یک ماه اول وزارت ستار هاشمی چطور گذشت؟

از شروع کار ستار هاشمی در وزارت ارتباطات یک ماه می‌گذرد. در این یک ماه، طرح و برنامه‌هایی که او برای وزارتخانه در چهار سال پیش رو در نظر دارد صرفا در حد همان برنامه‌هایی بود که پس از انتخابش به‌عنوان گزینه‌ی پیشنهادی تصدی وزارت ارتباطات، به مجلس ارائه کرده بود. پس‌از آن، هنوز نشست خبری ویژه‌ای که محوریت آن تبیین برنامه‌های وزارت ارتباطات باشد برگزار نشده و جزئیات بیشتری هم از برنامه‌های مد نظر وزیر جدید ارتباطات منتشر نشده است.

در این مدت تغییری در وضعیت اینترنت مشاهده نشده است. هنوز هم مردم از اینترنت بی‌کیفیت رنج می‌برند. برخلاف آنچه وعده داده می‌شد خلاصی از فیلترینگ هیچ پلتفرمی محقق نشده و وزیر ارتباطات هم در یکی از آخرین اظهاراتش صرفا «به بهبود وضعیت اینترنت» اشاره کرده که بیشتر ناظر بر افزایش کیفیت اینترنت است تا برداشتن محدودیت‌های آن.

درباره‌ی رفع ممنوعیت‌های آیفون، وزارت ارتباطات ملزم به همکاری با وزارت صمت است و هاشمی در روز ورودش به وزارتخانه وعده داد که این موضوع را پیگیری خواهد کرد. هرچند این موضوع هنوز به نتیجه نرسیده اما اخیرا رئیس انجمن تلفن همراه ایران به زومیت گفته بود «وزیر جدید ارتباطات آمار جدیدی درباره میزان واردات غیر رسمی آیفون ۱۴ و آيفون ۱۵ از ما خواست و ما هم آمارها و دیتای غیررسمی و میدانی را که داشتیم، به اطلاعشان رساندیم.» اقدامی که می‌توان آن را در جهت تلاش برای رفع این محدودیت برداشت کرد.

اما هاشمی در این یک ماه برای دو منصب از زیرمجموعه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات انتخاب‌هایی داشته که با توجه به اهمیت این مجموعه‌ها انتخاب‌های تاثیرگذاری محسوب می‌شوند. هاشمی، حمید فتاحی را به سمت ریاست سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) منصوب کرد و بهزاد اکبری را هم برای ریاست شرکت ارتباطات زیرساخت برگزید.

برخی از اعضا و فعالان حوزه‌ی فناوری اطلاعات کشور، به‌خصوص آن‌ها که از سوابق و تجارب این دو نفر مطلع هستند، این دو انتخاب وزیر ارتباطات دولت چهاردهم را مناسب دیده‌اند و اعتقاد دارند تخصص و تجربه‌ی فتاحی و اکبری در حوزه‌ی ارتباطات و فناوری اطلاعات نقطه‌ی قوت آن‌ها و تیمی است که ستار هاشمی برای وزارت ارتباطات چیده است.

کیوان جامه‌بزرگ، معاون توسعه‌ی راهبردی و امور شرکت‌های فناپ، این دو انتخاب را «رو به جلو» و «امیدبخش» دانسته و به زومیت می‌گوید: «هر دو نفر دارای تخصص، تجربه و سوابق موفق و معتقد به مشارکت بخش خصوصی در این حوزه هستند. امیدوارم در ادامه هم همین روند ادامه پیدا کند.»

امیر ناظمی، رئیس پیشین سازمان فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات دولت دوازدهم، نیز پس از انتصاب رئیس رگولاتوری و مدیرعامل شرکت زیرساخت در صفحه‌ی توییتری خود این دو انتخاب را برای بهود وضعیت اینترنت کشور «بسیار امیدوارکننده» دانست و نوشت:

این دو انتخاب خوب ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، برای بهبود وضعیت اینترنت بسیار امیدوارکننده بود. حمید فتاحی، رییس سازمان تنظیم مقررات و بهزاد اکبری، رییس شرکت زیرساخت، از مسلط‌ترین متخصصان زیرساخت اینترنت و شبکه در ایران هستند.

