رکوردشکنی «شاهنامه» در سایت دیوار

کاربران دیوار، بجز جستجو برای یافتن ملک یا خودرو و لوازم خانگی، نیازهای دیگرشان را هم از طریق این پلتفرم برطرف می‌کنند؛ مثل کتاب.‌ مثلاً در سال گذشته حداقل ۶۳ هزار بار «شاهنامه» و ۴۵ هزار بار «دیوان حافظ» در دیوار جستجو شده است. البته این، تنها بخشی از آمار مرتبط با کتاب در دنیای آگهی‌های کاربران این سایت است.

آگهی‌های کتاب در دیوار در دسته‌ی «سرگرمی و فراغت» و زیردسته‌ی «کتاب و مجله» منتشر می‌شود. این زیردسته خودش شامل زیردسته‌های «آموزشی»، «ادبی»، «تاریخی»، «مذهبی»، «مجلات» و «سایر» است. در یک سال گذشته ۵۳ درصد کتاب‌های آگهی‌شده در دیوار دست دوم بوده‌اند و بعد از کتاب‌های «آموزشی»، بازار کتاب‌های «ادبی» و «تاریخی» هم در میان کاربران این پلتفرم داغ بوده است.

اندیشه پویا در گزارشی آورده است که آمارهای دیوار نشان می‌دهد که در میان این دسته‌ها عرضه کتاب‌های آموزشی، مانند بازار واقعی کتاب، بسیار داغ بوده و در یک سال گذشته، نزدیک به ۸۰ درصد کل آگهی‌ها در این دسته منتشر شده است. زیردسته‌های «ادبی»، «مذهبی»، «مجلات» و «تاریخی» هم به ترتیب پس از آن قرار دارند. عرضه کتاب در دیوار، مانند سایر اقلام و دسته‌ها، هم شامل موارد نو و هم دست دوم می‌شود. ۵۳ درصد کتاب‌های آگهی‌شده دست دوم و البته عمده‌شان به روایت آگهی‌گذاران «در حد نو» بوده‌اند. سایر موارد هم متعلق به آگهی‌های کتاب‌های «نو» بوده است.

انتشار آگهی کتاب انگار در بسیاری از دسته‌های نام‌برده موسم خاصی نمی‌شناسد. داده‌های دیوار نشان می‌دهد که تقریبا در همه ماه‌های سال، عرضه کتاب مشابه است؛ البته با یک استثناء. کتاب‌های آموزشی در ماه‌های شهریور و مهر فاصله قابل توجهی با سایر ماه‌ها دارد،‌ که البته خیلی هم دور از انتظار نیست. نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی بازار کتاب‌های آموزشی را داغ‌تر می‌کند. شاهدش هم این است که در نیمه دوم شهریور بیش از ۲ برابر نیمه اول آن آگهی کتاب‌های آموزشی در دیوار منتشر شده و این روند در ماه مهر نسبت به شهریور شتاب بیشتری گرفته است.

در مدت این یک سال در مجموع در ۳۶۹ شهر، یعنی تقریبا تمامی شهرهای تحت پوشش دیوار آگهی کتاب منتشر شده است. اما کدام استان‌ها و شهرها کتاب‌بازتر بوده‌اند؟

کتاب‌خوانان استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان و کرمان از هر یک از آگهی‌های کتاب در استان‌شان بیش از دیگران بازدید کرده‌اند. در میان شهرها هم، کاربران زابل (با میانگین ۱۸۳ بازدید)، آبادان (با میانگین ۱۶۳ بازدید) و زاهدان (با میانگین ۱۴۸ بازدید) بیش از همه نظری به آگهی‌های کتاب در دیوار انداخته‌اند. جالب است که کاربران زابل و آبادان بیشتر اهل کتاب‌های تاریخی و کاربران زاهدان بیشتر به دنبال کتاب‌های مذهبی بوده‌اند.

بررسی کلمات و عباراتی که کاربران در این زیردسته‌ها در پلتفرم دیوار جستجو کرده‌اند نتایج جالبی را نشان می‌دهد و می‌تواند تصویری باشد از ذائقه و میزان تمایل آن‌ها به موضوعات و عناوین کتب خاص. گفتنی است که این بررسی روی ۱۰۰ کلمه پرتکرار در جستجوی هر یک از این زیردسته‌ها انجام شده که در مجموع در طول این یک سال، بیش از ۹ میلیون بار تکرار شده‌اند. متنوع‌ترین جستجوها در دسته کتاب‌های تاریخی صورت گرفته. در این دسته، به ترتیب تاریخ طبری، تاریخ تمدن ویل دورانت، دو قرن سکوت (عبدالحسین زرین‌کوب)، تاریخ بیهقی (که البته بیشتر به عنوان اثری ادبی شناخته می‌شود)،‌ تاریخ ایران کمبریج و تاریخ یعقوبی تمامی آثار جستجوشده‌ای هستند که عمدتا به تاریخ ایران می‌پردازند. جالب است که نام «تاریخ طبری» بیش از ۱۰ هزار و ۵۰۰ بار در میان این جستجوها تکرار شده است.

