کدام استان‌ها هیچ ایستگاهی برای سنجش کیفیت هوا ندارند؟

دو روز است که مردم ابهر در وضعیت بنفش آلاینده ازن نفس می‌کشند. تهران در ششمین روز آلوده خود برای گروه‌های حساس قرار دارد. دود از یک هفته پیش زندگی مردم اصفهان را مختل کرده و روی نقشه سامانه پایش کیفی هوای کشور، جای‌جای اهواز پرچم‌های قرمز برافراشته شده و این یعنی هوا برای همه آلوده محسوب می‌شود؛ اما در مازندران، گلستان و چهارمحال‌وبختیاری کیفیت هوا چطور است؟ کسی نمی‌داند؛ زیرا این استان‌ها تجهیزاتی برای سنجش آلودگی هوا ندارند.

ساکنان بیشتر شهرهای کوچک و بزرگ با تردد وسایل نقلیه و شدت گرفتن فعالیت‌های صنعتی به‌ویژه در فصل‌های سرد، آلودگی هوا را تجربه کرده‌اند. شدت و نوع ذرات آلودگی که سلامت مردم و محیط‌زیست را به‌خطر انداخته است، با کمک سنجنده‌های مخصوص در ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا اندازه‌‌گیری می‌شود.

سامانه پایش کیفی هوای کشور سه شاخص آنلاین، هم‌اکنون و روزانه را با اعداد و پرچم‌های مختلف نشان می‌دهد. تفاوت این شاخص‌ها در استفاده از آن‌ها در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در کمیته‌های اضطرار آلودگی هوای شهرها است.

چند روز است که هواشناسی به ساکنان ۹ شهر (تهران، اراک، مشهد، اهواز، قم، کرج، تبریز، اصفهان و سمنان) هشدار انباشت آلودگی و کاهش کیفیت هوا داده‌ و توصیه کرده‌ که گروه‌های حساس از تردد غیرضروری در شهرها بپرهیزند. ما با این هشدارها و اعداد، از وضعیت کیفیت هوا در نقاط مختلف آگاه می‌شویم اما بسیاری از شهرها در نبود تجهیزات، هنوز داده‌های قابل ارائه‌ای به شهروندان ندارند.

گلستان یکی از این نقاط است. در نگاه اول، گلستان همه را به‌یاد جنگل‌های سبز می‌اندازد اما همین شهریور گردوغبار غلیظ کشور ترکمنستان از مرز رد شد و به گلستان رسید. از مدت‌ها پیش گلستان گرفتار این معضل شده و از یک دهه پیش درباره تأمین تجهیزات پایش آلودگی وعده داده می‌شود، اما کاری برای آن انجام نشده است.

علاوه‌براین تا همین یک سال پیش، استان چهارمحال و بختیاری هم هیچ تجهیزات سنجش آلودگی هوا نداشت و بالأخره یک ایستگاه ثابت خریداری و در شهرکرد نصب شد. این استان از آن جهت اهمیت دارد که این استان میزبان گردوغبار و آلودگی شهرهای همسایه و هر سال شاهد آلودگی هوا است. البته وعده داده‌اند که به‌زودی ایستگاه دیگری هم در لردگان نصب می‌شود.

استان‌هایی که ایستگاه دارند هم وضعیت مطلوبی ندارند. در همه استان گیلان فقط یک ایستگاه در شهر رشت وجود دارد که داده‌های آن هم قابل پیگیری نیست و جایی به نمایش نمی‌آید. به‌نظر می‌رسد این ایستگاه که ده سال پیش به قیمت ۲۰۰ میلیون‌ تومان خریداری و در رشت نصب شد ازکارافتاده یا نیازمند تعمیر باشد. قرار بود همان وقت‌ها ایستگاه دیگری هم در لوشان و منجیل راه‌اندازی شود که نشد.

شهرداری‌ها و سازمان محیط زیست هر کدام ایستگاه‌هایی برای سنجش کیفیت هوا در شهرهای مختلف نصب کرده‌اند که داده‌های آن در سایت سامانه پایش کیفی هوای کشور تجمیع شده و در اپلیکیشن هم قابل دسترسی است.

این‌طور که احمد طاهری، مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان محیط‌ زیست می‌گوید، بیش از ۲۶۰ ایستگاه در کشور نصب شده که بسته به طراحی شبکه در محل‌های مختلف تراکم متفاوتی دارند و سنجنده‌های فعال در هر ایستگاه هم متفاوت است، چون نیاز نیست همه ایستگاه‌ها، انواع آلاینده‌ها را اندازه‌گیری کنند.

مثلاً در جایی مثل سیستان‌وبلوچستان که بیشتر درگیر پدیده توفان‌های گردوغبار است، پایش ذرات معلق کوچک‌تر از ۱۰ میکرون، اولویت بیشتری دارد. اما در کلانشهری مثل تهران که علاوه بر ذرات معلق، با آلاینده‌های گازی مواجه است، آلاینده‌های دیگری مثل ازن، دی‌اکسید نیتروژن و دی‌اکسید گوگرد هم اندازه‌گیری می‌شود.

طاهری می‌گوید: «تلاش ما بیشتر بر ارتقای کیفیت آمار است. البته امسال تعدادی ایستگاه اضافه شده و اولویتمان را بر شهرهایی گذاشته‌ایم که برای اندازه‌گیری آلاینده‌های معیارشان، ایستگاه سنجش ندارند. هرچند در بعضی شهرها بیشتر از حد نیاز ایستگاه سنجش داریم، مثل تهران.»

با از کار افتادن و خاموش شدن ایستگاه‌ها همیشه حرف به گرانی و تحریم کشیده شده است. به‌گفته مدیرکل دفتر پایش فراگیر هر ایستگاهی که تا سال گذشته خریداری یا تعمیر شده، تولید خارج از کشور بوده و اکنون تحریم کار تأمین قطعات و راهبری تجهیزات را سخت‌تر کرده است.

سازمان محیط زیست و نهادهای دیگر برای تعمیر ایستگاه‌ها با مشکل مواجه شده‌اند و تعدادی از آنها از عملکرد خارج شده‌اند. تحریم هزینه تأمین قطعات را خیلی بالا برده است. قیمت ایستگاه‌های سنجش، بسته به اینکه چه تعداد سنجنده برای هرکدام لحاظ می‌شود، متفاوت است. برندهای تولید خارج با توانایی اندازه‌گیری ۶ آلاینده معیار بین ۱۰ تا ۱۵ میلیارد تومان متغیر است. به‌همین دلیل امسال بر حمایت از دانش‌بنیان‌ها برای تجهیزات تولید داخل کشور تمرکز کرده‌ایم. این تجهیزات در داخل کشور تولید شده‌اند و چالشی فنی برای اتصال داده‌های آن‌ها به سامانه جامع پایش کیفیت هوای کشور وجود داشت که دارد رفع می‌شود.

- احمد طاهری، مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان محیط‌ زیست

بر اساس این مواد قانونی سازمان ملی استاندارد وظیفه دارد با همکاری سازمان‌های محیط‌زیست و هواشناسی فهرست تجهیزات مورد تأیید برای پایش آلودگی هوا را تهیه کند. سازمان محیط‌زیست متولی دستگاه‌های پایش کیفی هوا است و باید با همکاری وزارت کشور، وزارت بهداشت، سازمان هواشناسی و وزارت ارتباطات و فناوری از امکانات پایش آلاینده‌های هوا استفاده بهینه کند، اما میزان همکاری نهادهای دیگر چندان روشن نیست.