عملکرد یک‌ساله وزارت ارتباطات؛ میل به توسعه، اقدام به محدودسازی

دو سال از روی کار آمدن عیسی زارع‌پور و به‌دست‌گرفتن سُکان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گذشت؛ وزارتخانه پرحاشیه و خبرسازی که به‌ویژه در یک سال اخیر کمتر روزی را در آرامش و بدون اتفاق پشت‌سر گذاشته است.

آنچه از سال ۱۴۰۰ تا امروز در وزارت ارتباطات گذشته است، فقط به مسائل یک سال اخیر محدود نمی‌شود؛ چراکه اولین سال وزارت عیسی زارع‌پور هم خالی از ماجرا و جنجال نبود. پس از گزارش عملکردی که وزارت ICT سال گذشته منتشر کرد، درباره کلی‌گویی‌های موجود در آن گزارش و جای خالی شفافیت نقدهایی مطرح شد. همچنین، بعضی از کارشناسان اعتقاد داشتند گزارش سالانه این وزارتخانه مواردی را به‌عنوان دستاوردهای خود مطرح کرده که از موارد اعتراضی کاربران بوده است.

امسال حتی وزارت ارتباطات هم تغییر رویه داده و برخلاف سال قبل، امسال گزارشی از عملکرد یک‌ساله‌اش منتشر نکرده است. گزارشی که شرکت ارتباطات زیرساخت در اردیبهشت ماه امسال درباره عملکرد ۲۰ ماهه خود ارائه کرد، هم اطلاعات ناگفته و کلی‌گویی داشت که در‌نهایت، تصویری مبهم از وضعیت اینترنت کشور ترسیم کرد.

حالا عیسی زارع‌پور در جدیدترین صحبت‌های خود در گفت‌وگوی ویژه خبری تلویزیون به‌صورت شفاهی گزارش عملکرد وزارتخانه‌اش را بیان کرده و دستاوردهای این نهاد را توضیح داده است. این گزارش با توضیحات هفته اخیر او در مجلس یک وجه مشترک دارد: اظهارات وزیر ارتباطات درباره اینترنت در تناقض با تجربه‌ای است که کاربران از آن دارند.

عملکرد یک سال اخیر وزارت ارتباطات در مقام اعمال‌کننده فیلترینگ در کشور، باعث اضافه‌شدن پلتفرم‌های بیشتر به فهرست فیلترشده‌ها شد. هرچند در دوران وزارت زارع‌پور اینترنت به‌صورت مستمر و دائمی قطع نشد، تعدادی از پلتفرم‌ها از دسترس خارج شد و بعد از عبور از روزهای پرالتهاب کشور هم رفع فیلتر نشد.

وزیر ارتباطات که خودش هم مثل اکثر مردم کشور از وضعیت اینترنت راضی نیست، در صحبت‌های شب گذشته‌اش مثل همیشه اعلام کرده است که در تلاش برای ارائه اینترنت با بهترین کیفیت به مردم است. او در تشریح این تلاش‌ها به تشکیل کارگروهی به‌دست رئیسی برای بررسی وضعیت اینترنت کشور اشاره کرده است. این کارگروه تیرماه امسال با اعضایی از وزارت ارتباطات و مرکز فناوری اطلاعات تشکیل شد و بنا بود در مدت یک ماه نتیجه بررسی‌هایش را ارائه کند.

پس از به‌سر‌رسیدن این موعد یک‌ماهه اعلام شد که مهلت بررسی وضعیت اینترنت به‌وسیله این کارگروه یک ماه دیگر نیز تمدید شده است؛ اما این مهلت تمدید هم حالا فرارسیده و هنوزهم خبری از گزارش این کارگروه و نتایج به‌دست‌آمده از این بررسی‌ها منتشر نشده است.

زارع‌پور همچنین به تعداد ۴۰ میلیونی کاربران پیام‌رسان‌های داخلی اشاره کرده است که پیش‌از‌این هم بارها به افزایش آن در دوران پس از اعمال محدودیت‌های اینترنتی اشاره کرده بود. موضوع برخورداری از پیام‌رسان‌های باکیفیت داخلی به‌خودی‌خود ارزشمند است؛ اما نکته‌ای که در این زمینه وجود دارد، تأکید بر رشد آن‌ها در دوران فیلترینگ است.

