تکنولوژی می‌تواند به یک میلیون کودک بازمانده از تحصیل در ایران کمک کند؟

جدیدترین آمارهایی که مرکز آمار ایران به مناسبت روز ملی سواد‌آموزی از وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان کشور ارائه کرده یک نکته بسیار نگران‌کننده دارد: تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل که در حال نزدیک شدن به مرز یک میلیون نفر است. عدد دقیقی که مرکز آمار ایران منتشر کرده حضور ۹۹۲ هزار و ۵۲۱ دانش‌آموزِ بازمانده از تحصیل در کشور است.

بنابراین، در حالی که نزدیک به ۱۷ میلیون دانش‌آموز در حال تحصیل در کشور داریم که عمده آن‌ها (بیش از ۹ میلیون نفر) در مقطع ابتدایی تحصیل می‌کنند، بیش از ۹۹۲ هزار دانش‌آموز بالقوه هم داریم که به دلایل مختلفی از تحصیل و آموزش بازمانده‌اند. فقر، مسائل فرهنگی مانند ممانعت خانواده‌ها از ادامه تحصیل دختران، تمایل به ورود به بازار کار و بی‌انگیزه بودن برای درس خواندن به دلیل عدم تطابق آموزش مدارس با نیاز‌های واقعی افراد از جمله دلایلی است که کودکان در سن تحصیل را از مدرسه دور و از آموزش محروم کرده است.

براساس آماری که استاتیستا از سهم دانش‌آموزان مقاطع تحصیلی بالاتر در استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی برای انجام تکالیف مدرسه در سراسر جهان تا جولای ۲۰۲۴ منتشر کرده ۸۶ درصد از دانش‌آموزان گفته‌اند که همیشه برای انجام تکالیف‌شان از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. ۵۴ درصد اعلام کرده‌اند به‌صورت هفته‌ای یا روزانه از این ابزارها استفاده می‌کنند و ۲۴ درصد هم روزانه از ابزارهای AI برای انجام تکالیف‌شان کمک می‌گیرند.

البته هوش مصنوعی تنها فناوری‌ای نیست که می‌توان از آن برای دسترس‌پذیرتر کردن دانش و فراهم کردن امکانات آموزشی برای همه کودکان استفاده کرد. در کشورهایی که پیشرفته‌تر هستند از سال‌ها قبل فناوری و ابزارهای تکنولوژیک به کمک آموزش آمده و در نتیجه آن فرایند آموزش هم برای معلم‌ها و هم دانش‌آموزان خلاقانه‌تر، جذاب‌تر و بهتر شده است.

گزارشی که Cambridge International در سال ۲۰۱۹ منتشر کرده بود و حاصل یک نظرسنجی آنلاین از ۲۰ هزار معلم و دانش‌آموز (در سنین ۱۲ تا ۱۹ سال) از ۱۰۰ کشور جهان بود نشان می‌داد که ابزارهای فناورانه در کنار ابزارهای سنتی (و نه جایگزین آن‌ها) در کلاس درس استفاده می‌شود و می‌تواند به بهبود فرایند آموزش کمک کند.

براساس این پژوهش، در آن سال ۴۸ درصد از دانش‌آموزان در کلاس از کامپیوتر استفاده می‌کردند. ۴۲ درصدشان از تلفن‌های هوشمند کمک می‌گرفتند، ۳۳ درصد از تخته‌های سفید تعاملی و ۲۰ درصد هم در کلاس از تبلت استفاده می‌کردند.

استفاده از ابزارهای فناورانه باعث تغییر در شیوه‌های آموزش هم شده است. بیشتر از ۵ سال است که گیمیفیکیشن در آموزش (به معنای بازی‌وار کردن آموزش که در اصل استفاده از تکنیک بازی برای یاد دادن و انتقال مفاهیم به دانش‌آموزان است) به‌عنوان یک روش کاربردی برای آموزش استفاده می‌شود و آن طور که نیدی تیسون، مدیر بازاریابی تجاری کمپانی ایسر، می‌گوید توانسته روش مناسبی برای آموزش و یادگیری باشد:

گیمیفیکیشن یادگیری را سرگرم‌کننده‌تر و جذاب‌تر می‌کند و ما می‌بینیم که این روند فضایی ایجاد می‌کند که در آن دانش‌آموزان بیشتر تمایل دارند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و به هم کمک کنند.

