گزارش مجلس از وضعیت اینترنت؛ کلی‌گویی‌هایی از تشتت حکمرانی و مشکلات زیرساخت‌ها
وزیر ارتباطات پیش از این هم برای پاسخگویی به نمایندگان به مجلس فراخوانده شده بود اما این‌بار سؤالات نمایندگان با ارائه یک گزارش از کمیسیون صنایع و معادن مجلس شروع شد. گزارشی که برخلاف دفعات گذشته، سعی داشت محوریت را به نارضایتی مردم از وضعیت اینترنت بدهد، اگرچه با توجه به گزارش‌هایی که نهادهای خصوصی در این مدت ارائه داده‌اند، بیشتر نوعی کلی‌گویی به نظر می‌رسید.
روح‌الله عباس‌پور سخنگوی کمیسیون، این گزارش را خواند که با اشاره به هدف‌گذاری لایحه برنامه هفتم، سهم اقتصاد دیجیتال از GDP باید در سال ۱۴۰۶ به ۱۵ درصد برسد.
در این گزارش آمده که کیفیت دسترسی شهروندان به اینترنت «بعضا» باعث نارضایتی مردم و همچنین وارد شدن خسارت به کسب‌وکارها شده است و «استفاده از فیلترشکن موجب افزایش ترافیک شبکه و مانع تسهیل دسترسی کاربران به اینترنت می‌شود.» سپس با ارائه آمارهایی از وضعیت کشور در شاخص‌های مرتبط با اینترنت، سعی کرد موانع دسترسی کاربران به اینترنت را بیان کند.
گزارش کمیسیون اختلال در دسترسی را در نتیجه سیاست‌های مسدودسازی و همچنین تحریم‌های خارجی دانست. در زمینه تجربه اختلال در دسترسی به سایت‌ها به موضوع پیام وقفه ( Time Out ) اشاره و تأکید شد که اگر سایت مدنظر مجرمانه تلقی شده که فقط در حوزه اختیارات کمیته تعیین مصادیق است باید صفحه پیوندها و دلیل مسدودی آن به نمایش دربیاید و مشخص شود که آیا فیلتر شده یا تحریم.
این گزارش ضمن تأیید کندی سرعت دسترسی به وب‌سایت‌ها دلیل آن را کاهش پهنای باند دانست که بخشی از آن عمدی و به‌دلیل سیاست مسدودسازی دستگاه‌ها و بخشی ناشی از افزایش استفاده از فیلترشکن است.
از موارد مهم این گزارش، تأکید بر تکثر مراجع تصمیم‌گیر در مورد فیلترینگ بود و اعلام شد که دبیرخانه کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه، مقامات قضایی، برخی شوراها و تنظیم‌گران در مورد پالایش محتوای فضای مجازی قدرت دارند.
سخنگوی کمسیون صنایع در گزارش اعلام کرد بر اساس نظرسنجی‌های معتبر «حدود ۶۴ درصد از کاربران از فیلترشکن یا VPN استفاده می‌کنند، که برخی مداوم و برخی به‌صورت موردی برای مراجعه به سکوهای مورد نظر خود بهره می‌برند.» و «سهم پهنای باند ناشناس در شبکه کمتر از ۵ درصد بین الملل در سال گذشته به حدود ۲۵ درصد در حال حاضر رسیده است.» هرچند سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس درباره ماهیت پهنای باند ناشناس توضیحی نداد اما پس از اعلام این آمار آذری جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات، درباره افزایش پنج برابری سهم پهنای باند ناشناس در کانال تلگرامی خود نوشت: «این یعنی ناکارآمدی و شکست برای فیلترینگ. این یعنی ناآگاهی حکمران از حتی نوعِ بخش بزرگی از ارتباطات بین‌الملل و افزایش تهدیدات سایبری علیه منافع ملی!»
نوری قزلجه: برخی نهادهای تصمیم‌گیر مسدودسازی اینترنت از مجلس مجوز قانونی ندارند
پس از ارائه گزارش کمیسیون، نمایندگان هم نکاتی در مورد گزارش و وضعیت اینترنت گفتند. غلامرضا نوری قزلجه که پیش از این هم از فیلترینگ انتقاد کرده بود، اشاره کرد که در این گزارش آمار ۶۴ درصدی برای استفاده‌کنندگان از VPN آمده اما بعضی از مراکز آمار ۹۶ درصدی ارائه کرده‌اند که البته هر دو آمار نگران‌کننده است: «فیلترینگ هزینه و ناامنی را به کاربران تحمیل و مشکلاتی برای کشور ایجاد می‌کند. انتظار می رود وزیر ارتباطات در گزارش خود هزینه تحمیل فیلترینگ به کسب و کارها را به مجلس ارائه کند.» او در مورد تکثر نهادهای تصمیم‌گیر در مورد مسدودسازی اینترنت گفت برخی از این نهادها هنوز مجوز قانونی از مجلس ندارند اما در این حوزه اعمال نظر می‌کنند.
