نه فقط پول؛ عوامل سیاسی، اجتماعی و ناامیدی دلیل مهاجرت نیروی انسانی است
مسئله مهاجرت نیروی انسانی و هم‌چنین مهاجرت استارتاپ‌ها به کشورهای دیگر در یک سال اخیر بارها مطرح شده است. یکی از مسائلی که به‌عنوان چالش جدی اکوسیستم استارتاپی کشور از سوی فعالان عرصه فناوری اطلاعات مطرح شده، همین موضوع مهاجرت نیروی انسانی است که بر اساس آمارهایی که حدود یک سال قبل منتشر شد زنگ خطر این نوع مهاجرت به صدا درآمده است.
این موضوع محور اصلی پنجمین نشست انجمن تجارت الکترونیک هم بود. فعالان عرصه فناوری اطلاعات و نمایندگان بعضی نهادهای دولتی در این رویداد از زوایای مختلفی به این موضوع پرداختند. هرچند دولتی‌ها اعتقاد دارند وضعیت مهاجرت نیروی انسانی چندان هم نامطلوب و بحرانی نیست و در حال عبور از پیک مهاجرت هستیم، فعالان این عرصه اما نگاه مثبتی به موج خروج سرمایه انسانی از کشور ندارند.
هرچند شاید وضعیت نابه‌سامان اقتصادی اصلی‌ترین عامل ایجاد میل به مهاجرت تصور می‌شود اما حاضران در این نشست اعتقاد دارند عوامل سیاسی و اجتماعی و هم‌چنین، ناامیدی موجود در جامعه در تصمیم افراد برای مهاجرت نقش پررنگی دارد.
عماد قائمی، مدیرعامل شرکت مشاوره مدیریت ایلیا، در توضیح دلایل اصلی مهاجرت گفت: «۷۵ درصد از افراد در کشور به مهاجرت فکر می‌کنند یا به آن عمل کرده‌اند. اصل موضوع مهاجرت، سیاسی و اقتصادی است» که به نظر قائمی مقابله با آن‌ها و رفع این نوع چالش‌ها در حوزه اختیارات مدیران یک شرکت نیست.
البته به گفته او، مدیران در بحث‌های سازمانی می‌توانند تا حدودی به حفظ سرمایه‌های انسانی کمک کنند؛ در این مسیر «مهم‌ترین عامل نگهداشت افراد، پول دادن بیشتر و مواردی مثل فراهم کردن امکانات رفاهی است.»
قائمی با بیان این که ۷۵ درصد از کسب‌وکارهای کشور گردش شغلی خود را بسیار زیاد اعلام کرده‌اند، در توضیح راه‌حلی برای سازمان‌ها در مواجهه با این بحران به «استخدام نیروی کار بیشتر از حد نیاز سازمان» اشاره کرد. به اعتقاد او، با این راهکار در صورت خروج نیروی انسانی جایگزین کردن ساده‌تر خواهد شد.
مدیرعامل شرکت مشاوره مدیریت ایلیا گسترش کسب‌وکارها در خارج از مرزهای کشور را هم جزء راهکارهایی دانست که «می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا نیروهای خود را حفظ کنند.»
ناامیدی افراد را به رسمیت بشناسیم
«ناامیدی» عامل مهم دیگری است که افراد را به کوچ از کشور وادار می‌کند. ثمین زاهدانی، مدیر منابع انسانی شرکت ابرآروان، به این موضوع اشاره کرده و توضیح داد:
باید ناامیدی افرادی را که تصمیم به مهاجرت گرفته‌اند به رسمیت بشناسیم. مهاجرت افراد لزوماً به‌خاطر پول نیست. این افراد ناگزیر به ترک زندگی خود شده‌اند و مهاجرت به زندگی آن‌ها شکل دیگری بخشیده است.- ثمین زاهدانی، مدیر منابع انسانی شرکت ابرآروان
او اعتقاد دارد روایت داستان‌هایی از موفقیت افراد می‌تواند در تزریق امید به نیروی انسانی نقش مؤثری داشته باشد: «در کشور ما، داستان‌های موفقیت افراد کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد یا به ندرت شناخته می‌شوند؛ این امر باعث ناتوانی افراد در تصور آینده بهتر می‌شود.»