- امیر ناظمی، رئیس پیشین سازمان فناوری اطلاعات و معاون وزیر ارتباطات دولت دوازدهم

البته ناظمی اشاره کرده بود که نمی‌توانیم به برداشته شدن فیلترینگ امیدوار باشیم و در ادامه ذکر کرده بود: «امیدوارم حداقل سرعت و کیفیت فنی اینترنت در ماه‌های آینده تغییرات قابل لمسی برای شهروندان ایجاد کند. نکته قابل توجه دیگر مکمل بودن این دو نفر در یک کار گروهی است.»

البته در این میان برخی کارشناسان و فعالان حوزه‌ی فاوا هم هستند که نسبت‌به این انتصاب‌ها و انتخاب‌ها نگاهی تا این حد خوشبینانه و امیدوار به تغییر ندارند. نیما نامداری، مدیرعامل کارنامه، تغییر در شرکت زیرساخت را چندان راهگشا نمی‌داند و می‌گوید:

شرکت زیرساخت انحصار خاصی دارد و به نظر می‌آید حتی وزیر ارتباطات هم نمی‌‌تواند در جهت‌گیری‌های اصلی کشور در این شرکت تغییری به وجود بیاورد. مجموعه‌ای از نهادها، از نهادهای امنیتی و نظامی گرفته تا نهادهای سیاسی، در شرکت زیرساخت توان اعمال نفوذ دارند و عملا وزیر هم در این شرکت خیلی توان بازی ندارد.»

- نیما نامداری، مدیرعامل پلتفرم کارنامه

او درباره‌ی رگولاتوری هم اینطور توضیح می‌دهد: «در سازمان تنظیم مقررات هم به‌نظر نمی‌رسد که فراتر از گذاشتن یک سری تعرفه‌ها و ضوابط خیلی جزئی و اجرایی برای شرکت‌هایی که مجوز FCP دارند و اپراتورها، توانایی ویژه‌ دیگری داشته باشد.»

شهاب جوانمردی، مدیرعامل شرکت فناپ، درباره‌ی انتخاب‌های ستار هاشمی به زومیت می‌گوید «آنچه مهم و مسجل است این است که انتخاب افرادی که قابلیت‌های لازم، دانش و پیشینه‌ی لازم را برای یک جایگاه تخصصی داشته باشند، حداقل اتفاقی است که باید رقم بخورد. تا اینجای کار انتخاب آقای فتاحی در رگولاتوری و انتخاب آقای اکبری در شرکت زیرساخت را شاهد بوده‌ایم که هر دو نفر با پیشینه‌ و تخصصی که دارند جزو بهترین گزینه‌هایی هستند که می‌توانند در این جایگاه‌ها بنشینند.»

جوانمردی در ادامه اظهار امیدواری می‌کند که رگولاتوری با حضور فتاحی از پویایی برخوردار شود و این سازمان به اقتصاد حوزه کمک کند؛ او درباره‌ی شرکت زیرساخت هم می‌گوید:

حضور آقای اکبری هم با توجه به دانش و تخصصی که دارند می‌تواند باعث حفظ و توسعه‌ی زیرساخت‌ها و استفاده‌ی هرچه بیشتر از پتانسیل بخش خصوصی برای توسعه‌ی زیرساخت‌ها شود و مسائلی مثل کمک به توسعه‌ی شاهراه‌های ارتباطی، توسعه‌ی بخش اینترنت ورودی، بهبود کیفیت و سرعت اینترنت و پایداری شبکه که مورد تقاضای همگان است، بیش‌از پیش محقق شود.»

