توسعه دولت الکترونیک؛ ایران در رتبه ۹۱ دنیا

توسعه دولت الکترونیک یکی از اهداف اصلی دولت‌ها در یک دهه گذشته تا کنون به شمار می‌رود. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال‌های گذشته و در دولت‌های اخیر تلاش جدی برای گسترش خدمات آنلاین داشته؛ اما با وجود تمام این تلاش‌ها آمارهایی که از میزان توسعه دولت الکترونیک در کشورهای مختلف دنیا منتشر می‌شود نشان می‌دهد دولت الکترونیک در طول دو دهه اخیر در کشور ما رشد چندانی نداشته است.

توسعه اندک و بسیار کند دولت الکترونیک در ایران زمانی تأمل‌برانگیزتر می‌شود که میزان توسعه دولت الکترونیک ایران را با سایر کشورها مقایسه می‌کنیم. آمارهایی که در گزارش دولت الکترونیک سازمان ملل منتشر شده، نشان می‌دهد بعضی کشورهای همسایه مانند ازبکستان، ارمنستان و کویت هم در زمینه توسعه دولت الکترونیک نسبت به ایران وضعیت بهتری دارند.

در گزارش سازمان ملل که توسعه دولت الکترونیک در کشورهای مختلف جهان را از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۲ بررسی کرده و یک رتبه‌بندی از ۱۹۳ کشور جهان ارائه داده، ایران در سال گذشته میلادی رتبه ۹۱ را در اختیار داشته؛ درحالی‌که رتبه ایران در سال ۲۰۰۳، ۱۰۷ بوده و مقایسه این رتبه‌ها نشان می‌دهد در طول حدود ۲۰ سال توسعه دولت الکترونیک در ایران کند و اندک بوده و وضعیت توسعه دولت الکترونیک در ایران تنها ۱۶ رتبه ارتقا پیدا کرده است.

هرچند رتبه فعلی ما در توسعه دولت الکترونیک نسبت به سال‌های ۲۰۰۳، ۲۰۰۴ و ۲۰۰۸ بهبود پیدا کرده اما در مقایسه با سال‌های اخیر، در میزان رشد دولت الکترونیک تنزل رتبه داشته‌ایم. بهترین رتبه‌ای که ایران در این حوزه داشته در سال ۹۷ (۲۰۱۸) به دست آمده است که در میان ۱۹۳ کشور رتبه ۸۶ را به دست آورده بود.

پس از سال ۹۷، در سال ۹۹ (۲۰۲۰) نیز رتبه ایران در توسعه دولت الکترونیک ۸۹ بوده اما در حال حاضر میزان رشد این حوزه افت داشته و با دو پله نزول نسب به سال ۹۹، اکنون به رتبه ۹۱ جهان رسیده، درحالی‌که که در دو سال اخیر توسعه دولت هوشمند یکی از هدف‌گذاری‌های اصلی وزارت ارتباطات دولت سیزدهم بوده است.

در همین بازه زمانی حدود دو دهه، کشوری مانند ازبکستان که در سال ۲۰۰۳ رتبه مشابه ایران (رتبه ۱۰۷) را در اختیار داشته موفق شده است که رتبه خود را ۶۹ برساند و با ۳۸ پله صعود، میزان رشد بهتری را تجربه کند.

سایر کشورهای همسایه مثل ارمنستان، کویت و عمان هم از لحاظ توسعه دولت الکترونیک در رتبه‌های کمتر از ۶۵ قرار دارند. این در حالی است که هر سه این کشورها ۲۰ سال قبل حتی جزو ۸۵ کشور برتر دنیا در زمینه توسعه دولت الکترونیک نبوده‌اند.

در میان کشورهای همسایه عربستان سعودی، قزاقستان و امارات رتبه‌های بهتری هم دارند. عربستان سعودی که دو دهه قبل از لحاظ توسعه دولت الکترونیک در رتبه ۱۰۵ جهان ایستاده بود در سال ۲۰۲۲ با ارتقای ۷۴ رتبه‌ای در شمار ۳۱ کشوری قرار گرفته است که بیشترین میزان توسعه دولت الکترونیک را دارند.

کشورهای قزاقستان و امارات هم از جمله همسایگان ایران هستند که رتبه‌های کمتر از ۳۰ و ۲۰ را در اختیار دارند. رتبه قزاقستان در توسعه دولت الکترونیک از رتبه ۸۳ در سال ۲۰۰۳ به رتبه ۲۸ در سال ۲۰۲۲ رسیده است. امارات که حتی دو دهه قبل هم جزو ۴۰ کشوری بوده که بیشترین میزان توسعه دولت الکترونیک را داشته، در سال ۲۰۲۲ میلادی هم رتبه قابل‌توجهی را در اختیار داشته و سی‌وهشتمین کشور دارای بیشترین میزان توسعه دولت الکترونیک بوده؛ امارات این رشد را در ۲۰ سال اخیر حفظ کرده و در حال حاضر از نظر میزان توسعه دولت الکترونیک در رتبه ۱۳ جهان ایستاده است.

با وجود آمارهای قابل توجه از رشد دولت الکترونیک در کشورهای همسایه، در ایران اما این رشد آن‌چنان که انتظار می‌رود، سریع و مناسب نیست. علاوه بر آمارهایی که از گزارش سازمان ملل نقل شد، تجربه زیسته شهروندان و اخبار منتشرشده از خدمات دولت الکترونیک هم گواه عدم پیشرفت مورد انتظار این عرصه است.

پنجره ملی خدمات دولت هوشمند که یکی از مهم‌ترین طرح‌های وزارت ارتباطات دولت سیزدهم محسوب می‌شود در حدود ۱۸ ماهی که از راه‌اندازی آن گذشته تقریباً ۲۲ میلیون کاربر دارد که حدود یک‌چهارم جمعیت بیش از هشتاد میلیون نفری کشور است.

علاوه بر این، مشکلات زیرساختی و فنی دستگاه‌های مختلف دولتی همواره چالش‌هایی را ایجاد کرده و خدمت‌رسانی الکترونیک این دستگاه‌ها را با مشکلات متعدد مواجه می‌کند. در همین یک هفته گذشته به دلایل گوناگون مشکلاتی برای دستگاه‌های ارائه‌دهنده خدمات الکترونیک پیش آمده است.

علاوه بر این، هفته گذشته آتش‌سوزی در کابل برق ورودی ساختمان شماره سه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، دیتاسنتر این سازمان را خاموش و ارائه خدمات الکترونیک را مختل کرد. به دنبال این حادثه سازمان ثبت اسناد از ارائه خدمات الکترونیک بازماند.

روز گذشته نیز پیوست خبر داده که اختلال و قطعی در سامانه فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (فراجا) مانع از ارائه برخی خدمات الکترونیک این سامانه به مردم شده است. این قطعی باعث شده بود خدماتی مانند ارائه گذرنامه و گواهینامه برای متقاضیانی که به دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کرده بودند، مختل شود.

بنابراین، به نظر می‌رسد مشکلات و نواقص مختلف، از جمله چالش‌های فنی و زیرساختی، موانع جدی بر سر راه توسعه دولت الکترونیک باشد. در چنین شرایطی رشد دولت الکترونیک و بهبود رتبه کشور در این حوزه بسیار دشوار است و پیشرفت در این عرصه به ارتقای کیفیت زیرساخت و رفع مسائل فنی نیاز مبرمی دارد.