نماینده مردم بستان‌آباد تأکید کرد دامنه فیلترینگ علاوه بر شبکه‌های مجازی به سایت‌های خبری و کسب‌وکارها رسیده و به گردش آزاد اطلاعات لطمه وارد می‌کند و علاوه بر فیلترینگ، کنترل پهنای باند هم از روش‌‌های اعمال محدودیت به حساب می‌آید که در هفته‌های اخیر به برخی از کسب‌وکارها هم رسیده است.
این نماینده با اشاره به اینکه هنوز برخی روستاها حتی به تلفن ثابت و سیار هم دسترسی ندارند گفت با شاخص‌های بین‌المللی فاصله زیادی داریم.
لطف‌الله سیاهکلی نماینده دیگری بود که از مسدود شدن برخی از سایت‌ها مثل یوتیوب، گوگل‌پلی و توییتر انتقاد کرد. او در ادامه با اشاره به اینکه استفاده از VPN افزایش پیدا کرده و پهنای باند زیادی را اشغال می‌کند تأکید کرد VPN-ها باید ساماندهی شوند: «همچنین باید به مؤلفه رضایتمندی مردم نیز توجه داشت، زیرا امروزه مردم پول هزینه می‌کنند اما کسب و کارهایشان رونق ندارد و نسبت به توسعه زیرساخت‌ها و شرایط اینترنت ناراضی هستند.»
تقی‌پور: مشکلات اینترنت ناشی از استهلاک زیرساخت‌ها و اشغال پهنای باند توسط VPN-ها است
رضا تقی‌پور نماینده دیگری بود که درباره کیفیت اینترنت سخن گفت که البته مشکلات اینترنت را ناشی از استهلاک زیرساخت‌ها و اشغال پهنای باند توسط vpnها دانست: «براساس آمارها نیاز به پهنای باند برای کسب و کارها و استفاده کاربران در حال افزایش است، اما ظرفیت شبکه‌ها به اندازه کافی افزایش نیافته و همان مشکلی که در حوزه برق داریم در اینجا هم داریم.»
او به‌طور مشخص به میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه در دولت قبل انتقاد کرده و گفت: «میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه از سال 92 تا 95 به یک سوم و بعضاً یک پنجم کاهش یافته، بنابراین باید تدابیری در این حوزه اتخاذ شده و اصلاح تعرفه، ارائه مشوق‌های برای بخش غیردولتی و ارتقای ظرفیت برای رفع مشکلات امری ضروری است.»
عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس افزایش حملات اینترنتی علیه شبکه ملی اطلاعات را هم ناشی از عدم سرمایه‌گذاری در زمینه امنیت سایبری دانست و در ادامه در مورد فیلترشکن‌ها گفت: «صاحبان اصلی شبکه‌های فیلترشکن از این ابزارها به عنوان بدافزار استفاده می‌کنند و تولید پهنای باند مزاحم، موجب اشباع شبکه در ساعت‌های اوج مصرف شده و دسترسی‌های لازم صورت نمی‌گیرد که ضروری است در این رابطه تدابیری اتخاذ شده و سرمایه‌گذاری مناسب توسط دولت انجام شود.»
این اظهارنظر شبیه گفته‌های مصطفی طاهری دیگر عضو کمیسیون بود که یکی از دلایل اختلال را اشباع شبکه دانست: «با وجود اینکه برای شبکه هزینه شده اما شبکه مانند سیستم سری محسوب می‌شود و اگر برای یک بخش آن سرمایه‌گذاری نشود امکان پاسخ به نیاز همه مردم وجود ندارد و باید به این نکته اشاره کرد که شبکه اشباع بوده و یکی از دلایل ایجاد اختلال همین اشباع است.»
طاهری اشاره کرد که حداقل ۸ تصمیم‌گیر فضای مجازی را پالایش می‌کنند و «شورای عالی فضای مجازی باید در این زمینه فکری جدی کند.» به گفته او استفاده از فیلترشکن‌ها باعث کاهش نظارت و تنظیم‌گری و حکمرانی بر شبکه‌های مجازی و افزایش حملات سایبری در چند ماه اخیر شده است.