علاوه بر این، در همین دسته کتب تاریخی، نام دو فرد هم به چشم می‌خورد، اولی «هاشم رضی»، از متخصصان برجسته ایران‌شناسی و آیین زرتشت، و دیگری «شاه عباس» صفوی. البته نام دیگرانی هم هست که ظاهرا نباید در این دسته، جستجو می‌شده‌اند؛ پیش از همه، «گاتری» که به احتمال قوی باید ویلیام کیت چمبرز گاتری مؤلف «تاریخ فلسفه یونان» باشد، که مهدی قوام صفری و حسن فتحی آن را به فارسی ترجمه کرده‌اند. دلیل حدسمان این است که نام «کاپلستون» (مو‌ٔلف «تاریخ فلسفه») و خود عبارت «تاریخ فلسفه» هم در این جستجوها دیده می‌شود و احتمالا به دلیل کلمه «تاریخ» در این آثار، کاربران نام این نویسندگان را در زیردسته تاریخ جستجو کرده‌اند.

این‌ها تنها نام‌هایی نیست که به ظاهرا باید در دسته دیگری جستجو می‌شده‌. «صادق هدایت» مثلا نامی است که برای کاربر دیوار محبوب است؛ اما شاید جالب‌تر، نام «ذبیح‌الله منصوری» و چند عنوان از کتاب‌های ترجمه/اقتباسی‌اش باشد. انگار در بازار کتاب ایران و در میان کتاب‌خوانان وطنی، منصوری مردی برای تمام فصول است. به ترتیب، کتاب‌های «سینوهه»، «سرزمین جاوید»، «خواجه تاجدار»، «سه تفنگدار» و «خداوند الموت» او را کاربران در میان کتاب‌های تاریخ بارها جسته‌اند.

شاهنامه و دیوان حافظ که در دسته تاریخی هم جستجو شده بودند، در دسته ادبی، طبعا، باید متقاضیان پرشورتری داشته باشند. داده‌های دیوار هم شاهد همین مدعاست. شاهنامه در مجموع بیش از ۶۳ هزار بار و دیوان حافظ بیش از ۴۵ هزار بار در طول این یک سال جستجو شده‌اند که عمده‌اش در دسته ادبی بوده است. این میزان جستجو نشان می‌دهد که آثار هویتی زبان فارسی مثل همیشه متقاضیان پروپاقرص خود را دارد. به علاوه اینکه نسخه‌های نفیس هر دو کتاب طرفداران بسیاری در میان علاقمندان به آثار ادبی فارسی دارد.

از میان آثار ادبی کلاسیک فارسی، توجه کاربران پس از این دو اثر بیشتر متوجه آثار مولانا («مثنوی» و «دیوان شمس») و البته «شرح مثنوی» و همچنین آثار سعدی («گلستان» و «کلیات») بوده است. پس از آن‌ها هم «رباعیات خیام» و «تاریخ بیهقی» قرار دارند. در میان داستان‌های کهن هم «هزار و یک شب» جستجو شده. در ادبیات معاصر ایران اما تنها اثر جستجوشده «کلیدر» (با نزدیک به ۵۲۰۰ بار جستجو) و از میان نام کسان هم فقط «صادق هدایت» (با بیش از ۴ هزار بار جستجو) مورد توجه کاربران بوده است. کاربران دیوار انگار نیم‌نگاهی هم به شارحان و متخصصان ادبیات داشته‌اند: کاظم برگ‌نیسی، شارح، مصحح و متخصص ادبیات فارسی و عرب و همچنین کتاب «شرح شوق»، شرح و نقد غزلیات حافظ به قلم سعید حمیدیان.

غیر از آثار ادبی فارسی، کمدی الهی دانته (با بیش از ۶۴۰۰ بار جستجو) چشم‌نوازی می‌کند. ملت عشق (اثر الیف شافاک) که بارها در ایران تجدید چاپ شده و از دست‌به‌دست شدنش و بازنشر جملات و فرازهایش در گروه‌های مجازی چندان نمی‌گذرد، در رتبه بعدی این کتاب‌ها قرار دارد. انگار این کتاب هنوز برای مخاطبان ایرانی جذاب است. شاید به دلیل خط داستانی مربوط به شمس و مولانا و اینکه نویسنده آن را به مصائب زندگی انسان‌های مدرن پیوند می‌دهد.

تعدادی از شاهکارهای ادبیات جهان هم از جمله دیگر آثاری هستند که رتبه جستجوی آن‌ها در دیوار قابل توجه است، از جمله بینوایان (ویکتور هوگو)،‌ جنایت و مکافات، ابله و برادران کارامازوف (هر سه از داستایفسکی)، دن کیشوت (سروانتس)، در جستجوی زمان از دست رفته (مارسل پروست)، جنگ و صلح (تالستوی) و خانواده تیبو (اثر پرآوازه رژه مارتن دوگار و برنده جایزه نوبل). در این دسته هم دو کتاب معروف ذبیح‌الله منصوری یعنی «سه تفنگدار» و «سینوهه» نیز هم با جستجوی اسم خود مترجم و هم با اسم کتاب‌ها مورد توجه کاربران بوده است.