فقط به فکر صنعت بودیم، نه آدم‌ها
بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت، که پیش از این هم گفته بود «اوضاع ما در مهاجرت وخیم است و فرصت زیادی نداریم»، در این نشست هم به تأخیر ما در فهم موضوع مهاجرت اشاره کرده و گفت: «دیر متوجه اهمیت موضوع شدیم. سه سال، سه ماه یا سه روز دیگر چند نفر نیروی انسانی از کشور خارج می‌شوند؟ یکی از مشکلات این است که در این بحران به فکر صنعت بودیم نه افراد؛ در حالی که در اکوسیستم فناوری نیاز داریم عینکی بزنیم تا اطلاعات و تصویر را درست‌تر ببینیم.»
سارا سامخانی، مدیر منابع انسانی کارگزاری آگاه، اعتقاد دارد موضوع مهاجرت در ایران خصلت «بحران» را ندارد چراکه «این پدیده خیلی خصیصه‌های بحران را ندارد. بحران، غیرقابل پیش‌بینی است اما مهاجرت روتین زندگی همه شده است و باید آن را به‌عنوان روالی طبیعی پذیرفت.»
مهاجرت روتین زندگی ما شده است
او انگیزه نداشتن برای رشد را یکی از دلایل میل به مهاجرت در افراد دانسته و گفت: «یکی از چالش‌هایی که در مهاجرت با آن مواجهیم این است به علت مهاجرت یک سری افراد و نبود تعادل عرضه و تقاضا در بازار، افراد انگیزه رشد و ارتقا ندارند.»
قاسم خداوردی‌لو، مدیر ارتباط با بخش خصوصی مرکز ملی فضای مجازی، نیز به‌عنوان نماینده‌ای از سوی دولت در این مراسم حاضر بود. خداوردی‌لو موضوع مهاجرت نیروی انسانی را با وجود نخبگان قابل حل دانست و گفت: «باید چند شرکت بین‌المللی در ایران تأسیس کنیم که بازار سرمایه ایران با خارج از کشور ارتباط بگیرد.»
مدیر ارتباط با بخش خصوصی مرکز ملی فضای مجازی اعتقاد دارد نباید مهاجرت را صرفاً یک تهدید دانست و اضافه کرد:
وقتی مهاجرت را فقط تهدید می‌بینیم نمی‌توانیم از آن فرصت‌های دیگر را استخراج کنیم. یکی از شرکت‌ها پارسال ۲۲۰ نیرو داشت که ۴۰ نفر می‌خواستند در آن مهاجرت کنند؛ رفتند در دوبی دفتر تأسیس کردند و آن نیروها را به آنمجا فرستادند.- قاسم خداوردی‌لو، مدیر ارتباط با بخش خصوصی مرکز ملی فضای مجازی
او با بیان اینکه مهاجرت مسئله‌ای است که تمام کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند و در ذکر راهکارهایی برای حل آن توضیح داد: «شاید اگر ورود شرکت‌ها به بازار سرمایه را تسهیل کنیم بخشی از این امید را فراهم کنیم. اگر هم بتوانیم از خارج سرمایه جذب کنیم ممکن است بخشی از این مسئله حل شود.»
مثل سایر بحران‌ها از بحران مهاجرت هم عبور خواهیم کرد
خداوردی‌لو با نگاهی امیدوارانه به مسئله مهاجرت در اکوسیستم فناوری اطلاعات اعلام کرد: «در حال عبور از پیک مهاجرت هستیم. این زیست‌بوم از بحران‌های بزرگی عبور کرده است و از این بحران هم عبور خواهد کرد.»
مهدی الیاسی، معاون سیاستگذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور، هم به همین مسئله «در حال عبور از پیک مهاجرت» اشاره کرده و توضیح داد:
حتی اگر نیروی متخصص مهاجرت کند، بهتر از نیروی کارگری است. خیلی نگران این نیستم که اگر روی نیروی انسانی سرمایه‌گذاری کردیم باعث افزایش ظرفیت مهاجرت می‌شویم.- مهدی الیاسی، معاون سیاستگذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور
او موضوع پرورش و توانمندسازی نیروی انسانی را مسئله مهم‌تری دانست و گفت: «فرض کنید ایران تحریم نبود و در کشور شرکت بین المللی داشتیم. شرکت‌های داخلی توان مقابله و رقابت نداشتند و کاری که می‌شد کرد توانمندسازی نیروی انسانی بود. ما در معاونت غفلت کردیم، به استارتاپ‌ها زیاد توجه کردیم، نه به دانش کاری. دانشگاه و بازار کار باید به هم متصل شوند و دانشجویان پیشرفت‌ها را ببینند.»
الیاسی با بیان اینکه «الان باید چرخه سازندگی را آغاز کنیم» آمادگی معاونت علمی ریاست جمهوری برای کمک به جریان پرورش نیروی انسانی را اعلام کرد.
نظرات