پلتفرم‌های داخلی باید در فضایی رقابتی و در حضور نمونه‌های بین‌المللی رشد کنند، نه با این دیدگاه که در دوران از‌دسترس خارج‌شدن پلتفرم‌های خارجی رشد را تجربه کنند. همچنین، این ایده که پیام‌رسان‌های داخلی یا هر نوع پلتفرم دیگری باید ما را از نمونه‌های خارجی بی‌نیاز کنند، یکی از مشکلاتی است که در دیدگاه مسئولان و اعضای وزارت ارتباطات وجود دارد.

این دیدگاه در نهایت نه به‌نفع پیام‌رسان‌ها است و نه به‌نفع مردم. کاربران پس از مواجهه با چنین تفکراتی به این نتیجه می‌رسند که تمام پلتفرم‌های داخلی و حتی بسترهایی مانند شبکه ملی اطلاعات فقطو‌فقط با هدف ازدسترس خارج‌کردن اینترنت بین‌الملل ساخته می‌شوند؛ بنابراین، از همان ابتدا از درِ مخالفت با این پلتفرم‌ها درمی‌آیند.

با‌این‌حال، وجود این تفکر درباره پلتفرم‌های داخلی و موضع‌گیری درباره نمونه‌های خارجی در یک سال اخیر بدگمانی و بی‌اعتمادی به وزارت ارتباطات دولت سیزدهم را تشدید کرده است؛ وزارتخانه‌ای که به‌نظر می‌رسد می‌خواهد توسعه و بهبود را به قیمت گزاف اعمال محدودیت به‌دست بیاورد.

تجربه تشدید فیلترینگ در یک سال گذشته نشان می‌دهد که این اعمال محدودیت در‌نهایت به نتایج مدنظر فیلترکنندگان نرسیده است. گزارش‌های مختلفی که در چند ماه اخیر منتشر شده است، نشان می‌دهد که زور فیلترینگ به کاربران نرسیده و حضور آن‌ها در پلتفرم‌های مسدودشده را کم‌رنگ نکرده است.

تصور این که با اعمال فیلترینگ و محدودیت کسب‌وکارها و مردم به پلتفرم‌های داخلی کوچ می‌کنند، هم صحیح نبود و نتیجه معکوس داشت. هرچند آمارهای منتشرشده یکتانت نشان می‌دهد که در پاییز ۱۴۰۱ میزان بازدید و میزان محتوای منتشرشده در اینستاگرام کاهش یافته، این روند از زمستان سال گذشته تا امروز رو به افزایش گذاشته است.

آمارهای موجود در گزارش سالانه پادرو هم نشان می‌دهد که هنوز تعداد کسب‌وکارهای اینستاگرامی به اندازه دوران پیش از فیلترینگ نیست و بسیاری از کسب‌وکارها آسیب جدی از فیلترینگ و محدودیت‌ها دیده‌اند؛ اما از دی و بهمن ۱۴۰۱ تعداد کسب‌وکارهای فعال در اینستاگرام افزایش پیدا کرده است.

تا این لحظه وزارت ارتباطات درخصوص آسیب مالی به کسب‌وکارها و مردم با اعمال فیلترینگ و محدودیت آماری ارائه نکرده است و وزیر هم در اعلام گزارش سالانه اشاره‌ای به این قبیل موضوعات نمی‌کند و تنها موضع وزارت ارتباطات تکذیب بعضی آمارهای اعلام‌شده بخش خصوصی بوده است.

با‌این‌حال، بازگشت ترافیک اینستاگرام، افزایش مجدد تعداد کسب‌وکارها، افزایش میزان بازدید و انتشار محتوا و البته افزایش میزان استفاده از VPN در کشور از دو نکته حکایت می‌کند:

• فیلترینگ بی‌ثمر بوده و پلتفرم‌های مسدودشده هم‌چنان پرکاربرترین پلتفرم‌ها هستند.