- شهاب جوانمردی، مدیرعامل شرکت فناپ

البته مدیرعامل فناپ اعتقاد دارد که برای قضاوت درباره‌ی ادامه‌ی راه وزارت ارتباطات و اینکه هاشمی تا چه اندازه می‌تواند در این وزارتخانه تغییر و تحول ایجاد کند، باید در کنار این انتخاب‌ها از برنامه‌ها هم مطلع باشیم. او توضیح می‌دهد:

«آن‌چه به‌عنوان برنامه‌های آقای هاشمی برای وزارت ارتباطات در اختیار داریم، چیزی است که به‌عنوان وزیر پیشنهادی به مجلس ارائه دادند. بعد از انتصاب و قرار گرفتن‌شان در جایگاه وزارت ارتباطات برنامه‌ی مدونی از ایشان ندیده‌ام. برای اینکه بتوانیم برنامه‌هایشان را بررسی کنیم و نظر بدهیم باید منتظر اولین نشست خبری باشیم که از برنامه‌هایشان بگویند.»

نیما نامداری، مدیرعامل کارنامه، اما به‌اندازه‌ی جامه‌بزرگ خوشبین نیست. او با اشاره به اینکه حوزه‌های اجرایی و فنی زیادی زیرمجموعه‌‌ی وزارت ارتباطات نیست و بخش عمده‌ای از وظایفش در مراودات و یک سری ارتباط با نهادهای دیگر، در تسهیل‌گری خلاصه شده توضیح می‌دهد که در جریان این مراودات با نهادهای دیگر هاشمی تجربه‌ی کافی و لازم را ندارد و شاید از این جهت گزینه‌ی مناسبی برای وزارت ارتباطات نباشد. نامداری می‌گوید:

مهم‌ترین کار وزیر ارتباطات توانایی برقراری رابطه با نهادهای دیگر، مثل شورای عالی فضای مجازی، وزارت کشور، وزارت اطلاعات، نیروهای مسلح و... برای متقاعد کردن آن‌ها در همراهی با جهت‌گیری‌های کلی دولت است. چنین نقشی بیشتر از آنکه به توان تخصصی و فنی احتیاج داشته باشد، احتیاج به توانایی‌های سیاسی و شخصیتی دارد. یعنی فردی که شناخته‌شدگی شخصی داشته باشد، مورد اعتماد نهادها باشد، توان متقاعد کردن داشته باشد، کسی باشد که پیش از این چنین موقعیت‌هایی را تجربه کرده باشد.

- نیما نامداری، مدیرعامل پلتفرم کارنامه

با ذکر این نکات نامداری اضافه می‌کند که «شاید الان اگر می‌خواستم یک وزارتخانه را انتخاب کنم که وزیرش جوان نباشد، وزارت ارتباطات را پیشنهاد می‌کردم.»

البته مدیرعامل کارنامه هم هاشمی را دارای توانایی‌های فنی خوب و سابقه‌ی فعالیت در حوزه‌ی فاوا می‌داند اما می‌گوید در کنار این دو ویژگی لازم است وزیر ارتباطات در سطح وزارت هم سابقه داشته باشد و از تجربه کافی برای ارتباط با نهادهای دیگر برخوردار باشد:

«من سابقه‌‌ای از مدیریت اجرایی مقتدر و توانایی حل مسائل پیچیده در شرایطی که به لحاظ سیاسی و بروکراتیک موضوعات به گرهی کور تبدیل شده‌اند، در سوابق ایشان ندیده‌ام. از این جهت از بدو انتصاب خیلی خوشبین نبودم. در این مدتی که گذشته هم می‌بینم که همان فضای پیشین کماکان ادامه دارد. احساس نمی‌کنم ایشان با جر‌أت، جسارت و اعتمادبه‌نفس وارد مسئله شده باشد. به‌نظر من یک خوشبینی شاید ناشی از کم‌تجربگی در این سطح در ایشان دیده می‌شود.»

