حضور مأموران برای خوانش مصرف کنتورها وابسته نیست و اطلاعات مصرف در بازههای زمانی بسیار کوتاهتر دریافت میشود.
بنابراین، این کنتورها به شرکتهای توزیع گاز امکان میدهند تا مصرف گاز را بهینهتر مدیریت کنند و هزینههای عملیات و ارائه خدمات را کاهش دهند. بهعنوان مثال، با استفاده از سامانه اندازهگیری هوشمند و زیرسامانههای بهکاررفته در کنتورهای هوشمند، امکان تشخیص خطا، نقص، دستکاری و جابهجایی در کنتورها و انجام اقدامات لازم در سریعترین زمان ممکن، وجود خواهد داشت.
افزونبراین، از نگاه زیستمحیطی راهکارهای هوشمندسازی در کاهش انتشار گازهای گلخانهای مؤثر هستند؛ بدینترتیب که مشترکان و شرکتهای توزیع گاز با دریافت اطلاعات دقیقتری از مصرف گاز، میتوانند مصرف گاز را مؤثرتر مدیریت کنند و انتشار گازهای گلخانهای را کاهش دهند.
کنتورهای هوشمند گاز نیازمند تحول در نظام حکمرانی و الزامات قانونی
بین سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۰، طرح اندازهگیری هوشمند در آمریکا آغاز شد و اکنون حدود ۶ سال است که در اروپا نهایی شده و در حال فراگیرشدن در دیگر کشورها است. در ایران نیز، در سال ۱۳۹۹ کنسرسیوم «کاف» متشکل از شرکتهای کنترل گاز اکباتان و ایرانسل و فناپزیرساخت کنتورهای هوشمند را با پلتفرم مدیریت اندازهگیری شرکت فناپزیرساخت رونمایی کرد.
بررسی تجربه جهانی نشان میدهد که برنامه تحول دیجیتال در صنعت توزیع و پخش گاز نیازمند تحول در مناسبات کسبوکار است و حل این مسائل مستلزم ساختاری مبتنیبر رویکرد اپراتور صنعتی است؛ یعنی لازم است درکنار مجموعه حاکمیتی مانند شرکت ملی گاز ایران، اپراتورهای تخصصی فناور وجود داشته باشند که نقش پیمانکاران جدید را برای این شرکتها ایفا و در حوزه فناوریهای جدید نیازهای حوزه هوشمندسازی را رفع کنند.
در این زمینه، فناپزیرساخت در قالب اپراتور صنعت هوشمند با ایجاد زیرساخت تحول دیجیتال در صنایع، پلتفرم کنترل و مدیریت کنتورهای هوشمند را طراحی کرده و توسعه داده و پیادهسازی کرده است که شامل زیرسامانههای مدیریت دادههای اندازهگیری (MDM) و مدیریت متمرکز کنتورها(CMM) و برنامه کاربردی امور مشترکان مبتنیبر پلتفرم اینترنت اشیای بومی (پادیوت) است؛ بنابراین، ظرفیت تولید و زیرساخت فناوری در ایران وجود دارد.
دراینمیان، باید به مسائل تنظیمگری و حکمرانی بیشتر پرداخته شود. درزمینه تنظیمگری قوانین یکی از مدلهای موفق هوشمندسازی کنتورهای برق و گاز در سطح جهان، به برنامه هوشمندسازی کنتورهای برق و گاز انگلستان تحت رگولاتوری OFGEM مربوط است که بررسی آن میتواند برای متولیان امر بسیار راهگشا باشد.
انگلستان از سال ۲۰۰۸ برای بهبود مدیریت مصرف گاز و کاهش انتشار گازهای گلخانهای، قوانین اندازهگیری هوشمند را تنظیم و برای تولید و بهکارگیری کنتورهای هوشمند گاز و برق، برنامه و روش اجرایی تدوین کرده است. در این کشور، فروش گاز به مصرفکننده ازطریق تأمینکنندگان دارای مجوز از سازمان OFGEM انجام میشود.