بابایی کارنامی: هر کشوری که پیامرسان داخلی ندارد مستعمره است
محمدحسین فرهنگی یکی از نتایج نبودن کیفیت و سرعت مناسب اینترنت را افزایش مهاجرت‌ها دانست و در ادامه از گستت رابطه بین وزارت ارتباطات و شرکت مخابرات انتقاد کرد و گفت مخابرات با استفاده از امکانات عمومی و بیت‌المال امکانات خوبی در حوزه فیبر نوری دارد که در آمارهای وزیر ارتباطات در مورد فیبر نوری نیامده است: «از طرفی به دلیل عدم نظارت دولتی کیفیت ارائه خدمات شرکت های مخابرات نیز مناسب نیست از طرفی مشوق‌های دولتی که برای شرکت‌های خصوصی در نظر گرفته می‌شود به شرکت مخابرات لحاظ نمی‌شود.»
فرهنگی در مورد آمارهای شرکت‌های خصوصی گفت بسیاری از مواردی که مطرح می‌کنند آمارهای دقیقی نیست بلکه تابلوهایی نصب می‌کنند که هب منازل مرتبط نیستند اما در آمار خود جای می‌دهند.
نماینده مردم ساری بابایی کارنامی علاوه بر انتقاد از فرسودگی زیرساخت‌ها و تشتت در نظام حکمرانی گفت تا به حال در زمینه تکمیل شبکه ملی اطلاعات اقدام قابل‌تأملی انجام نشده است. به گفته او هر کشوری که سکو و پیامرسان داخلی ندارد حتماً مستعمره است و وقتی 40 میلیون نفر به پیام‌رسان‌های داخلی کوچ منطقی داشته‌اند، باید زیرساخت‌ها در این حوزه فراهم و از ظرفیت‌های دانشمندان داخلی بهره برده شود.
تأکید بر شبکه‌های داخلی در صحبت‌های عزت‌الله تالارپشتی هم که فضای مجازی را محیط تمرکز دشمنان دانست، شنیده شد. او در مورد تعدد تصمیم‌گیران در زمینه اینترنت گفت: «وزیر برای پاسخگویی در مجلس حضور می‌یابد و ۷ مرجع دیگر نیز داریم که کار مسدودسازی و بازگشایی را انجام می‌دهند و این موضوع باعث آشفتگی در تصمیم‌گیری می‌شود در حالی که در این حوزه دشمن تمرکز کرده و از رئیس جمهور انتظار داریم این حوزه را مدیریت کند.»
رئیس مجلس موضع دیگری در مقابل گزارش داشت. او ابتدا گفت که شبکه ملی اطلاعات سرعت پیشرفت خوبی دارد و ادامه داد: «باید تلاش کنیم در حوزه خدمات الکترونیک و سکوهای ارائه خدمات به مردم هم توسعه داشته باشیم.»
محمدباقر قالیباف اعلام کرد که «دولت و مجلس عزم خود را جزم کرده‌اند تا بحث شبکه ملی اطلاعات در این دوره به سرانجام برسد.» او همچنین بر ضرورت حضور بخش خصوصی در حوزه اقتصاد دیجیتال تأکید کرده و گفت: ما می‌خواهیم در این حوزه به سهم 15 درصدی برسیم که بدون حضور بخش خصوصی چنین امکانی وجود ندارد.
به گفته رئیس مجلس، اگر کشور و مسئولان به دنبال ساختارسازی برای مشارکت مردم در اقتصاد هستند هیچ حوزه‌ای مهم‌تر، دقیق‌تر و در دسترس‌تر از سکوهای اقتصاد دیجیتالی برای این امر نیست.
تأکید بر اهمیت استفاده و حفظ نیروی انسانی متخصص در حوزه فناوری اطلاعات نکته دیگری بود که قالیباف به آن اشاره کرد: «ما امروز از نظر میزان برخورداری از نیروهای انسانی مسلط در حوزه فناوری در اوج هستیم اما به این مسئله توجه نکرده‌ایم و در حال از دست دادن این نیروها هستیم. این افراد بعضاً در حال خارج شدن از کشور هستند و ما برای رسیدن به آن سهم 15 درصدی اقتصاد دیجیتال باید از فرصت بزرگ بهره‌مندی از این نیروی انسانی استفاده کنیم.»
اما قالیباف در مورد تعدد تصمیم‌گیران به خصوص در زمینه اینترنت اظهارنظر روشنی نکرد. قالیباف در این زمینه گفت حکمرانی منسجم در حوزه مسائل فناوری و اطلاعات نداریم و از دید مجلس وزارتخانه محور اصلی نظام یکپارچه‌سازی خصوصاً در دولت الکترونیک است. اگرچه احتمالاً او هم مثل همه مردم تا به حال بارها شنیده است که وزیر ارتباطات در پاسخ به نارضایتی‌های مردم از وضعیت اینترنت گفته که تصمیم‌گیران جای دیگری هستند.