بازار ناشناخته وام‌دهی آنلاین؛ روی آوردن به لندتک‌ها در شرایط سخت وام‌دهی بانک‌ها

گرانی و تورم افسارگسیخته، پایین‌آمدن توان مالی مردم و پیچیدگی دریافت تسهیلات و خدمات اعتباری از بانک‌ها، بسیاری را به دریافت وام از لندتک‌ها و خرید از سایت‌های واسطه اقساطی واداشته است.

تعداد افراد نیازمند به وام روزبه‌روز در حال افزایش است. آخرین آمار از رشد ۵ برابری تسهیلات اعطایی از لندتک‌ها در سال ۱۴۰۱ خبر می‌دهد. رشد بازار وام‌دهی آنلاین تا آنجا بوده که اکنون حدود ۲۰ شرکت در این حوزه فعالیت می‌کنند که چندان شناخته‌شده نیستند و از طرفی اظهارات کاربران توییتر و سایت‌های معرفی این وام‌ها نشان می‌دهد اعتماد کافی به لندتک‌ها وجود ندارد. از طرف دیگر با اینکه وام گرفتن از لندتک‌ها گرفتاری‌های پیدا کردن ضامن معتبر را ندارد و تسهیلات سریع‌تر از روش سنتی بانک‌ها به دست متقاضیان می‌‌رسد، آسیب‌های آن هم کم نیست.

بررسی نظر مردم جویای وام که تجربه دریافت تسهیلات از لندتک‌ها را داشته‌اند، مشکلاتی را در خدمات نشان می‌دهد:

• «سود» این وام‌ها از ۲۳ درصد فراتر نیست اما «نرخ موثر» آنها تا ۶۹ درصد می‌رسد.
• با وجود دریافت پیش‌پرداخت وام‌ها، مدارک به سختی قبول نمی‌شود و متقاضی باز هم در صف انتظار می‌ماند.
• تعداد فروشگاه‌های واسطه محدود و کالاهایشان گران‌تر است و تنوع بازار را ندارد.

در همین حال بررسی سامانه تحلیل داده‌های «لایف‌وب» از محتوای ۲۰ لندتک شناخته‌شده در فضای توییتر فارسی نشان می‌دهد که از میان کاربرانی که تجربه گرفتن وام از لندتک‌ها را داشته‌اند، ۴۴ درصد نگاه منفی، ۲۷ درصد رویکرد خنثی و ۲۹ درصد افراد نگاهی مثبت به لندتک‌ها دارند.

بانک‌ها از دو سال پیش طبق بخشنامه بانک مرکزی، وام بدون ضامن می‌دهند اما شرایط پرداخت وام آسان نیست. این دشواری، با افزایش حضور در فضای دیجیتال و پیشرفت تکنولوژی، استارتاپ‌های وام‌دهی آنلاین یا لندتک‌ها را پرطرفدار کرده است.

از نگاه کاربران مهم‌ترین نکته مثبت وام‌های آنلاین، پرداخت و دسترسی سریع آنهاست. یکی از کاربران وبسایت «رده» درباره یکی از لندتک‌ها نوشته است:

بی‌آزارترین وام بود و دریافتش پنج روز بیشتر طول نکشید. بعد از تایید رتبه اعتباری B و انتخاب شعبه، مدارک اصلی را با یک چک ۴۰ میلیون ‌تومانی تحویل دادم. پرونده تشکیل شد، خیلی زود وام را به حسابم واریز کردند و بی‌دردسر خریدم انجام شد.

البته دریافت این نوع وام در همه شرکت‌های لندتک به همین سرعت نیست. کاربران به زمان‌های یک تا سه هفته‌ برای دریافت این وام‌ها و کارت‌های اعتباری اشاره کرده‌اند و بعضی گفته‌اند که خرید با کارت اعتباری محدود به فروشگاه خاصی نیست.

«حدود ۱۵ روز کل پروسه برام زمان برد. برای وام ۲۰میلیون تومان، سه میلیون تومان پیش پرداخت گرفتند. به‌علاوه چک ۱۳۷۰۰۰۰ تومان و سفته الکترونیک ۲۷۴۰۰۰. به‌هرحال من راضی‌ام. چون مدرک شغلی ندارم و جای بهتری برای گرفتن وام پیدا نکردم.»

بااین‌همه گرفتن وام از لندتک‌ها برای همه آسان نیست. یکی از کاربران می‌گوید:‌ «پشتیبانی میگه حداقل یه ماه روند دریافت طول می‌کشه! برای ۲۰ میلیون واقعا این زمان معقوله؟»

گلایه بعضی افرادی که تجربه وام از لندتک‌ها و خرید از فروشگاه‌های واسطه با کارت اعتباری را داشته‌اند، محدودیت و گرانی کالاهای فروشگاه‌های آنلاین است. یکی از آنها نوشته که وام گرفتن آسان است اما...

پول که واریز شد، خرید کالا آسان نیست. نهایت ۱۰ رقم جنس دارند. بیشتر کالاها ناموجودند. واقعا در شأن یک بانک نیست که وام بدهد و تو را به سایتی بی‌دروپیکر راهنمایی کند. این بانک فقط دنبال سود خودش است.

شبیه چنین نظراتی در فضای وب مطرح شده است:

«قیمت کالاها توی سایت به‌شدت بیشتر از بازار است.»

«در فروشگاه‌های واسطه هر چیزی که بخواهیم پیدا نمی‌شود. مجبوریم بین چند گزینه محدود انتخاب کنیم.»