در سالهای اخیر، این سازمان بههمراه شرکتهای توزیع گاز در انگلستان برنامهای برای هوشمندسازی کنتورهای گاز در سراسر کشور پیادهسازی کرده است. بهعنوان نمونه، شرکت National Grid Gas Distribution در منطقه جنوبشرقی انگلستان، برنامهای برای هوشمندسازی ۲.۴ میلیون کنتور گاز را اجرا کرده است.
قوانین و استانداردهای SLC که این سازمان درزمینه اندازهگیری هوشمند گاز تنظیم کرده است، با هدف حفظ منافع مشتریان، رعایت امنیت، اعتماد، حریم خصوصی، بهرهوری انرژی، جمعآوری و استفاده از دادههای مصرف انرژی، مکانیزهسازی فرایندها، آموزش و آگاهی مشتریان و بهبود کیفیت و کارایی شبکه توزیع انرژی و نیز ارائه خدمات بهتر تدوین شدهاند.
برخی الزامات این اسناد و قوانین بهعنوان تجربهای جهانی میتواند برای ما نیز راهگشا باشد. بهعنوان نمونه در این اسناد آمده است:
- تأمینکنندگان موظف هستند تا سال ۲۰۲۵ تمام کنتورهای خود را هوشمند کنند.
- هیچگونه هزینه اضافی بابت هوشمندسازی کنتور نباید از مصرفکننده دریافت شود.
- تعویض کنتور سنتی به کنتور هوشمند با رضایت مصرفکننده باید باشد.
- هدف از هوشمندسازی، آگاهسازی مصرفکننده از میزان مصرف و ایجاد قابلیت برنامهریزی و کنترل مصرف برای مصرفکننده است.
- تأمینکنندگان موظف هستند بهرایگان یک دستگاه نمایشگر میزان مصرف دراختیار مصرفکننده قرار دهند.
- تأمینکنندگان موظف به ایجاد و هماهنگی درزمینه شبکه مخابراتی هستند و مصرفکننده نباید درگیر این بخش باشد.
در یکی از همین اسناد، روی مدل پیشپرداخت (Prepayment) و کنتورهای اعتباری (Prepaid) بهدلیل مشکلات موجود در آن تأکید نشده و اختیار آن به مصرفکننده واگذار شده است؛ اما از تأمینکنندگان درخواست شده که برای آیندهنگری همچنان روی کنتورهای اعتباری فعالیت کنند یا در سند دیگری به محدودیتهای دریافت پیشپرداخت از مصرفکننده اشاره شده است.
در نمونهای دیگر، شرایط و الزامات قطع گاز مصرفکنندگان برای کنتورهای اعتباری (پس از پایان اعتبار) بهطور کامل تشریح شده است. حال با بررسی این نمونه و تجربه موفق جهانی و باتوجهبه محدودیتها و مشکلات داخلی، درباره برنامه هوشمندسازی کنتورهای گاز در کشور میتوان به این نتیجه رسید:
- متولی رگولاتوری کنتورهای هوشمند نظیر آنچه در کشور انگلستان انجام شده، باید در داخل تشکیل شود و با تدوین استانداردهای لازم برای کنتورهای هوشمند و کنتورهای هوشمند با قابلیت پیشپرداخت، سازندگان داخلی کنتور را هدایت و تنظیم و سپس تأیید کنند.
- این متولی منشور حقوق مصرفکننده درزمینه استفاده از کنتورهای هوشمند و کنتورهای هوشمند با قابلیت پیشپرداخت را باید تدوین و اجرا کند.
- هوشمندسازی با هدف آگاهسازی مصرفکننده از میزان مصرف خود در بازههای زمانی کوتاه (بهطور مثال روزانه) باتوجهبه تأثیر روانی آن بر عموم مصرفکنندگان یکی از روشهای پسندیده در ایجاد فرهنگ صرفهجویی است.
- استفاده از کنتورهای هوشمند با قابلیت پیشپرداخت که به شیربرقی مدیریت مصرف نیز نیاز دارد، باید با مطالعات حاکمیتی، پدافندی، امنیتی و اجتماعی بیشتر همچنان در دستورکار قرار گیرد.
نظرات