در میان کتاب‌های کودکان و نوجوانان نیز، هری پاتر پرمخاطب است و اینکه کاربران دیوار اسمش را ۲۸ هزار بار جستجو کرده‌اند هم این را نشان می‌دهد.

در میان کتب مذهبی، کتب ادعیه (با سهم ۵۱ درصد از جستجوها) بیش از سایر کتاب‌ها مورد توجه کاربران بوده‌اند. پس از ادعیه،‌ کاربران در این زیردسته «قرآن» و «قلم قرآنی» را جستجو کرده‌اند که سهم‌شان ۳۱ درصد از این جستجوها است. ظاهرا اقبال به قلم قرآنی در میان این کاربران بسیار زیاد است. این عبارت در مجموع نزدیک به ۸۱ هزار بار جستجو شده که یک‌سوم کل جستجو‌های «قرآن» را شامل می‌شود. در مرحله بعد، انواع تفاسیر قرآن، کتاب‌های نوحه و مداحی، نهج‌البلاغه و کتاب‌های حوزوی قرار داشته است. تنها نام از میان شخصیت‌های مذهبی و حوزوی در این جستجو‌ها «مطهری» است و نام دیگری در این میان دیده نمی‌شود.

جستجو در دسته «مجلات» اما در دیوار کمی متفاوت از سایر دسته‌هاست. ۸۰ درصد این جستجوها کلمات و عبارات کلی و موضوعی است که اشاره‌ای به هیچ مجله یا روزنامه خاصی ندارد. نام مجلات جستجوشده البته مفصل و متنوع است. از مجلات تخصصی مانند «بخارا» و «فیلم» گرفته تا مجلات فکاهی مانند «توفیق» و «گل آقا» در این فهرست دیده می‌شود. جالب ماجرا اما به پرجستجوترین مجلات برمی‌گردد. مجله «بوردا» که مجله‌ای در زمینه خیاطی و مد بوده با بیش از ۱۲ هزار و ۵۰۰ بار جستجو در صدر پرجستجوهای مجلات قرار دارد. پس از آن مجله «ماشین» است که با بیش از ۶ هزار و ۸۰۰ بار جستجو در مکان بعدی قرار دارد.

برخی کتاب‌ها هم در دسته «سایر» جستجو شده‌اند. در میان این کتاب‌ها،‌ اقبال به کتاب‌های مشهور کودکان بسیار زیاد بوده است. تن تن با بیش از ۳۰ هزار بار جستجو و هری پاتر در مجموع با ۲۸ هزار بار جستجو (۱۶ هزار بار در این دسته و ۱۲ هزار بار در دسته ادبی) بیش از همه مورد توجه بوده‌اند. مانگا (یا همان کمیک‌های ‌ژاپنی با ۷۷۰۰ بار) و تام گیتس (با نزدیک به ۴۰۰۰ بار جستجو) همگی عنوان‌های پرجستجوی کودکان و نوجوانان در دسته سایر بوده‌اند. در این زیردسته دو نام هم در میان عبارات جستجوشده به چشم می‌خورد که در نوع خود جالب است. عنوان «کتاب‌های شریعتی» (با ۱۰۷۳ بار جستجو) و «دهخدا» (با ۱۰۰۹ بار جستجو).

بازار خرید عمده کتاب‌ها و مجلات هم بازار داغ و پرمنفعتی است. برخی از شاغلین این بازار ظاهرا در دیوار به دنبال صاحبان کتاب‌ها یا مجلاتی می‌گردند که قفسه کتاب‌های‌شان پر از مجلداتی است که طی سالیان دراز خریده‌اند و به هر دلیلی قصد فروشش را دارند. عبارات «کتاب کیلویی»، «خرید کتاب باطله»، «کتابخانه شخصی»، «روزنامه باطله» و از این دست نیز طی یک سال گذشته بیش از ۱۸۵ هزار بار در دیوار جستجو شده‌اند.

داده‌های مرکز آمار ایران می‌گوید که سهم هزینه‌های «تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی» هر خانوار شهری ایرانی در سال گذشته و به طور میانگین فقط ۱٫۶ درصد از کل هزینه‌های خانوار بوده. همین چندی پیش، اما اداره آمار کمیسیون اروپا گزارش داده بود که سهم مخارج «تفریح و فرهنگ» خانوارهای ساکن در کشورهای عضو اتحادیه اروپا ظرف سال ۲۰۲۱ از ۷٫۸ درصد به ۸ درصد افزایش یافته بود و سهم هزینه‌های اساسی مانند مسکن و انرژی کاهش. این ارقام به واضح‌ترین شکل ممکن جان کلام را بیان می‌کنند. کاش گوش شنوایی هم باشد!