بودجه بی‌سابقه برای سازمانی که محبوبیت و مرجعیت سابقش را ندارد
در یکی از بندهای لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ دولت مکلف شده است که «اعتبارات سازمان صداوسیما جمهوری اسلامی ایران را معادل دویست و چهل هزار میلیارد ریال در جداول بخش دوم بودجه ارائه نماید.» هرچند انتظار می‌رفت مجلس در جریان بررسی لایحه بودجه با تصویب این بند مخالفت کند اما روز گذشته (هفتم بهمن ماه) نمایندگان مجلس با این بند موافقت کردند.
حالا برای سال ۱۴۰۳ دولت موظف است بودجه ۲۴ هزار میلیارد تومانی سازمان صداوسیما را تأمین کند؛ رقمی که نسبت به بودجه صداوسیما در سال جاری رشد ۵۸ درصدی داشته است. در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ برای این سازمان بودجه حدوداً ۷ هزار و ۹۳۸ هزار میلیارد تومن بودجه در نظر گرفته شده بود و حالا این رقم بودجه رشدی را تجربه کرده که با میزان افزایش بودجه هیچ‌کدام از سازمان‌ها و نهادهای دیگر – به‌جز قوه قضاییه – قابل مقایسه نیست.
هیچ سازمان و نهاد دیگری به اندازه صداوسیما و قوه قضاییه رشد بودجه نداشته است
قوه قضاییه و سازمان صداوسیما دو نهادی بوده‌اند که در لایحه بودجه سال آینده حدود ۵۸ درصد افزایش برایشان در نظر گرفته شده است. این میزان افزایش بودجه زمانی بیشتر جلب نظر می‌کند که میزان افزایش بودجه این دو نهاد را با سایر ارگان‌های کشور مقایسه می‌کنیم.
براساس اعلام رییس سازمان برنامه و بودجه در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ «برای سایر دستگاه‌ها رشد بودجه ۱۲ درصد پیش‌بینی شده است.» یعنی اکثر وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دیگر رشد بودجه‌ای کمتر از یک‌چهارم افزایش بودجه سازمان صداوسیما را تجربه خواهند کرد.
رقمی بسیار کمتر از افزایش بودجه ۵۸ درصدی برای صداوسیما و قوه قضاییه مورد نیاز بسیاری از ارگان‌های دیگر بود تا بتوانند در عرصه‌های مهمی آن را هزینه کنند. پس از انتشار لایحه بودجه ۱۴۰۳ یکی از انتقادات مرکز پژوهش‌های مجلس به این لایحه نادیده گرفته شدن حوزه اقتصاد دیجیتال بود.
این مرکز اعتقاد داشت در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات از توسعه اقتصاد دیجیتال و در نظر گرفتن بودجه برای آن غفلت شده است؛ در حالی که در سال‌های اخیر بارها بر ضرورت توسعه این حوزه و رساندن سهم اقتصاد دیجیتال به ۱۰ درصد از کل اقتصاد کشور تأکید شده است.
با این حال، در کنار موانعی که بر سر راه توسعه این حوزه تراشیده می‌شود، در نظر نگرفتن بودجه مشخص برای این بخش هم باعث می‌شود بسیاری از برنامه‌های در نظر گرفته‌شده برای توسعه این حوزه در حد طرح و برنامه‌ای روی کاغذ باقی بماند.