در مدت یک ماهی که از آغاز به کار هاشمی در وزارت ارتباطات می‌گذرد آن‌چه دست‌کم از گفته‌های او به خبرنگاران برمی‌آید این است که صحبت از فیلترینگ یا برداشته شدن آن به اندازه‌ی گذشته با صراحت مطرح نمی‌‌شود. حتی عبارت‌هایی مثل رفع فیلتر و مشابه آن جای خود را به گزاره‌هایی مثل «اصلاح شیوه کنونی مدیریت فضای مجازی» داده و وزیر تلاش وزارت ارتباطات را صرفا معطوف بر «وضعیت کیفیت شبکه» می‌داند.

نامداری هم توضیح می‌دهد که مسئله‌ای مثل فیلترینگ عموما دلایل غیر فنی دارد و برداشتن محدودیت‌ها هم اساسا نیازمند چانه‌زنی با نهادهای امنیتی است و همین موضوع باعث می‌شود بسیاری از مشکلات صرفا با گفت‌وگو حل نشود:

شاید ایشان فکر می‌کنند با گفت‌وگو موضوعات حل می‌شود که به‌نظر اینطور نیست. مهم‌ترین مسئله‌ای که امروز این حوزه دارد مسئله‌ی آزادی اینترنت و کیفیت، کارایی، امنیت و به‌صرفگی اینترنتی است که مردم استفاده می‌کنند. اما عواملی که باعث شده اینترنت ما بد، بی‌کیفیت و گران باشد همه عوامل غیرفنی و سیاسی هستند. حتی تحریم هم تأثیر کمی روی این موضوع دارد ولی همین تحریم هم نیاز به ارتباط با نهادهایی مثل وزارت خارجه و شورای عالی امنیت ملی دارد.

- نیما نامداری، مدیرعامل پلتفرم کارنامه

به اعتقاد نامداری، هاشمی هنوز زمان نیاز دارد تا بتواند در این حوزه جسورتر عمل کند: «شاید چون اولین تجربه‌ی ایشان در این سطح است زمان زیادی نیاز است تا ایشان بتوانند واقع‌بینانه و با جسارت بیشتری عمل کنند. این زمانی که می‌گذرد هم طبیعتا به سرمایه‌ی اجتماعی دولت و به اعتماد کسانی که به آقای پزشکیان رأی داده‌اند لطمه خواهد زد.»

با این حال، کیوان جامه‌بزرگ معتقد به ایجاد تحول در کشور از طریق سه اقدام اساسی در حوزه‌ی فاوا است که می‌گوید اگر هاشمی موفق به تحقق آن شود می‌تواند جایگاه وزارت فاوا را به‌عنوان یک نهاد اثرگذار بر اقتصاد ملی و زندگی شهروندان ارتقا دهد:

«۱- رفع محدودیت‌های ناشی از فیلترینگ و دسترسی به اینترنت آزاد با لحاظ کردن قواعد مشخص و شفاف مدیریت فضای مجازی؛ ۲- جبران عدم سرمایه‌گذاری متناسب در بخش در سال‌های گذشته به‌ویژه در حوزه‌های زیرساختی با مشارکت شرکت‌های بزرگ زیست‌بوم و ایجاد همکاری‌های بین‌المللی؛ ۳- متعادل‌سازی تخصیص منابع به سایر حوزه‌های زیست‌بوم اقتصاد دیجیتال (با توجه به تمرکز ویژه به حوزه فییرنوری در دولت قبل) به‌ویژه نفوذ فناوری‌های نسل چهارم انقلاب صنعتی در صنایع متداول و اقتصاد سنتی با مشارکت شرکت‌های فعال فناور به‌عنوان بزرگ‌ترین فرصت توسعه‌بخش و مهم‌ترین پیشران شاخص‌های بهره‌وری صنعت در کشور.»