• ایده کوچ‌دادن کاربر به سکوهای داخلی شکست خورده است و به‌نظر می‌رسد ۴۰ میلیون کاربر پیام‌رسان‌ ایرانی هم اگر صحت داشت، کسب‌وکارها از این تجمع میلیونی کاربر استقبال می‌کردند و مسیر بازگشت به اینستاگرام را پیش نمی‌گرفتند.

مجموعه وزارت ارتباطات اعمال انواع و اقسام محدودیت‌ها را رد می‌کند و از یک سو وجود اختلالات را تکذیب می‌کند و از سوی دیگر نتایج را نادرست می‌داند؛ ولی پیامدهای نامطلوب بسیاری داشته است.

کمیسیون صنایع مجلس در گزارش خود اعلام کرده است که ۶۴ درصد مردم از VPN استفاده می‌کنند و در آمارهای یکتانت تعداد افرادی که از ابزارهای دورزدن فیلترینگ استفاده می‌کنند، ۸۰ درصد اعلام شده است.

استفاده از VPN هزینه‌های گزافی هم به کاربران تحمیل کرده است. یکی از نمایندگان مجلس پیش از این گردش مالی فیلترینگ در ایران را ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده بود و در گزارش سالانه یکتانت هم این عدد ۲۵ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

افزایش استفاده از VPN میزان مصرف اینترنت را هم افزایش می‌دهد و این موضوع درنهایت به افزایش هزینه‌های مردم برای متصل‌ماندن به پلتفرم‌های مورد‌نیازشان منجر می‌شود. بنابراین، مشکلات اقتصادی هم درکنار فشارهای روانی استفاده از اینترنت پر از محدودیت و تجربه کاربری نامطلوب به نارضایتی شهروندان دامن زده است.

این نکته که استفاده از VPNها امنیت کاربران و فضای سایبری کشور را به‌خطر می‌اندازد، خود دلیل دیگری است برای اینکه بر ضرورت برداشته‌شدن محدودیت‌ها تأکید کنیم. علاوه‌بر نظرات کاشناسان درباره اینکه وفور استفاده از VPNها امنیت کاربر را به‌خطر می‌اندازد و گوشی موبایل آن‌ها را به انبار بدافزارها تبدیل می‌کند، زارع‌پور هم در صحبت‌های اخیر خود در مجلس اشاره کرد که حملات سایبری علیه کشور ۲۰ برابر شده است که به‌نظر کارشناسان یکی از دلایل آن می‌تواند همین افزایش استفاده از VPNها باشد.

پیامدهای منفی فیلترینگ فقط هم به موضوع استفاده از VPN محدود نمی‌شود. طبق گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران، انواع محدودیت‌هایی که برای اینترنت کشور در یک سال اخیر ایجاد شده، اینترنت ایران را به دومین اینترنت محدود و پراختلال جهان تبدیل کرده است.

کاهش سهم زبان فارسی از وب از ۲.۶ به ۱.۶ درصد و رسیدن به جایگاه دهم در میان زبان‌های پرکاربرد جهان که W3tech آن را گزارش داده است، یکی دیگر از نتایج اعمال محدودیت‌های متعدد بر اینترنت است. البته در شرایطی که نتایج فلیترینگ، مسدودسازی و اعمال محدودیت بر اقتصاد دیجیتال، امنیت سایبری و نیازهای روزمره مردم در کانون توجه مسئولان نیست، احتمالاً توجه به جایگاه زبان فارسی در وب انتظار زیادی است!

علاوه‌بر‌این، آنچه وزیر ارتباطات با گرفتن اسپیدتست و ارائه نمودارها سعی می‌کند اثبات کند، با آنچه کاربر روزانه تجربه می‌کند، متفاوت است. این مسائل باعث می‌شود از عملکرد یک‌ سال اخیر وزارت ارتباطات نتیجه‌ای جز این برداشت نشود که دستاوردهای اعلام‌شده وزیر ارتباطات با تجربه کاربران متفاوت است و وزارت ارتباطات به همان اندازه که در پی توسعه زیرساخت‌ها است، اعمال محدودیت برای اینترنت را هم پیش می‌برد.