بار مالی ۳۷ هزار میلیارد تومانی روی دوش دولت
علاوه بر مسئله مقایسه میزان افزایش بودجه صداوسیما با سایر دستگاه‌ها، تأمین این میزان بودجه دولت را هم با چالش مواجه خواهد کرد. داوود منظور، رییس سازمان برنامه و بودجه، در صحن علنی مجلس از این موضوع انتقاد و اعلام کرده است که این میزان افزایش، بار مالی واردشده به دولت را بالا می‌برد: «این افزایش بودجه صداوسیما و قوه قضاییه روی هم ۳۷ هزار میلیارد تومان بار مالی به دولت تحمیل کرده است.» او در ادامه هم اضافه کرده است که:
اصلاحات و تغییراتی که در تبصره ۱۳ نسبت به لایحه‌ای که دولت ارائه کرده است انجام شده بالغ بر ۵۰ هزار میلیارد تومان بار مالی به دولت تحمیل کرده است. ما از نمایندگان تقاضا داریم هرگونه تغییری که در هزینه‌ها ایجاد می‌کند در بخش منابع نیز بار مالی آن را برای ما پیش‌بینی کنند. این الحاقات به لایحه برخلاف اصل ۷۵ است.- داوود منظور، رییس سازمان برنامه و بودجه
بودجه هست، مخاطب نیست
اگر سازمان صداوسیما به اندازه بودجه دریافتی مقبولیت، محبوبیت و کارکرد داشت این میزان افزایش بودجه و صرف هزاران میلیارد تومان برای آن قابل توجیه و حتی قابل دفاع بود؛ اما محبوبیت و کارایی این رسانه سال‌ها است که کاهش محسوس پیدا کرده است. خارج شدن برنامه‌های پرمخاطب از کنداکتور شبکه‌های مختلف سیما، ساخته نشدن سریال‌هایی که توجه و علاقه مخاطب را جلب کند و مرجعیت خبری‌ای که در سال‌های اخیر یک سقوط آزاد را تجربه کرده است، باعث شده حالا بعد از اعلام رقم بودجه این سازمان پرسش اساسی این باشد که این همه بودجه صرف چه چیزی می‌شود؟
آذرماه بود که نتایج نظرسنجی ایسپا منتشر شد. این نظرسنجی حکایت از آن داشت که کمتر از ۳۸ درصد مردم اخبار را بیشتر از طریق صداوسیما دنبال می‌کنند و شبکه‌های اجتماعی با جلب ۳۱ درصد مخاطبان تعقیب‌کننده صداوسیما در رقابت بر سر مرجعیت خبری در میان رسانه‌های مختلف است.
کاهش مرجعیت صداوسیما از ۵۱ درصد به ۳۸ درصد
پس از انتشار نتایج این نظرسنجی، روزنامه خراسان از مقایسه این آمار با آمار مربوط به مرجعیت خبری رسانه‌ها در سال ۱۳۹۶ و در ایام انتخابات سال ۱۳۹۶، نتیجه گرفته که مرجعیت خبری صداوسیما کاهش قابل توجه داشته و دستخوش تغییراتی شده است. این روزنامه در مطلبی نوشته بود:
در آن نظرسنجی، صداوسیما از نظر اعتماد مردم به منابع رسانه‌ای با ۵۱.۵ درصد در صدر قرار گرفته بود و شبکه‌های اجتماعی سهم ۱۲ درصدی داشتند. اینکه هم‌اکنون ۳۱ درصد مردم ترجیح می‌دهند اخبار را از شبکه‌های اجتماعی دنبال کنند، نشان از این دارد که اعتماد به شبکه‌های اجتماعی افزایش یافته است و احتمالاً در آینده‌ای نزدیک، صداوسیما مرجعیت رسانه‌ای را کاملاً به شبکه‌های اجتماعی واگذار خواهد کرد.- روزنامه خراسان
علاوه بر مرجعیت رسانه‌ای، صداوسیما چند سالی است که مثل قبل سرگرم‌کننده هم نیست. در سال‌های گذشته درصد قابل توجهی از مخاطبان تماشای سریال‌ها، مسابقه‌ها و برنامه‌های سرگرم‌کننده از بستر پلتفرم‌های پخش آنلاین ویدیو یا همان VODها را به دیدن تلویزیون و برنامه‌هایش ترجیح داده‌اند. هرچه این پلتفرم‌های آنلاین بیشتر رشد کردند و تعدادشان هم بیشتر شد، رقابت بر سر جذب مخاطب بالا گرفت و رسانه‌ای که از این عرصه رقابتی تا حد قابل توجهی کنار گذاشته شد، تلویزیون بود.
