ایرانی‌ها رتبه چهارم چای‌نوش‌ترین مردم دنیا را در اختیار دارند. اما گویا پایه‌های تخت سلطنت این نوشیدنی در ایران در حال لرزیدن است و قهوه با سرعتی زیاد در حال گرفتن جایگاه چای است. این را هم کافه‌ها و فروشگاه‌های پرشمار قهوه‌فروش در کوچه و خیابان‌های شهر و روستاها نشان می‌دهد هم آمارهای پلتفرم دیوار؛ چرا که از ۱۳ میلیون بار جست‌وجوی مرتبط با قهوه و چای در سایت و اپلیکیشن دیوار در نیمه نخست امسال، سهم جستوجوهای مرتبط با قهوه ۴۲ درصد و جستوجوهای مرتبط با چای ۵۸ درصد بوده است.
در این آمار اگرچه هنوز چای رتبه اول را دارد اما فاصله قهوه با آن به شکل معناداری کم شده است؛ درحالی‌که تا همین چند سال پیش، تصور اینکه قهوه بتواند به‌عنوان یک نوشیدنی پابه‌پای چای، در مهمانی‌ها و دورهمی‌های ایرانی‌ها حضور داشته باشد، عجیب بود.
بهانه این گزارش، روز جهانی اسپرسو است و ما در «اتاق خبر دیوار» نگاهی انداخته‌ایم به داده‌های دیوار درباره این نوشیدنی، تا ببینیم کاربران چقدر قهوه‌نوشند، بیشتر چه برندهایی از قهوه‌سازها را جست‌وجو می‌کنند و اینکه اصلاً بیشتر در جست‌وجوی قهوه هستند یا چای؟
تاریخ مختصر دستگاه قهوه‌ساز
برخی برآوردهای جهانی می‌گوید مردم در سراسر جهان روزانه بیش از ۲٫۲ میلیارد فنجان قهوه می‌نوشند. دم‌کردن و آماده‌سازی این مقدار قهوه با روش‌ها و امکانات سنتی نشدنی است. برای رسیدن به اینجا، مسیری طولانی طی شده است. از اوایل قرن نوزدهم که فرانسوی‌ها اولین دستگاه مدرن قهوه‌ساز را اختراع کردند، حدود ۱۰۰ سال باید می‌گذشت تا نخستین نسل از دستگاه‌های اسپرسوساز را ایتالیایی‌ها ابداع کنند. دستگاه‌هایی که امکان دم‌کردن بسیار سریع قهوه را فراهم کردند و رفته‌رفته که پیشرفته‌تر شدند، توانستند جای خود را در کافه‌های تمام دنیا باز کنند.
«اسپرسوساز» یا «قهوه‌ساز»؟
کاربران در جست‌وجوی انواع دستگاه‌های قهوه‌ساز، شامل قهوه‌ساز و اسپرسوساز، از نام عمومی «قهوه‌ساز» استفاده می‌کنند؛ حال آنکه خروجی جستوجوهای آن‌ها نشان می‌دهد آن‌ها بیشتر به دنبال دستگاه‌هایی هستند که «اسپرسو» فرآوری می‌کنند و کمتر به دنبال دستگاه‌های طبخ قهوه به شیوه‌های دیگر هستند. شاهدش این است که کاربران دیوار، در نیمه نخست امسال، مجموعاً ۴ میلیون بار کلمات «قهوه‌ساز» و «اسپرسوساز» را جست‌وجو کرده‌اند که در میان آن‌ها، «قهوه‌ساز» ۱٫۳ برابر «اسپرسوساز» جست‌وجو شده است. البته این کلمات هم به تنهایی جست‌وجو شده‌اند و هم در کنار عبارات دیگر. از عباراتی که در کنار هر یک از این کلمات جست‌وجو شده است چنین برمی‌آید که منظور کاربران از «قهوه‌ساز» در بسیاری از این جستوجوها، «اسپرسوساز» بوده است.
دستگاه‌های پرطرفدار
در نیمه نخست امسال، کاربران دیوار ۴۲ برند قهوه‌ساز را در این پلتفرم جست‌وجو کرده‌اند. در میان این برندها، «نوا (NOVA)»، که عمدتا استفاده خانگی دارد، بیشترین سهم را به خودش اختصاص داده و پس از آن برندهای دلونگی و مباشی قرار دارند. این سه برند در مجموع ۸۴ درصد جستوجوها را به خودشان اختصاص داده‌اند.
۴۰۰ سال «قهوه‌نوشی» در ایران
ما ایرانی‌ها چند وقت است قهوه‌نوش شده‌ایم؟ دایره‌المعارف مُصاحب می‌گوید که از ۴ قرن پیش، ایرانی‌ها قهوه می‌نوشیدند. برخلاف تصورِ بسیاری از ما، قهوه نه در اصل از آمریکای جنوبی آمده و نه ما ایرانیان اخیراً با آن آشنا شده‌ایم. گیاه قهوه در اصل در یمن و اتیوپی که در دو طرف دریای سرخ قرار داشتند کشت می‌شد و از همین کشورها هم به اروپا رفت. در ایران هم قهوه و قهوه‌خانه خیلی زودتر از چای و چای‌خانه در زندگی روزمره ایرانی‌ها جا باز کرده بود.
حدود ۴ قرن پیش، یعنی در اوسط دوره صفوی، در اصفهان، قزوین و بسیاری از شهرهای ایران «قهوه‌خانه» رایج بود و در آن برخلاف رسم و روال امروز، چای نمی‌نوشیدند، قهوه می‌نوشیدند. اسم «قهوه‌خانه» هم از همین زمان در زبان فارسی روزمره جا افتاد. تازه حدود ۲۰۰ سال بعد، یعنی در دوره قاجار بود که چای آرام‌آرام جای قهوه را گرفت و نوشیدنی محبوب ایرانی‌ها شد.
در حال حاضر، چای محبوب‌تر است یا قهوه؟
در نیمه نخست امسال، در کل دسته‌ها و زیردسته‌های دیوار بیش از ۱۳ میلیون بار کلمات مرتبط با چای و قهوه جست‌جو شده که سهم جست‌وجوی تمامی کلمات مرتبط با چای ۵۸ درصد و کلمات مرتبط با قهوه ۴۲ درصد بوده است. این سهم‌ها نشان می‌دهند که ظاهراً چای در میان ایرانیان محبوب‌تر از قهوه است اما در عین حال این را هم می‌گوید که دست‌کم در میان کاربران دیوار، فاصله چندان زیادی بینشان نیست.
این داده‌ها به تنهایی نمی‌تواند بگوید که نسبت بین محبوبیت یا تقاضای قهوه و چای در میان کل ایرانی‌ها چطور است یا از چه زمانی چنین نسبتی برقرار شده و از گذشته تا به امروز چه روندی داشته، به همین دلیل هم نمی‌تواند آینده را پیش‌بینی کند.
مسلماً برای رسیدن به تصویری از آینده لازم است پژوهش‌های مستقلی انجام شود. با این حال، اگر این تقاضای قابل توجه برای قهوه و ملزوماتش را در دل تغییری ببینیم که در سبک زندگی جامعه، به‌خصوص در سال‌های اخیر، در حال وقوع است، شاید این داده‌ها نشانه دیگری باشد از پوست انداختن جامعه ایرانی. شاید واقعاً قرار است قهوه دوباره محبوب‌ترین نوشیدنی گرم ایرانیان شود. به نظر می‌رسد چای دارد آهسته‌آهسته میدان را به قهوه واگذار می‌کند.
