نقد حرف‌های وزیر در جمع کنشگران حق اینترنت؛ با تعاریف بین‌المللی، ما اینترنت نداریم

وزارت ارتباطات تمرکز خود را بر توسعه‌ی شبکه‌ی فیبر نوری گذاشته و آن را مهمترین دستاورد خود می‌خواند اما درخواست‌ها برای رسیدگی به وضعیت اینترنت و گزارش اختلالات و فیلترینگ گسترده بی‌جواب مانده است. در این شرایط به گفته‌ی حامد بیدی، مدیرعامل پلتفرم کارزار حتی توسعه‌ی شبکه‌ی فیبر نوری هم بر اساس معماری اشتباه پیش رفته است و وضع چنان است که می‌توان گفت «اکنون در کشور اینترنت نداریم»؛ یعنی شهروندان از یک طرف تحت فشار محدودیت‌های داخلی هستند و از طرف دیگر محرومیت‌ با تحریم فناوری به آن‌ها تحمیل شده است. این گزاره‌ها چکیده‌ی گفت‌وگویی است که عصر دیروز در کافه‌بازار میان کنشگران حق اینترنت مطرح شد.

نارضایتی از وضعیت اینترنت تا آنجا پیش رفته که نامه‌ای برای «اعتراض به وضعیت فاجعه‌بار اینترنت در ایران» در پلتفرم کارزار، بیش از ۳۰هزار امضا دریافت کرده و «کارزار مخالفت با تحریم‌های فناوری علیه مردم ایران» در کمتر از یک شبانه روز به یک میلیون امضا رسیده است. کنشگران حق اینترنت و نویسندگان کارزارها به همین بهانه گرد هم جمع شدند تا درباره‌ی وضعیت فعلی چاره‌جویی کنند.

حاضران در این هم‌نشینی، با تماشای دوباره‌ی ویدیوی گفت‌وگوی اخیر عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات با «فن‌زی» ادعاهای او را بررسی کردند. یکی از محورهای صحبت‌های وزیر توسعه‌ی شبکه‌ی فیبر نوری بود و این اصرار که «در ۲۵۰ شهر فیبر نوری راه‌ انداخته‌ایم» و «به نقطه‌ای رسیده‌ایم که می‌توانیم اتصال را شروع کنیم». بیدی در واکنش به اظهارات او گفت:

توسعه‌ی شبکه‌ی فیبر نوری با نقدهای جدی روبه‌رو است. به‌طور کلی معماری شبکه اشتباه است چون که در سیاست فعلی معیار اصلی کنترل‌گری است، به جای ایجاد یک شبکه‌ی نامتمرکز مثل تمام دنیا، یک شبکه‌ی شبه‌متمرکز ایجاد می‌شود. به همین دلیل است که وقتی یک دیتاسنتر یا یک بخشی از شبکه دچار مشکل می‌شود یا حتی یک حادثه‌ی کوچک رخ می‌دهد، کل شبکه به‌هم می‌ریزد و اینترنت برای بخش عمده‌ای از مردم قطع می‌شود. بنابر این مدل توسعه درست نیست.

- حامد بیدی، مدیرعامل پلتفرم کارزار

او با اشاره به تأکید دولت بر «توسعه شبکه» ادامه داد: «آن‌ها مدام از توسعه‌ی شبکه می‌گویند در حالی که با خیلی از تعاریف بین‌المللی درحال‌حاضر اینترنت ایران قطع است. قطع دسترسی به شبکه‌های اجتماعی اصلی، در خیلی از تعاریف معادل قطع اینترنت است. درواقع شبکه‌‌ی فعلی شباهت زیادی به اینترنت ندارد. حتی کلیدواژه‌ی «شبکه» در صحبت‌های وزیر ارتباطات و رئیس جمهور به شبکه‌ی ملی اطلاعات ارتباط دارد.»

از طرف دیگر اگرچه وزیر همیشه تأکید داشته هیچ اختلالی روی اینترنت کشور وجود ندارد، بیدی گفت: «بخشی از اختلالات جدی در اینترنت به‌دلیل فیلترینگ است. این حجم از فیلترینگ درنهایت باعث ناپایداری شبکه می‌شود و ترافیک داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.»

مدیرعامل کارزار درباره‌ی تبعات اقتصادی فیلترینگ برای کسب‌وکارها که زارع‌پور آن را انکار کرده و بی‌تأثیر دانسته است، به گزارش اینماد ۱۴۰۱ استناد کرد که حاکی از روند کاهشی تراکنش‌ها در آمار دولت الکترونیک است و همین خلاف ادعای وزیر است.

یکی از اعضای انجمن تجارت الکترونیک درباره‌ی این موضوع یادآوری کرد: «در این مورد همین بس که نماینده‌ی ایرانسل در جلسه‌ی بررسی فنی ادعاهای گزارش کیفیت اینترنت اعلام کرد که ما هنوز به ترافیک شهریور ۱۴۰۱ نرسیده‌ایم. به همین نسبت کسب‌وکارها هم با وجود اختلال در اینترنت درآمدشان کمتر شده است.»