«اجناسی که از فروشگاه مورد نظر وام‌دهنده می‌خرید حداقل ۱۰ تا ۳۰ درصد از بازار گران‌تر است. کل این وام برای گیرنده یک باخت به تمام معناست.»

جدا از اینها، بعضی لندتک‌ها دریافت اقساط وام را قبل از دادن اعتبار شروع می‌کنند. این مورد پیش از این درباره یکی از لندتک‌ها به شکایت مردم انجامید؛ متقاضیان قسط اول را پرداخت کرده بودند اما تسهیلات چهار ماه بعد برای آنها واریز شده بود و درنهایت تقاضاها برای لغو وام به‌ سرانجام نرسید. شکایت‌هایی نظیر این مردم را به لندتک‌ها بدبین کرده است.

مهم‌ترین نکته‌ی منفی که وام‌گیرندگان روی آن دست گذشته‌اند، سود بالای وام لندتک‌هاست. بانک مرکزی، بانک‌ها را به دریافت نرخ سود ۲۳ درصدی وام محدود کرده است اما در لندتک‌ها چیزی عوض نشده است؛ چنان که نرخ سود مؤثر وام‌های این پلتفرم‌ها تا حدود ۷۰ درصد هم می‌رسد.

«رده» در توضیح تفاوت سود و نرخ مؤثر می‌گوید:‌ «نرخ بهره اسمی همان سودی است که بانک یا وام‌دهنده در ابتدای قرارداد به شما اعلام می‌کند. مثلا به شما می‌گوید سود وامی که می‌گیرید، ۱۸درصد است. این ۱۸درصد در ظاهر سود سالانه وام شما محسوب می‌شود. اما اصل سود وام مبلغی بالاتر از اینهاست.» در نرخ بهره مؤثر فاکتورهای دیگری مثل کارمزد تسهیلات، هزینه، هزینه زیرساخت و حق بیمه وام به سود سالانه اضافه می‌شود و در نتیجه رقم را به دوبرابر سود اسمی می‌رساند.

یکی از کاربران در اعتراض به این رقم سود نوشته است: «تصور کنید از هر نفر در طول سال ۵۶درصد سود بگیرند. چقدر پول می‌شه؟» در مقابل افراد دیگری هم هستند که می‌گویند: «سود بیشتری از شما می‌گیرند اما وام ۳روزه بدون دردسر و ضامن آماده است.»

در شرایطی که لندتک‌ها به‌دنبال پیدا کردن جای خود هستند، میزان محتوای تولیدشده درباره آنها در شبکه‌های اجتماعی قابل توجه است. بررسی «لایف‌وب» از محتوای ۲۰ لندتک شناخته‌شده در ایکس (توییتر) در طول سال جاری نشان می‌دهد که وضعیت لندتک‌ها هنوز برای کاربران این پلتفرم ناشناخته است. انتخاب توییتر در این بررسی به‌ این دلیل است که بخش زیادی از محتوای تولیدشده در اینستاگرام در لندتک‌ها شامل تبلیغات است و دربرگیرنده نظر مردم نیست. بررسی پنج‌هزار محتوای تولیدشده در توییتر از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا ۱۶ دی‌ماه این نتایج را پیش روی ما می‌گذارد:

مرتضی رزمی، کارشناس تحلیل داده درباره این نمودار به «زومیت» می‌گوید: «بالا رفتن تعداد محتوا الزاماً به‌معنای تایید کیفیت یا خوب بودن لندتک نیست. در این مورد از قضا دیجی‌پی، لندو و اسنپ‌پی در مقایسه با دیگران بیشترین تعداد محتوای منفی را داشته‌اند.»

طبق توضیح رزمی، لایف‌وب در این بررسی، همه محتواهای تولیدشده در توییتر درباره لندتک‌ها، در نظر گرفته شده و درنهایت به چهار دسته کلی رسیده‌ است.

بعضی محتواها، خبر یا سوال است. مثلا پرسیده‌اند کدام لندتک خوب است؟ چه شرایطی دارد؟ چطور می‌توان از آنها وام گرفت؟ برآمده از همین سوالات که بیشترین محتوا را دربرمی‌گیرد می‌توان نتیجه گرفت که بسیاری از کاربران هنوز شناخت کاملی از لندتک‌ها و کاربری آنها ندارند و موضوع اصلی در این محتوا همین ناشناخته بودن لندتک‌ها برای عموم مردم و کاربران توییتر است.

- مرتضی رزمی، کارشناس تحلیل داده

به گفته او دسته دیگر محتواها مربوط به وضعیت کلی لندتک‌هاست. «خیلی‌ها گفته بودند که لندتک‌ها جایگزین و پوششی است که خلاء‌ها و ضعف‌های نظام بانکی را پر می‌کند. مثل این مورد که وام گرفتن از بانک‌ها سخت اما از لندتک‌ها ساده‌تر است.» گروهی از افراد هم به مسائل شرعی و حقوقی لندتک‌ها ایراد وارد کرده و مثلا از درصد بالای سود آنها گلایه کرده‌اند.

این کارشناس داده ادامه می‌دهد: «دو بخش دیگر از چهار دسته کلی درباره تجربه‌هاست. بعضی کاربران قبل از گرفتن وام درباره شرایط سخت آن گفته‌اند و مثلاً اشاره کرده‌اند که به‌دلیل درصد سود بالا از گرفتن وام منصرف شده‌اند. و بعضی هم وام را گرفته‌اند و نظرشان را بیان کرده‌اند. در تجربه‌های بعد از گرفتن وام هم به‌طور مثال گفته‌اند که چون نتوانسته‌اند قسطشان را به‌موقع پرداخت کنند در اعتبار بانکی‌شان اثر منفی گذاشته است.»