جا ماندن از رقیب در سرگرم‌کننده بودن
لایف‌وب دو سریال «زخم کاری: بازگشت» و «مگه تموم عمر چندتا بهاره؟» از پلتفرم‌های شبکه نمایش خانگی را با دو سریال «سرزمین مادری» و «محرمانه» مقایسه کرده است. در این مقایسه، میزان انتشار محتوای روزانه در اینستاگرام و ایکس (توییتر سابق) در مورد سریال زخم کاری با اختلاف از سه سریال دیگر بیشتر بوده است. محتوای تولیدی و بازنشرشده در مورد سریال سرزمین مادری در اینستاگرام با ۲۷ درصد در رده دوم قرار داشته اما در شبکه اجتماعی ایکس میزان محتوا در مورد سریال مگه تموم عمر چندتا بهاره؟ بیشتر از سریال‌های تلویزیونی بوده است.
لایف‌وب از این مقایسه نتیجه گرفته بود که «مجموع محتوای دو سریال نمایش خانگی دو برابر مجموع محتوای سریال‌های صداوسیما است.»
مقایسه مشارکت کاربران در تولید محتوا و لایک کردن پست‌ها در اینستاگرام نیز نشان می‌دهد تعداد کاربران این پلتفرم که در مورد سریال‌های VODها پست منتشر کرده‌اند ۴.۷ برابر محتوا در مورد سریال‌های صداوسیما است.
لایف‌وب در تحلیل این آمار نوشته است: «هر پست سریال زخم کاری: بازگشت بیش از ۲.۵ برابر سریال سرزمین مادری و ۵ برابر سریال محرمانه لایک گرفته است.»
در شبکه اجتماعی ایکس هم میزان درگیری مخاطب با سریال زخم کاری: بازگشت و مگه تموم عمر چندتا بهاره؟ از نظر میانگین تعداد پست به‌ترتیب با میزان ۱.۷ و ۱.۲ بیشتر از سریال‌های تلویزیونی مخاطب را همراه کرده است. البته میانگین تعداد لایک‌های هر پست درباره سریال سرزمین مادری، که پس از سال‌ها توقیف از صداوسیما پخش شد، با میزان ۱۷.۷ لایک بیشترین میزان پسندیده شدن را به دست آورده است.
اعمال محدودیت برای رقیب تازه‌نفس
میزان استفاده بیشتر و محبوبیت بالاتری که پلتفرم‌های نمایش آنلاین نسبت به صداوسیما دارند یکی از دلایلی است که باعث مانع‌تراشی بر سر راه VODها شده است. در سال‌های اخیر کشمکش‌ها و اختلافات میان این پلتفرم‌های جدید با صداوسیما بیش از پیش شده است.
ساترا به‌عنوان نهاد تنظیم‌گر محتوای صوت و تصویر فراگیر، که زیر نظر صداوسیما است، در یکی دو سال اخیر به شیوه‌های مختلفی پلتفرم‌های نمایش خانگی را با چالش مواجه کرده است اما این رویه‌ها هنوز آنقدر مؤثر نبوده که بتواند اقبال محبوبیت و مرجعیت را به صداوسیما برگرداند یا حتی استقبال از VODها را کاهش دهد.
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات، در کانال تلگرامی خود به‌تازگی به همین مقبولیت پلتفرم‌های نمایش خانگی اشاره کرده که باعث کسب درآمد بالای آن‌ها شده و در این نوشته کوتاه به بودجه هنگفت صداوسیما نیز طعنه زده است. او نوشته است:
مالیات ستانی از مردم را بیشتر کنید و بدهید به صداوسیما؛ در حالیکه درآمد سالانه فیلیمو - با همه محدودیت‌هایی که برایش ساختید - از صداوسیمای عریض و طویل بیشتر است.- محمدجواد آذری جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات
احتمالاً هیچ‌یک از این انتقادات به جایی نمی‌رسد. مقایسه میزان محبوبیت‌ها احتمالاً در نهایت نتیجه‌ای جز محدود کردن VODها ندارد و از سوی دیگر، بودجه‌ای که دولت به صداوسیما می‌دهد هم کاهشی نخواهد داشت. اما این سؤال که بودجه کلان در نظر گرفته‌شده برای صداوسیما در چه حوزه‌های دیگری می‌توانست صرف شود و چه مشکلاتی را می‌توانست حل کند، سؤال مهمی است که احتمالاً فهرست بلندبالایی از مسائل می‌تواند پاسخ آن باشد.
نظرات