او با این جمله حرف‌های پیشین بیدی را تأیید کرد: «وقتی شاکی ما هستیم و متهم وزارت ارتباطات، قاضی کیست؟ فیلترینگ در ایران هیچ کاری از دستش برنیامده جز اینکه در اینترنت اختلال ایجاد کرده است.»

ما با چند نهاد موازی سروکار داریم و به همین دلیل فرایند مشخصی درباره‌ی اختلال و ناپایداری اینترنت وجود ندارد. اگر قرار است درباره‌ی تحریم در اینترنت حرف بزنیم نهاد مشخصی پیگیر این موضوع نیست. در این ماجرا مدام پای موازی‌کاری نهادی در میان است. در این وضعیت تجربه ثابت کرده است که فقط گاهی کنشگری و فشار افکار عمومی آن‌ها را وادار به صحبت کرده است. واکنش‌های وزارت ارتباطات به گزارش کیفیت اینترنت مصداقی از این رویکرد است.

بهاره آروین، جامعه‌شناس که در این دورهمی حضور داشت به مسئله‌ی تحریم اشاره کرد: «بعد دیگر تحریم این است که شهروندان را هدف قرار می‌دهد، در حالی که مشکل تحریم‌کنندگان با دولت است. سؤال این است که آیا کنشگران اینترنت در ایران نمی‌توانند دراین‌مورد مطالبه‌گری کنند که تحریم، کسب‌وکارها و شهروندان را تحت تأثیر قرار داده است؟ به‌نظر من یک سوی تلاش کنشگران باید به این هدف معطوف باشد که جامعه‌ی جهانی را درباره‌ی تبعات تحریم برای مردم آگاه کند.»

با این صحبت‌ها بیدی از این گفت که «کنشگران و جامعه‌ی مدنی خارج از ایران تا امروز فعالیتی جدی و تأثیرگذار در این راستا انجام نداده‌اند.» او از راه‌اندازی کارزار جدیدی خبر داد که «نخستین کنش جمعی مردم ایران» به حساب می‌آید: مخالفت با تحریم‌های فناوری علیه مردم ایران.

انجمن تجارت الکترونیک تهران که این کارزار را به‌راه انداخته یادآوری کرده است که تحریم‌های فناوری در مغایرتی آشکار با حقوق بشر و دسترسی آزاد انسان‌ها به اطلاعات است و مشکلات زیادی برای مردم ایران ایجاد کرده است.

در این کارزار انجمن تجارت الکترونیک از شرکت‌های بزرگ فناوری از جمله Google, Microsoft, Amazon, IBM, HP OpenAI, Oracle, AMD, Intel, Nvidia, Cisco, Adobe, Figma, Sygic, Udemy و... خواسته که بخش یا تمام خدمات خود را که به دلیل تحریم‌ها به روی ایرانی‌ها بسته‌اند، با توجه به دستورالعمل جدید دولت آمریکا در می ۲۰۲۴ که مجوز عمومی D-2 را به قانون تبدیل می‌کند، بردارند.

پویا پیرحسینلو، رئیس کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک در این هم‌نشینی خبر داد که گزارش سوم این انجمن درباره‌ی کیفیت اینترنت درحال آماده‌سازی است و گفت: «اگر فعالان این حوزه واکنش درستی به وضعیت فعلی نداشته باشند، نظراتشان نادیده گرفته می‌شود. بنابر این لازم است که به‌عنوان جامعه‌ی علمی بازخورد دقیقی داشته باشیم تا کنشگری ما در راستای اصلاح وضعیت باشد.»

توسعه‌ی فیبر نوری بهترین کاری بود که در دولت رئیسی انجام شد. افزایش لایه اکسس زمان‌بر است و حداقل ۱۵سال زمان می‌برد تا بتوانید پوششی منطقی در لایه دسترسی ایجاد کنید و با سرعت قابل قبولی اکنون درحال انجام است. اگر این توسعه را نبینیم و تشویق نکنیم، انتقاد ما درباره‌ی اختلال، محدودیت فاجعه‌بار و آسیب‌های انحصارگری شنیده نمی‌شود.

- پویا پیرحسینلو، رئیس کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک

او ادامه داد: «ما انتظار داریم که حاکمیت شاخص دقیقی به ما بدهد، در مقابل هم کنشگران باید دقیق باشند. برای مثال تلاش کردیم گزارش کیفیت اینترنت به‌شدت داده‌محور باشد. درعین‌حال که نظر ما درباره‌ی محدودیت گسترده و وضعیت وحشتناک اینترنت تغییری نکرده است، تلاش می‌کنیم که با کنشگری فعال و نشان دادن سرنخ‌هایی برای بهبود وضعیت کمک کنیم.»