- نیدی تیسون، مدیر بازاریابی تجاری کمپانی ایسر

اساسا یکی از کارکردهای تکنولوژی‌، به‌ویژه فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی، در حوزه آموزش دموکراتیزه کردن آن برای ایجاد امکان دسترسی به تعداد بیشتری از افراد است. برای کشوری مثل ایران که در حال حاضر با حدود یک میلیون بازمانده از تحصیل مواجه است و آمار این بازمانده‌ها نسبت به سال ۱۴۰۲، حدود ۷ درصد افزایش پیدا کرده طبیعتا می‌تواند به سمت به‌کارگیری هرچه بیشتر این فناوری‌ها و راهکارهای مبتنی بر تکنولوژی برود.

با توجه به این که دلایلی مثل دسترسی نداشتن به منابع آموزشی یا نابرابری در سطح این نوع دسترسی‌ها یکی از دلایل بازماندن از تحصیل در ایران است، تکنولوژی و ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند فرصت‌های برابر برای کودکان فراهم کنند. با ایجاد دسترسی به محتوای آموزشی باکیفیت به‌صورت رایگان یا با هزینه‌های پایین، هوش مصنوعی می‌تواند نابرابری دسترسی یا شکاف بین کودکان ثروتمند و محروم را کاهش دهد.

یکی از دلایلی که در توضیح علت بی‌انگیزگی دانش‌آموزان به تحصیل به آن اشاره می‌شود هم عدم تناسب روش‌های سنتی آموزش با نیازها و علایقی است که دانش‌آموزان دارند. این در حالی است که فناوری‌های دیجیتال یا تکنولوژی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند روش‌های تعاملی‌تر و درگیرکننده‌تری برای آموزش ارائه کنند که برای کودکان و نوجوانان جذاب‌تر است و با بازی‌وار کردن آموزش می‌تواند آن‌ها را به یادگیری مشارکتی و خلاقانه جلب کند.

یادگیری شخصی‌سازی‌شده به کمک فناوری یکی از اصلی‌ترین اهداف دانش‌آموزان دنیا در استفاده از تکنولو‌ژی و هوش مصنوعی است. در واقع، این ابزارها به دانش‌آموزان فرصت می‌دهند که با توجه به سطح و نیازهای فردی که دارند، مسیر یادگیری خاص خود را طی کنند. طبیعتا این امکان هیچ‌وقت در روش‌های سنتی آموزش وجود ندارد و شاید دادن این فرصت به کودکان ایرانی بتواند آن‌ها را به آموزش علاقمندتر کند.

هرچند در ایران صاحبان پلتفرم‌های بومی به‌صراحت خواهان حذف استفاده از پلتفرم‌های بین‌المللی هستند یا روش‌هایی مثل گران کردن ترافیک اینترنت بین‌الملل مطرح می‌شوند تا کاربران را ناچار به ترک استفاده از پلتفرم‌های خارجی کند اما ابزارها و روش‌های نوینی که فناوری در اختیار افراد قرار می‌دهد فرصتی است برای رشد و پیشرفت و دسترسی به منابع تا چالش‌هایی مثل بی‌سوادی، فقدان مهارت و کمبود دانش جبران شود.

هرچند استفاده از ابزارهایی مثل گوشی و کامپیوتر برای دانش‌آموزان در هرجای دنیا مخالفانی دارد که معتقدند این ابزارها باعث حواس‌پرتی می‌شود یا برقراری ارتباط موثر با همکلاسی‌ها در کلاس درس را از بین می‌برد اما این مخالفت‌ها مانع استفاده از این ابزارها توسط معلمان و دانش‌آموزها نمی‌شود، چون مزایای استفاده از این ابزارها بیشتر از معایب آن‌ها است.

برای نزدیک به یک میلیون کودکی که در ایران به دلیل فقر، نبود دسترسی یا بی‌علاقگی از تحصیل دور مانده‌اند، ابزارهای فناوری و هوش مصنوعی می‌توانند نقش بسیار مهمی در دموکراتیزه کردن آموزش ایفا کنند. چراکه این ابزارها با ارائه فرصت‌های یادگیری منعطف، در دسترس و کم‌هزینه، می‌تواند به آن‌ها فرصت ادامه تحصیل، کسب مهارت و خروج از چرخه فقر را بدهد.